Pieniądze klientów pod specjalną ochroną

W razie bankructwa banku pieniądze klientom zwróci BFG. Dotyczy to w zasadzie wszystkich wkładów do określonej wysokości, ale nie dotyczy produktów inwestycyjnych. Nikt nie zrekompensuje jednak utraty wartości depozytu w wyniku inflacji. Poważnym zagrożeniem jest też cyberprzestępczość.

Co bierzemy pod uwagę, decydując o sposobie lokowania oszczędności? Niewątpliwie ważne jest to, ile zarobimy. Przeglądając oferty banków, wybieramy te z wyższymi odsetkami. Niekiedy dajemy się namówić na produkty inwestycyjne z nadzieją, że przyniosą lepsze zyski.

Ale granice naszych poszukiwań są dość dokładnie określone poprzez indywidualne preferencje. Jeśli stawiamy na bezpieczeństwo, wpłacamy znaczną część zgromadzonego kapitału, zakładamy, że pieniądze mogą być potrzebne już niedługo, z pewnością w pierwszej kolejności pomyślimy o banku.

Ryzyko można ograniczyć, ale nie wyeliminować

Czy deponując oszczędności w banku, mamy pewność, że nie stracimy? Nie do końca tak jest. Owszem, gdyby bank (czy SKOK) upadł, odzyskamy pieniądze, bo zadziała system gwarantowania depozytów. Ale nikt nam nie zrekompensuje utraty wartości wkładu z powodu inflacji. Co gorsze, przed skutkami inflacji trudno się bronić, bo nie wiemy, jaka będzie np. za rok, gdy nasza lokata ze stałym oprocentowaniem się zakończy. Coraz większym zagrożeniem jest też cyberprzestępczość. Kliknięcie w przesłany przez oszustów link, przeprowadzanie operacji przez internet w otwartym wi-fi może sprawić, że złodziej przejmie dane do logowania, wejdzie na konto i ukradnie pieniądze.

Całkowite wyeliminowanie każdego rodzaju ryzyka nie jest możliwe, więc dobrze, że przynajmniej w niektórych obszarach ryzyko jest mocno ograniczone. Klienci banków i SKOK nie muszą się obawiać, że stracą pieniądze z powodu niewypłacalności którejś z tych instytucji. Często jest to ważny argument przy podejmowaniu decyzji, gdzie ulokować środki.

Mechanizm wielokrotnie użyty

Deponenci mają pewność, że w razie kłopotów firmy, której powierzyli oszczędności, wkład do 100 tys. euro (po przeliczeniu na złote) zostanie im zwrócony wraz z odsetkami (zasady gwarantowania depozytów – patrz ramka na s. 4 i 5). Jest to doceniane szczególnie po wpadkach z innymi formami pomnażania kapitału (np. obligacje GetBacku).

W ostatnich latach nie doszło do niewypłacalności żadnego banku komercyjnego, ale od 2013 r. upadło 11 SKOK. Wszystkim, którzy mieli w tych kasach depozyty, pieniądze zwrócił Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG). Przeznaczył na ten cel 4,44 mld zł. Gdy było to możliwe, szukano instytucji (banku lub SKOK), która przejęłaby bankrutującą kasę. Na wsparcie podmiotów uczestniczących w takich transakcjach BFG wyłożył 458 mln zł; dzięki temu nie trzeba było uruchamiać gwarancji.

Taka sytuacja zdarzyła się niedawno. W końcu stycznia 2019 r. KNF zdecydowała, że SKOK Jaworzno zostanie przejęty przez Alior Bank. Gdyby ogłoszono upadłość tej kasy, BFG musiałby wyłożyć ok. 330 mln zł (tyle depozytów było tam w końcu listopada 2018 r.). Alior Bank otrzyma z BFG wsparcie finansowe, ale niższe niż kwota depozytów zgromadzonych w kasie.

W bankach oprócz lokat znajdziemy wiele produktów inwestycyjnych, przy sprzedaży których bank tylko pośredniczy. Dotyczy to np. jednostek funduszy inwestycyjnych czy ubezpieczeń. Jeśli wybierzemy w banku taki produkt, to nasze pieniądze nie są objęte gwarancjami BFG. Podstawowe znaczenie ma to, jaka instytucja jest wymieniona (jako strona) w umowie, którą podpisujemy. Banki oferują także produkty łączone, takie jak np. lokata bankowa plus fundusz inwestycyjny. Wtedy chroniona przez BFG jest tylko część lokacyjna produktu.

