Co z tymi kokosami?

Od ponad dwóch lat na etapie rządowego procesu legislacyjnego znajdują się przepisy mające wprowadzić do polskiego prawodawstwa tzw. obligacje kapitałowe i pożyczki podporządkowane, z których środki mogłyby zostać zaliczone do kapitału dodatkowego Tier I (ang. Additional Tier 1 – AT1).

dr Łukasz Karasek radca prawny oraz senior associate w zespole regulacyjnym Rymarz Zdort

materiały prasowe

Kapitał ten stanowi jedną z kategorii funduszy własnych banków. Wspomniane obligacje określane są również angielskim zwrotem „contingent convertibles”, w skrócie „CoCos”. W żargonie branżowym znane są po prostu jako „kokosy”. Przywołane propozycje legislacyjne zawarte są w projekcie ustawy o zmianie ustawy o obligacjach oraz niektórych innych ustaw. Ich szybkie wejście w życie jest bardzo istotne dla sektora bankowego.

Wymogi kapitałowe banków

Banki są zobowiązane do utrzymywania określonego poziomu funduszy własnych. Ich wymagana wysokość jest obliczana jako stosowny procent aktywów ważonych ryzykiem (ang. risk weighted assets – RWA), kalkulowanych poprzez pomnożenie wielkości poszczególnych typów aktywów przez odpowiednie wagi ryzyka. Fundusze własne podzielone są na różne kategorie. Najistotniejszą jest tzw. kapitał Tier I. Zgodnie z unijnym rozporządzeniem CRR łączna wysokość kapitału Tier I danego banku musi wynosić przynajmniej 6 proc. jego aktywów ważonych ryzykiem. Na tę wysokość nakładany jest wymóg połączonego bufora oraz ewentualne narzuty. Na tle rozporządzenia CRR powyższy wymóg kapitałowy musi zostać częściowo zrealizowany poprzez utrzymywanie tzw. kapitału podstawowego Tier I (CET1) na poziomie 4,5 proc. aktywów ważonych ryzykiem. Kapitał CET1 obejmuje kapitał zakładowy, związane z nim agio emisyjne, zyski zatrzymane, skumulowane inne całkowite dochody, kapitały rezerwowe oraz fundusz ogólnego ryzyka bankowego. Zgodnie z rozporządzeniem CRR pozostałą część wymogu w zakresie współczynnika kapitału Tier I (tj. pozostałe 1,5 proc.) można wypełnić poprzez posiadanie kapitału dodatkowego Tier I (AT1) pochodzącego z emisji obligacji kapitałowych (rzeczonych kokosów) oraz z zaciągania pożyczek podporządkowanych.

Na podstawie rozporządzenia CRR bank powinien zatem posiadać współczynniki kapitału Tier I w wysokości 6 proc. aktywów ważonych ryzykiem, przy czym 4,5 proc. musi stanowić kapitał podstawowy Tier I (CET1), zaś 1,5 proc. można wypełnić za sprawą kapitału dodatkowego Tier I (AT1). W polskich przepisach nie występują obecnie instrumenty zaliczane do kapitału dodatkowego Tier I. Oznacza to, iż w całości wymóg w zakresie kapitału Tier I (czyli pełne 6 proc.) powinien zostać wypełniony poprzez posiadanie kapitału podstawowego Tier I (CET1), którego zwiększenie w praktyce może nastąpić poprzez emisję akcji (co jest rozwiązaniem stosowanym głównie, gdy brak jest innych form dokapitalizowania) lub zatrzymanie zysków (jest to bazowa forma zwiększania kapitału CET1).

Cechy obligacji kapitałowych

W razie wejścia w życie zmian regulacyjnych możliwe byłoby częściowe spełnianie wymogu w zakresie kapitału Tier I przez emisję obligacji kapitałowych lub zaciąganie pożyczek podporządkowanych. Obligacje te są specyficznym instrumentem. Podlegają one umorzeniu lub konwersji na akcje w razie określonego spadku współczynników kapitałowych banku. Dodatkowo odsetki za poszczególne okresy odsetkowe mogą podlegać umorzeniu. W celu zaliczenia do kapitału dodatkowego Tier I (AT1) zbliżone warunki musiałaby spełniać pożyczka podporządkowana, przy czym, zgodnie z projektowanymi przepisami, nie podlegałaby ona konwersji na akcje.

Czemu potrzebne są obligacje kapitałowe?

W 2022 r. wystąpiło wiele zdarzeń silnie obciążających wyniki banków, w szczególności konieczne było dokonanie wielomiliardowych odpisów wskutek wprowadzenia wakacji kredytowych. Trudno przewidzieć, jakie zmiany prawne będą miały miejsce w 2023 r. i jak wpłyną one na zyski sektora. Nawet bez takich zmian bankom z pewnością ciążył będzie problem kredytów hipotecznych we frankach i ewentualna konieczność zawiązywania dalszych rezerw na ryzyko prawne związane z takimi kredytami. Pogarszająca się sytuacja gospodarcza może z kolei wpłynąć na spadek spłacalności kredytów, a tym samym na wzrost salda odpisów kredytowych. Zgodnie z przewidywaniami analityków, wynik odsetkowy, który rósł wskutek wzrostu stóp procentowych, może ulec normalizacji za sprawą wyższego oprocentowania depozytów. Niepewność regulacyjna i rynkowa sprawia, że powinny istnieć rozbudowane mechanizmy prawne pozwalające na zwiększenie kapitału Tier I inaczej niż poprzez zatrzymanie zysku, co jest możliwe właśnie poprzez emisję obligacji kapitałowych lub zaciąganie pożyczek podporządkowanych zaliczanych do kapitału AT1.

Nie można również wykluczyć, że rosnąca inflacja przełoży się na wzrost aktywów sektora bankowego wskutek zwiększenia łącznej sumy udzielonych kredytów, i to nawet pomimo spadku liczby nowych kredytów hipotecznych i inwestycyjnych. Wyższe ceny wymuszają bowiem zwiększenie kwot kredytów obrotowych celem ich dostosowania do aktualnych wydatków przedsiębiorców, zaś rosnące koszty życia mogą powodować wzrost zapotrzebowania na pożyczki gotówkowe. W tym scenariuszu banki będą musiały zwiększyć wysokość kapitału Tier I, tak by go dostosować do wzrostu aktywów ważonych ryzykiem.

Dostępna wersja projektowanych przepisów dotyczących obligacji kapitałowych i pożyczek podporządkowanych zaliczanych do kapitału AT1 zakłada, że miałyby one wejść w życie 1 października 2023 r., co wydaje się datą zbyt odległą. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, wynika to z konieczności dostosowania systemów elektronicznego Krajowego Rejestru Sądowego, do którego mają być wpisywane określone informacje dotyczące emisji obligacji kapitałowych konwertowanych na akcje w razie spadku współczynników kapitałowych. Nawet gdyby tych prac nie można było przyśpieszyć, to obligacje kapitałowe mogą również podlegać umorzeniu, a nie tylko konwersje na akcje. Rozwiązania w zakresie tego typu obligacji, jak też pożyczek podporządkowanych, mogłyby wejść w życie szybciej.