Jak uniknąć drugiego GetBacku

Decyzja sądu w sprawie PCZ ma szczególne znaczenie, bo na rynku panuje przeświadczenie, że przestępstwa na giełdzie rzadko kończą się wyrokami skazującymi. To zachęca sprawców do naruszeń, a poszkodowanych zniechęca do dochodzenia roszczeń.

Naruszeń na polskiej giełdzie nie brakuje. Ponad 20 kar nałożyła Komisja Nadzoru Finansowego od początku 2022 r., m.in. na byłych członków rady nadzorczej Krezusa oraz na byłego prezesa AQT Water. Złożyła też zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa manipulacji akcjami pięciu spółek notowanych na NewConnect.

PCZ oraz GetBack

W tym miesiącu zapadł wyrok skazujący w aferze dotyczącej innej spółki notowanej niegdyś na tym rynku i zbierającej wcześniej liczne laury oraz wyróżnienia: PCZ. Sąd uznał, że jej założyciel, Romuald Ś., w okresie od stycznia 2012 r. do 31 lipca 2015 r. kierował zorganizowaną grupą przestępczą. W wyniku działalności jego i wspólników ponad 600 osób straciło łącznie blisko 80 mln zł. Dochodziło również do manipulowania kursem akcji PCZ na NewConnect.

Wyrok w sprawie PCZ jest ważny, bo na rynku panuje przeświadczenie, że przestępstwa na giełdzie rzadko kończą się skazującymi wyrokami.

– Wyrok w sprawie PCZ dowodzi, że nawet jeśli polskie sądy działają bardzo opieszale, to możemy się doczekać rozstrzygnięć bardzo dotkliwych dla sprawców (12 lat więzienia dla Romualda Ś. – red.), które jednocześnie będą działały prewencyjnie. Jedynie niezrozumiałą kwestią jest fakt, że główny oskarżony, zamiast czekać na prawomocny wyrok w areszcie, przebywa w Hiszpanii, gdzie się leczy – komentuje Jarosław Dominiak, prezes Stowarzyszenia Inwestorów Indywidualnych.

GetBack zadebiutował na GPW 17 lipca 2017 r. Przeprowadził IPO warte 740 mln zł. Tzw. afera GetBacku okazała się jedną z największych na polskim rynku kapitałowym. Sprawa jest w toku. Aktualnie występuje w niej 8773 pokrzywdzonych, a akt oskarżenia wraz z uzasadnieniem oraz załącznikami liczy 1025 stron – poinformował nas Sąd Okręgowy w Warszawie.

gg parkiet

W toku jest sprawa jeszcze głośniejsza, dotycząca GetBacku, w której straty obligatariuszy szacuje się na prawie 3 mld zł.

Na jakim etapie jest postępowanie? – Sąd otworzył przewód sądowy i aktualnie odbierane są wyjaśnienia od oskarżonych – poinformowało nas biuro prasowe Sądu Okręgowego w Warszawie. Oskarżonych jest 16 osób: Konrad K., Marek J., Tobiasz Wiktor B., Michał Krzysztof K., Grzegorz K., Piotr Andrzej L., Piotr Marcin M., Jarosław O., Jakub A., Jarosław A., Dariusz Robert M., Szczepan Mikołaj D., Maciej Józef G., Małgorzata Magdalena Sz., Piotr Paweł T. oraz Sylwia M. W sprawie jest 8773 pokrzywdzonych. Najbliższe terminy rozprawy wyznaczone zostały na 29.08.2022 r., 30.08.2022 r., 2.09.2022 r., 7.09.2022 r., 30.09.2022 r.

Z kolei Prokuratura Regionalna w Warszawie poinformowała nas, że w sprawach dotyczących GetBacku skierowała do sądu trzy akty oskarżenia. Łącznie zostało nimi objętych 38 osób. „Pokrzywdzonych w tych sprawach jest co najmniej 9367 osób. W sprawie przygotowywane są kolejne akty oskarżenia” – czytamy w piśmie przesłanym do naszej redakcji przez prokuraturę.

Holding PCZ był jedną z największych polskich prywatnych sieci medycznych. Zadebiutował na NC w 2011 r. Był liderem tego rynku pod względem kapitalizacji. W 2015 r. na jaw zaczęły wychodzić nieprawidłowości. GPW zawiesiła notowania akcji na NewConnect i obligacji na Catalyst. 13 lipca 2022 r. sąd skazał Romualda Ś., założyciela PCZ, na 12 lat więzienia.

gg parkiet

GetBack zmienił nazwę. Teraz nazywa się Capitea. Notowania akcji są zawieszone od wiosny 2018 r. – Capitea nadal nie przekazała zaległych raportów okresowych, które są dla inwestorów kluczowym źródłem informacji o sytuacji finansowej emitenta – informuje Jacek Barszczewski, rzecznik KNF. Zapytaliśmy Capiteę, jak ocenia prawdopodobieństwo odwieszenia notowań. – Spółka podejmuje działania, które systematycznie usuwają naruszenia, przy czym ocena stanu faktycznego oraz ostateczna decyzja co do odwieszenia notowań pozostają w gestii KNF – odpowiedział zarząd.