Ubezpieczyciele też mają

GG Parkiet

Systemy gwarancyjne istnieją nie tylko w bankach, ale mają różny kształt. Ubezpieczyciele nie stworzyli stałego funduszu, lecz w razie potrzeby – gdyby doszło do upadłości jakiegoś towarzystwa – są zobligowani wpłacić pieniądze do swojego systemu. Ich składki wpływają do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego (UFG), który następnie wypłaca świadczenia za bankruta. Warunkiem jest jednak posiadanie ściśle określonej polisy i zaistnienie szkody.

Jak wyjaśnia Aleksandra Biały, rzecznik prasowy i doradca prezesa UFG, na zwrot pieniędzy mogą liczyć osoby fizyczne poszkodowane przez klientów upadłego towarzystwa oraz klienci ubezpieczyciela, ale tylko ci, którzy mają którąś z czterech rodzajów polis.

Pierwsza grupa to ubezpieczenia na życie. UFG wypłaci 50 proc. należności wynikającej z polisy, ale nie więcej niż równowartość 30 tys. euro. Zatem jeżeli ktoś był ubezpieczony na życie na sumę 100 tys. zł, odzyska (a właściwie jego rodzina lub inni uposażeni) maksymalnie 50 tys. zł.

Drugą grupę stanowią ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) wykupione przez posiadaczy pojazdów i rolników. Tutaj UFG wypłaci (rzecz jasna nie klientowi towarzystwa, które zbankrutowało, lecz osobie poszkodowanej przez tego klienta) 100 proc. wierzytelności, ale w granicach limitów odpowiedzialności firmy ubezpieczeniowej (tzw. suma gwarancyjna). Obecnie limity te wynoszą: 5,21 mln euro w odniesieniu do jednego zdarzenia objętego ubezpieczeniem (bez względu na liczbę poszkodowanych) w przypadku szkód na osobie (gdy ucierpiał człowiek) oraz 1,05 mln euro w przypadku szkód majątkowych (np. zniszczony samochód; limit na jedno zdarzenie).

Trzecia grupa to tzw. inne ubezpieczenia obowiązkowe OC wykupione przez określone podmioty w firmie ubezpieczeniowej, która zbankrutowała. Chodzi m.in. o OC notariuszy, OC architektów, OC zarządcy nieruchomości, OC za szkody atomowe itp. Gwarancja dotyczy tylko osób fizycznych poszkodowanych przez podmioty zobowiązane do wykupienia OC. Jest ona taka sama jak przy polisach życiowych – połowa sumy ubezpieczenia, nie więcej niż 30 tys. euro.

Czwartą grupę stanowią ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego. W przypadku bankructwa ubezpieczyciela UFG gwarantuje zwrot 100 proc. wierzytelności do wysokości sumy, na którą był ubezpieczony budynek.

Rekompensaty dla inwestorów

Na ewentualność upadku domu maklerskiego został stworzony tzw. system rekompensat. Gwarantuje on zwrot wszystkich środków inwestora do wysokości 3 tys. euro (według kursu z dnia upadłości domu maklerskiego) i 90 proc. nadwyżki ponad tę kwotę (nie więcej niż 22 tys. euro). Limity dotyczą sumy należności inwestora, niezależnie od tego, na ilu rachunkach miał środki.

Ochronie podlegają klienci licencjonowanych instytucji inwestycyjnych, którzy mają podpisaną umowę na świadczenie usług maklerskich. Natomiast instytucją uprawnioną do prowadzenia systemu rekompensat jest Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW). Obowiązkowe roczne składki do systemu wnoszą: domy maklerskie, banki prowadzące działalność maklerską oraz banki powiernicze. Do uczestnictwa w systemie zobligowane są także towarzystwa funduszy inwestycyjnych zarządzające cudzymi pakietami papierów wartościowych na zlecenie.

Procedura wypłaty rekompensat jest uruchamiana w trzech sytuacjach: w razie ogłoszenia upadłości domu maklerskiego; gdy sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości ze względu na to, że majątek domu maklerskiego nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania; gdy KNF stwierdzi stan niewypłacalności domu maklerskiego.

W terminie 30 dni od ogłoszenia upadłości syndyk przedstawia Krajowemu Depozytowi listę inwestorów uprawnionych do rekompensat i podaje, jakie kwoty im się należą. Wypłaty z systemu rekompensat dokonywane są przez syndyka ze środków przekazanych przez Krajowy Depozyt.

