Pułapki raportów okresowych

Właściwa interpretacja danych zawartych w obowiązkowych sprawozdaniach finansowych spółek z GPW to trudna sztuka. Jednak jeszcze większym wyzwaniem jest nauka czytania między wierszami w raportach.

Inwestorzy ufają temu, co widzą w sprawozdaniach finansowych spółek z warszawskiego parkietu, głównie ze względu na to, że raporty okresowe podlegają audytowi. Zaufanie nie można być jednak bezgraniczne. – Uregulowania prawne dotyczące rachunkowości podmiotów gospodarczych pozwalają w kilku obszarach na księgowanie operacji gospodarczych przy różnych założeniach, co ma później swoje odzwierciedlenie w sprawozdaniu finansowym – mówi Kamil Krukowski, doradca inwestycyjny z Grupy Copernicus. Zdarza się więc, że w opublikowanych przez spółki raportach mamy czasem do czynienia z pewną „kreatywnością". – Jedną z pokus, która skłania przedsiębiorstwa do manipulacji danymi księgowymi, jest chęć zaprezentowania lepszych wyników finansowych. Dlatego też inwestorzy, czytając raporty okresowe, powinni zachować szczególną czujność wobec sprawozdania z całkowitych dochodów – radzi ekspert.

ABC analizy

Na początku przypomnijmy, na co w pierwszej kolejności trzeba zwracać szczególną uwagę przy analizie sprawozdania interesującej nas spółki. – Należy dużą wagę przykładać do rachunku przepływów pieniężnych, przede wszystkim do tego, czy przepływy operacyjne pokrywają się z zyskami operacyjnymi spółki powiększonymi o amortyzację. Jeżeli takiego pokrycia nie ma przez kilka kwartałów to powinien to być sygnał ostrzegawczy – mówi Bartłomiej Cendecki, zarządzający funduszami Quercus TFI.

Ekspert podkreśla również, że ważna jest dokładna analiza takich pozycji bilansowych jak powiązanie przychodów z należnościami i zapasami oraz pilnowanie, czy spółce nie rośnie ponadstandardowo poziom zapasów i należności.

– Należy również zwracać uwagę na wielkość takich pozycji jak rozliczenia międzyokresowe (szczególnie w branży budowlanej), ponieważ tutaj spółki również mogą sporo rzeczy „ukrywać". Ważne jest także, aby zadbać o odpowiednią porównywalność wyników. Bardzo często spółki publikują sprawozdania, w których porównywanie jednego kwartału z tym sprzed roku jest niezasadne ekonomicznie, ale przykładowo widać dużą dynamikę przyrostu rok do roku – ostrzega Bartłomiej Cendecki.

Triki księgowych

– Jednym ze sposobów na podwyższenie wyniku finansowego spółki jest przedwczesne ujmowanie przychodów ze sprzedaży. Przy konserwatywnym podejściu, spółki powinny księgować przychody tylko wtedy, kiedy nastąpi pełen transfer korzyści i ryzyka na kupującego. Jednak niektóre podmioty dokonują ewidencji transakcji sprzedaży w momencie, w którym istotne ryzyko cały czas jest po stronie sprzedającego – mówi Kamil Krukowski.

Na podobny element „kreatywnych rozwiązań" zwraca uwagę Tomasz Manowiec, zarządzający funduszami Noble Funds TFI. – Pole do manipulacji daje zawiązywanie i rozwiązywanie wszelkich rezerw, w szczególności dotyczących należności od kontrahentów, które mogą być bardzo subiektywne – podkreśla.

Jak to rozumieć? Załóżmy, że firma zawiązuje rezerwę (np. „zamraża" część środków pieniężnych na pokrycie przyszłych kosztów), a później się okazuje, że koszt był niższy lub rezerwa nie została wykorzystana (rozwiązana). W przypadku należności (rezerwa przychodowa) proces jest odwrotny, czyli zawiązując rezerwę przychodową pokazujemy wyższy wynik finansowy.

Amortyzacja, należności i zapasy

Na co jeszcze należy uważać? Przede wszystkim na amortyzację (utratę wartości majątku trwałego). – Jest wiele miejsc w sprawozdaniu finansowym, które dają możliwość „zarządzania" wynikami w poszczególnych okresach. Najprostszym sposobem jest zmiana polityki amortyzacji, polegająca na wydłużeniu okresu użytkowania aktywów, przez co spada koszt amortyzacji w danym okresie – dopisuje do listy ostrzeżeń Tomasz Manowiec.

Kamil Krukowski doradca inwestycyjny Grupa Copernicus: - Jedną z pokus, które skłaniają przedsiębiorstwa do manipulacji danymi księgowymi, jest chęć zaprezentowania lepszych wyników finansowych.

– Na wynik finansowy bardzo mocno może rzutować metoda amortyzacji aktywów trwałych, zwłaszcza jeśli spółka prowadzi działalność kapitałochłonną. Przykładowo amortyzacja metodą przyspieszoną obciąży wynik finansowy w pierwszych okresach użytkowania, lecz nie doprowadzi do wysokich wartości rezydualnych, jak ma to miejsce przy metodzie liniowej – dodaje Kamil Krukowski.