Co warto zmienić

Przedstawiciele rynku podkreślają, że bolączką polskiego wymiaru sprawiedliwości jest długość trwania postępowań.

– Zanim inwestor pozna wyrok, to zdąży nierzadko zapomnieć o roszczeniach, których dochodził. Znam przypadki, gdzie inwestorzy po prostu nie dożyli wyroków – mówi Piotr Cieślak, dyrektor zarządzający SII. Dodaje, że z kolei sami inwestorzy powinni bacznie analizować spółki, zwracać uwagę na ich historię, uczestniczyć w walnych zgromadzeniach i analizować raporty. Warto też patrzeć na transparentność komunikacji firm z rynkiem oraz na jakość ładu korporacyjnego. W tym kontekście Piotr Borowski, członek zarządu GPW, zwraca uwagę na Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW 2021. Giełda umieściła też na swojej stronie internetowej Skaner DPSN, czyli bezpłatne narzędzie, które pozwala analizować, czy i jak dana spółka stosuje poszczególne zasady oraz jak pod tym względem wygląda na tle innych firm z tej samej branży, indeksu giełdowego czy całego rynku.

– Do kwestii stosowania przez spółki kodeksu dobrych praktyk większą wagę powinni przywiązywać szczególnie inwestorzy, zarówno instytucjonalni, jak i indywidualni, oraz analitycy z banków i firm inwestycyjnych. Niski stopień stosowania przez spółkę zasad dobrych praktyk powinien być sygnałem ostrzegawczym, że inwestowanie w taki podmiot może wiązać się z podwyższonym ryzykiem – podkreśla Borowski. Zwraca też uwagę, że ważne i aktualne są rekomendacje Strategii Rozwoju Rynku Kapitałowego dotyczące powołania wyspecjalizowanego sądu rynku kapitałowego. „Niezbędne jest również wprowadzenie dodatkowych elementów edukacyjnych oraz szkoleń dla wszystkich prokuratorów i sędziów” – czytamy w SRRK.

Audytorzy pod lupą

Wśród skazanych w aferze PCZ są dwaj biegli rewidenci: Jan M. i Zofia S. Wątek audytu przewija się też mocno w aferze GetBacku. Niedawno pojawiły się doniesienia, jakoby Polska Agencja Nadzoru Audytowego miała zamiar skreślić z listy audytorów firmę Deloitte za zaniedbania w związku z GetBackiem. PANA nie podaje, kiedy można spodziewać się zakończenia postępowania i czy są jakieś nowe informacje w tej sprawie.

Zapytaliśmy agencję, jaki trend widać w kwestii naruszeń przepisów po stronie biegłych rewidentów i firm audytorskich. Obecnie przygotowywana jest publikacja podsumowująca nieprawidłowości na bazie przeprowadzonych kontroli z planu 2021/2022.

– Ponieważ agencja wraz z upływem czasu realizuje coraz więcej kontroli, wnioski będą raczej jakościowe niż ilościowe. Z całą pewnością zmienił się nieco charakter stwierdzanych naruszeń. Są to jednak zmiany dość powolne ze względu na proces uczenia się unikania określonych nieprawidłowości przez firmy audytorskie – podkreśla PANA. W efekcie prowadzonych działań złożyła w 2020 r. pięć zawiadomień do prokuratury, w 2021 r. siedem (w ośmiu sprawach), w pierwszym kwartale 2022 r. pięć, a w minionym cztery.

Opinie

Naruszeń jest dużo, wyroków skazujących mało

Piotr Cieślak dyrektor zarządzający SII

Na rynku ma miejsce wiele podejrzanych zdarzeń w postaci potencjalnych wycieków informacji poufnych, wykorzystania takich informacji, manipulacji kursami i informacjami. Każdego dnia także na popularnych forach, które odwiedzają dziesiątki tysięcy inwestorów, całkowicie bezkarnie i w szerokim zakresie rozpowszechniane są fałszywe informacje i także i z tym nikt nic nie robi. Niestety, kar za wymienione wyżej naruszenia zbyt wiele nie ma w relacji do liczby zdarzeń. Ponadto na przestrzeni ostatnich 10–15 lat w bardzo wielu spółkach, w tym z NC, doszło do celowych działań na szkodę firm i ich akcjonariuszy. Wyroków skazujących także i tu niewiele. Na takich przestępstwach można zarobić miliony czy nawet dziesiątki czy setki milionów, a taka sprawność jaką mamy, działania właściwych organów, w oczywisty sposób zachęca kolejne osoby czy podmioty do przestępstw. Aby to się zmieniło, powinno dojść do radykalnej poprawy funkcjonowania i wzrostu efektywności działania wymiaru sprawiedliwości. Idealnym rozwiązaniem byłoby stworzenie dedykowanej komórki, zatrudniającej osoby z odpowiednią wiedzą i doświadczeniem, która zajmowałaby się wyłącznie sprawami przestępstw gospodarczych, powiązanych z rynkiem kapitałowym, tak by np. nie trzeba sędziom po kilka razy tłumaczyć, czy wręcz ich uczyć, czym jest prawo poboru – czego SII doświadczyło w jednej ze spraw. Do tego konieczne jest też zwiększenie skuteczności Komisji w wykrywaniu takich przestępstw.