Środki z systemu rekompensat były już wykorzystywane. Na przykład w 2008 r. KDPW przekazał ponad 30 mln zł w związku z upadłością WGI Domu Maklerskiego. Natomiast w 2016 r. uruchomiono system rekompensat dla byłych klientów firmy inwestycyjnej First International Traders Dom Maklerski.

Co z upadłością TFI

Zostały także stworzone specjalne procedury na wypadek upadłości towarzystwa (TFI) zarządzającego funduszami inwestycyjnymi (organem nadzorczym jest w tym przypadku Komisja Nadzoru Finansowego). Najważniejsze jest to, że upadłość TFI nie pociąga za sobą upadłości funduszu, który jest odrębną osobą prawną. W takim przypadku zarządzanie pieniędzmi powierzonymi funduszowi przez inwestorów przejmuje bank depozytariusz. KNF może także wyznaczyć do zarządzania środkami jedno z TFI. Pieniądze wpłacone do funduszu przez cały czas są własnością inwestorów, nie mogą być przedmiotem egzekucji ani nie wchodzą do masy upadłościowej.

Nie ma natomiast żadnych gwarancji, że na inwestycji w fundusz nie stracimy. Wynik zależy od wielu czynników, m.in. od sytuacji na rynku, efektywności zarządzania, rodzaju inwestycji, opłat, od tego, kiedy zaczęliśmy i kiedy zakończyliśmy inwestycję. Zawsze istnieje ryzyko, że podejmiemy mniej pieniędzy, niż wpłaciliśmy. Ryzyko to można zminimalizować, wybierając najbezpieczniejsze z dostępnych opcji inwestycyjnych. ¶

_co powinieneś wiedzieć: zasady gwarantowania depozytów przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny

1. Jakie instytucje korzystają z ochrony BFG? | Wszystkie banki krajowe, komercyjne i spółdzielcze (oprócz państwowego BGK, który w tym zakresie podlega odrębnym regulacjom), oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK). W pewnym zakresie dotyczy to też oddziałów banków zagranicznych (z siedzibą w państwie, które nie jest członkiem UE). Gwarancjami BFG nie są natomiast objęte środki wpłacone do podmiotów nieposiadających zezwolenia KNF na przyjmowanie wkładów, np. po to, by udzielać kredytów. Lista banków i SKOK objętych gwarancjami znajduje się na stronie www.bfg.pl.

2. Kiedy uruchamiane są wypłaty z BFG? | Zobowiązanie BFG wobec deponenta powstaje z dniem spełnienia warunku gwarancji. Zarówno w przypadku banku, jak i SKOK jest to dzień wskazany w decyzji o zawieszeniu działalności i ustanowieniu zarządu (zarządcy) komisarycznego przez KNF (jeśli nie było go wcześniej) oraz o złożeniu przez komisję wniosku do sądu o ogłoszenie upadłości. Wniosek o ogłoszenie upadłości może też zostać złożony przez BFG w ramach przymusowej restrukturyzacji.

3. Jaką kwotę można odzyskać? | Maksymalnie równowartość w złotych 100 tys. euro (tak samo jest we wszystkich państwach UE), czyli przy kursie euro z początku lutego 2019 r. (4,26 zł) jest to ok. 426 tys zł. W szczególnych przypadkach limit gwarancji dla indywidualnych klientów może wynieść równowartości 200 tys. euro. Dotyczy to m.in. pieniędzy pochodzących ze sprzedaży domu lub mieszkania (niezwiązanego z działalnością gospodarczą), ze spadku, z ubezpieczenia na życie albo np. NNW, odprawy emerytalnej, podziału majątku po rozwodzie. Oprócz tego limit powiększa się o całość przyznanego zadośćuczynienia czy odszkodowania (z niektórych polis). W tego typu sytuacjach podwyższony limit obowiązuje przez trzy miesiące od wpływu środków na rachunek bankowy. Niezależnie od tego, czy rachunek był złotowy czy w walucie obcej, wypłata następuje w złotych.

Do obliczenia wartości euro w złotych przyjmuje się średni kurs NBP z dnia spełnienia warunku gwarancji.

4. co z odsetkami? | W limicie kwoty gwarantowanej przez BFG mieszczą się również odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach. Są one naliczane do dnia, kiedy zostały spełnione warunki uruchomienia gwarancji (został złożony wniosek o ogłoszenie upadłości). Odsetki są naliczane zgodnie z oprocentowaniem wskazanym w umowie, niezależnie od zapisanego w umowie terminu zakończenia lokaty.