Dokładnie analizować powinno się również pozycje należności i zapasów. – Sygnałem alarmowym świadczącym o potencjalnym zawyżeniu należności i tym samym zawyżeniu wyniku finansowego może być szybki przyrost należności w stosunku do wzrostu przychodów lub też obniżający się stosunek odpisów na należności do wartości brutto należności. Tę ostatnią informację można odszukać w notach objaśniających. Wynik finansowy zawyża także brak odpisów z tytułu utraty wartości zapasów – mówi doradca inwestycyjny Grupy Copernicus.

Kolejnym częstym zabiegiem – o którym wspomniał Tomasz Manowiec – jest również próba ukrycia zadłużenia bilansowego przez wykorzystanie instrumentów pozabilansowych, np. leasingu zakwalifikowanego jako operacyjny czy faktoringu, o których informacja ujawniana jest dopiero w szczegółowych notach.

Należy zaznaczyć, że wszystkie powyższe zabiegi są zgodne z zasadami rachunkowości, jednak utrudniają porównywalność lub ocenę sprawozdań finansowych. – Dlatego warto zaglądać do części sprawozdania opisującego politykę rachunkowości spółki, gdzie znajdziemy informacje o zasadach przyjętych przez spółkę – podkreśla zarządzający funduszami Noble Funds TFI.

Ciekawy przypadek

Na GPW można też spotkać przykłady skrajnej manipulacji. – Najciekawszym przypadkiem kreatywności, jaki spotkałem na rynku, była mocno zadłużona spółka, która musiała dokonać odpisu aktywów, ale groziło to złamaniem warunków umownych kredytów bankowych. Wyjściem z sytuacji była korekta sprawozdań z lat przeszłych i zakwalifikowanie wszystkich niekorzystnych zdarzeń do poprzednich okresów, utrzymując tym samym wynik bieżącego roku na wymaganym poziomie. A przecież o wynik sprzed dwóch lat nikt nie będzie upominał się ponownie – wspomina Tomasz Manowiec.

[email protected]

Podstawowe informacje o raportach

- Raporty (kwartalne, półroczne i roczne) są najważniejszym źródłem informacji o pozycji finansowej oraz uzyskiwanych wynikach spółek. Dowiadujemy się z nich o zyskach, kapitale własnym, przepływach pieniężnych czy też zobowiązaniach firm.

- Przy analizie raportów – w rachunku zysków i strat – warto zwrócić uwagę zarówno na wartości danych pozycji, jak i dynamiki. W przypadku danych kwartalnych należy porównywać wielkości w relacji rok do roku, gdyż praktycznie w każdej spółce – w  mniejszym lub większym stopniu – występują efekty sezonowe.

- Jak często podkreślają eksperci, pomimo wielu różnic między pozycjami rachunku wyników spółek działających w różnych sektorach, gdzieś na końcu zawsze liczy się zysk netto oraz zysk operacyjny. Zysk netto jest to kwota po uwzględnieniu podatku i odsetek, którą spółka może przeznaczyć na dywidendę, na inwestycje lub na pokrycie strat z lat ubiegłych, jeżeli takie się pojawiły. Z kolei zysk z działalności operacyjnej informuje, jak spółka sobie radzi na rynku i jak korzysta ze swojego potencjału kapitałowego.

- W rachunku przepływów pieniężnych wyróżnia się trzy rodzaje przepływów. Pierwsze to przepływy z działalności operacyjnej, które wynikają z podstawowej działalności spółki, a więc wpływów pieniężnych ze sprzedaży, wypływów pieniężnych z tytułu zapłaty za materiały, wypłaty wynagrodzeń itp. Z kolei przepływy z działalności inwestycyjnej to przepływy wynikające ze sprzedaży lub nabycia składników trwałych, np. maszyn czy budynków. Ostatnim z przepływów są przepływy z działalności finansowej, które wynikają z obrotu kapitałem, np. emisji akcji (wpływ), zaciągnięcia kredytu (wpływ), spłaty kredytu (wypływ).

- Istotna jest właściwa interpretacja konkretnych rodzajów przepływów pieniężnych. I tak, najważniejsze kryterium to saldo przepływów z działalności operacyjnej, które im większe, tym korzystniejsze dla danej spółki. W przypadku działalności inwestycyjnej ujemne saldo z reguły jest dobrym sygnałem, gdyż wynika ze zwiększenia majątku trwałego i często świadczy to o tym, że spółka się rozwija. Z kolei saldo przepływów z działalności finansowej może być zarówno dodatnie, jak i ujemne. Dodatnie najczęściej oznacza, że spółka pozyskuje kapitał na finansowanie rozwoju.

- W dolnych rejonach raportów okresowych zamieszczane są informacje dotyczące m.in. aktywów (składników majątkowych), zobowiązań i kapitałów spółki.