Potrzebny jest bardziej efektywny nadzór

Artiom Bujan Stowarzyszenie Poszkodowanych Obligatariuszy GetBack

Czy istnieje systemowy sposób, żeby zmniejszyć liczbę przestępstw popełnianych na rynku kapitałowym i czy wskazane byłoby zaostrzenie przepisów oraz kar, a może raczej szersza edukacja inwestorów? Odpowiem na te pytania na przykładzie afery GetBacku: wiele osób pokrzywdzonych to nie inwestorzy, tylko ci, którzy ufali, że bank to instytucja zaufania publicznego. Żeby zmniejszyć systemowo liczbę przestępstw, powinien być efektywniejszy nadzór przez Departament Praktyk Rynkowych UKNF nad tym, co się dzieje w bankach w relacji bank – klient oraz nad przestrzeganiem formalnych procedur bankowych.

Z kolei audytorzy powinni uczciwie oceniać audytowane aktywa spółek. Jak pokazała afera GetBacku – na ogół aktywa bardzo niskiej jakości, które mogą stanowić bazę do konstrukcji instrumentów finansowych o podwyższonym ryzyku, co najgorsze obligacji zabezpieczone kolejnym długiem.

Czy istnieje realna szansa, żeby poszkodowani w aferze GetBacku odzyskali całość środków? Dotychczas prokuratura sumarycznie zabezpieczyła we wszystkich wątkach śledztw ok. 400 mln zł na majątku osób oskarżonych i podejrzanych. Część tych środków może, ale nie musi, być dla różnych spółek, w zależności od tego, jak orzeknie sąd. Najważniejsze, że niemała część będzie dla osób pokrzywdzonych, którzy składali zawiadomienia do prokuratury m.in. w związku z wyłudzeniem, pod warunkiem wygrania procesów.

KOMENTARZ

Barbara Misterska-Dragan, prezes Krajowej Rady Biegłych Rewidentów

PIBR jako samorząd zawodowy realizuje zadania wynikające z ustawy o biegłych rewidentach, których celem jest wspieranie swoich członków w dbaniu o jak najwyższą jakość świadczonych usług i tym samym o jakość audytu w Polsce. Naszą misję realizujemy na wiele sposobów, zaczynając od ustanawiania standardów zawodowych, kontroli jakości i etycznych, które są na równi ważne w naszej profesji - zawodzie zaufania publicznego. Łącznie obowiązuje nas 48 standardów zawodowych i dodatkowo standard kontroli jakości oraz kodeks etyczny.

W tym roku Krajowa Rada Biegłych Rewidentów przyjęła uchwałę, której celem jest wprowadzenie z początkiem 2023 r. trzech międzynarodowych standardów zarządzania jakością. Są to nowe rozwiązania, których celem jest m.in. doskonalenie systemów zarządzania jakością, usprawnianie komunikacji podczas wykonywania badań, ulepszanie dokumentacji tak, aby łatwiej było prześledzić podejmowane przez biegłych decyzje. W tym nowym, można powiedzieć rewolucyjnym podejściu, przeniesiony jest nacisk z kontroli na zarządzanie jakością i działania prewencyjne, minimalizujące ryzyka. Specjalny zespół ekspertów w ramach PIBR opracuje m.in. przykładowe rozwiązania, co będzie szczególne pomocne dla mniejszych firm audytorskich działających w Polsce.

Poza wytyczaniem standardów, na co dzień wspieramy biegłych rewidentów i firmy audytorskie opracowując i publikując wytyczne oraz wskazówki, jak na przykład w odniesieniu do przeprowadzania badań sprawozdań w okresie pandemii czy w związku z czynnikami ryzyka spowodowanymi wojną w Ukrainie.

Analizujemy i przybliżamy także najważniejsze wnioski z raportów Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego. Co roku przygotowujemy alert specjalny, dedykowany zagadnieniom dotyczącym badania sprawozdania finansowego za dany rok. Jest to obszerna publikacja, zawierającą m.in. podsumowanie zmian w obowiązujących przepisach prawa i standardach.

Ponadto dbamy o jakość usług, organizując szkolenia dla biegłych rewidentów, którzy rok rocznie zgodnie z obowiązującymi przepisami są zobowiązani do ich odbycia. Tematyka szkoleń jest określana przez KRBR m.in. w oparciu o wnioski pokontrolne i raporty PANA, wskazujące na najczęściej występujące nieprawidłowości podczas procesu badania.