5. Czy limit gwarancji odnosi się do jednego rachunku? | Nie, odnosi się do łącznej kwoty zgromadzonej przez jednego klienta w danym banku lub SKOK na wszystkich jego rachunkach. W przypadku rachunku wspólnego każdemu ze współwłaścicieli przysługuje odrębny limit do równowartości 100 tys. euro.

6. Jakie depozyty podlegają gwarancjom BFG? | Zasadniczo wszystkie depozyty (pieniądze na lokatach terminowych, kontach osobistych, oszczędnościowych, rachunkach walutowych itp.) indywidualnych klientów i firm niefinansowych, zarówno te w złotych, jak i walutach obcych.

7. Kiedy twoje oszczędności nie korzystają z gwarancji BFG, choć wpłacałeś pieniądze w banku lub SKOK? | Gwarancjom BFG nie podlegają produkty, w sprzedaży których banki czy SKOK jedynie pośredniczą (dotyczy to np. funduszy inwestycyjnych czy ubezpieczeń). Ważne jest więc, z kim klient zawiera umowę; podpisanie jej w placówce banku lub kasy nie oznacza jeszcze, że stroną umowy jest bank lub kasa – mogą one występować w roli pośrednika. Dodatkową wskazówką jest to, czy zawieramy „umowę rachunku" – jeśli nie, najprawdopodobniej nie jest to depozyt gwarantowany przez BFG.

W przypadku produktów łączonych (np. lokata plus jednostki funduszy inwestycyjnych) chroniona jest tylko część znajdująca się na lokacie.

Z kolei, jeśli chodzi o lokaty strukturyzowane (połączenie produktu oszczędnościowego i inwestycyjnego), składające się zazwyczaj z dwóch elementów: kapitału początkowego podlegającego ochronie i części opcyjnej umożliwiającej osiągnięcie dodatkowego zysku, to ochroną gwarancyjną BFG są objęte środki zdeponowane jako kapitał. Natomiast możliwe zyski (odsetki) będą objęte ochroną wtedy, gdy należą się zgodnie z umową zawartą z bankiem, a data ich ustalenia przypada przed dniem spełnienia warunku gwarancji.

Gwarancjami nie są także objęte m.in. depozyty jednostek samorządu terytorialnego, firm z sektora finansowego (np. banki, fundusze, ubezpieczyciele), wkłady członkowskie, udziały w bankach spółdzielczych i SKOK.

8. Jaka kwota jest gwarantowana na rachunkach powierniczych? | Do równowartości 100 tys. euro dla każdego z powierzających (na rachunek powierniczy pieniądze wpłacają np. osoby kupujące mieszkania od dewelopera). Kwota gwarantowana wynika w tym przypadku z udziału klienta w sumie zgromadzonej na rachunku, z tym że podstawą wyliczenia należnej kwoty jest suma wszystkich wkładów deponenta w danym banku lub SKOK.

9. W jakim terminie BFG wypłaca środki gwarantowane? | W ciągu siedmiu dni roboczych od dnia wystąpienia przez uprawnioną instytucję z wnioskiem o ogłoszenie upadłości banku lub SKOK.

10. Jak przebiega proces wypłaty? | Bank lub SKOK przygotowuje listę osób uprawnionych (klient nie musi się zgłaszać w tej sprawie). Następnie BFG podaje do publicznej wiadomości termin i miejsce wypłat. Pieniądze można podjąć w gotówce lub zlecić przelew na rachunek.

11. Ile jest czasu na odebranie pieniędzy? | Pięć lat. Gdy zakończą się wypłaty we wskazanym miejscu, pieniądze można odebrać w BFG.

12. Co z wkładem przekraczającym limit gwarancyjny? | Można dochodzić zwrotu tych środków w postępowaniu upadłościowym. Wymaga to zgłoszenia wierzytelności sędziemu komisarzowi w terminie wskazanym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości banku lub SKOK.

13. Kiedy KNF podejmuje decyzję o zawieszeniu działalności banku lub kasy? | Gdy aktywa banku czy SKOK nie wystarczają na pokrycie ich zobowiązań lub gdy z powodu sytuacji finansowej nie regulują one swoich zobowiązań wobec deponentów. Wówczas KNF podejmuje decyzję o zawieszeniu działalności danej instytucji i ustanowieniu zarządu komisarycznego (jeżeli nie został ustanowiony wcześniej), a jednocześnie podejmuje decyzję o przejęciu przez inny bank (SKOK) lub występuje do sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Spełnienie warunku gwarancji i wypłata środków gwarantowanych następuje tylko wtedy, gdy składany jest wniosek o ogłoszenie upadłości. ¶