Wokół ogłoszonego ostatnio przez dwie znaczące instytucje finansowe z Państwa Środka zamiaru wejścia na polski rynek bankowy są nieporozumienia, które należy objaśnić, uwzględniając przepisy prawa polskiego.
Bank krajowy
Warto przede wszystkim rozróżnić trzy zasadnicze formy prowadzenia działalności bankowej na terytorium Polski. Są to: bank krajowy, oddział instytucji kredytowej i oddział banku zagranicznego.
Bank krajowy to bank będący samodzielnym podmiotem prawa (posiadający osobowość prawną), mający siedzibę na terytorium RP, utworzony na podstawie przepisów polskiej ustawy i – w wypadku banków tworzonych po 1989 r. – za zezwoleniem właściwego organu nadzorczego (obecnie – Komisji Nadzoru Finansowego). Bankami krajowymi są zarówno banki w formie spółek akcyjnych z przewagą kapitału polskiego (np. PKO Bank Polski), jak i banki, w których dominującym akcjonariuszem jest podmiot zagraniczny (np. Pekao, BZ WBK, BRE Bank czy Millennium). Są nimi również banki spółdzielcze oraz jedyny bank państwowy (szczególna, obok spółki akcyjnej i spółdzielni, forma prawna banku) – Bank Gospodarstwa Krajowego.
Filia
Dla określenia banków krajowych zależnych od banków zagranicznych często potocznie używa się terminu filia (ang.: subsidiary). Bank Pekao jest zatem filią (spółką zależną) włoskiego UniCredit, a BZ WBK SA – filią hiszpańskiego Banco Santander. Używanie tego terminu może być mylące, bo potocznie stosuje się go jednocześnie do określenia jednostki organizacyjnej banku krajowego. Być może z tych względów często błędnie określa się oddział instytucji kredytowej mianem filii i odwrotnie. A w kontekście międzynarodowym filia oznacza spółkę zależną, tj. samodzielny prawnie i organizacyjnie bank krajowy, utworzony na podstawie przepisów prawa polskiego, którego dominującym akcjonariuszem jest instytucja kredytowa (bank) z innego kraju.
Oddział instytucji kredytowej
Termin instytucja kredytowa wywodzi się bezpośrednio z prawa wspólnotowego. W polskim prawie krajowym oznacza on podmiot mający siedzibę na terytorium innego niż Polska państwa należącego do EOG (Europejskiego Obszaru Gospodarczego – są to państwa członkowskie Unii Europejskiej oraz Norwegia, Lichtenstein i Islandia), prowadzący na podstawie zezwolenia właściwych władz nadzorczych tego państwa działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów i udzielaniu kredytów lub na wydawaniu pieniądza elektronicznego. Uogólniając, instytucjami kredytowymi są banki z innych krajów UE. Oddziałem instytucji kredytowej jest jednostka organizacyjna instytucji kredytowej utworzona na terytorium RP w celu prowadzenia działalności bankowej tej instytucji. Oddział instytucji kredytowej nie jest samodzielnym podmiotem prawa (nie ma osobowości prawnej), a stroną umów zawieranych w ramach działalności oddziału jest zawsze instytucja kredytowa. Ma to swoje konsekwencje zwłaszcza w zakresie ochrony depozytów, które w takim wypadku ubezpieczane są przez system gwarantowania depozytów w państwie pochodzenia instytucji kredytowej. Zgodnie zapisaną w prawie wspólnotowym swobodą przedsiębiorczości oddział instytucji kredytowej, w przeciwieństwie do banku krajowego, może być utworzony bez konieczności uzyskiwania odrębnego zezwolenia lokalnego nadzoru. Wystarczy jedynie przesłanie przez macierzyste dla instytucji kredytowej władze nadzorcze zawiadomienia o zamiarze podjęcia takiej działalności. Oddziały instytucji kredytowych co do zasady podlegają nadzorowi sprawowanemu przez władze macierzyste. Właściwe władze państwa goszczącego sprawują nadzór jedynie w odniesieniu do płynności płatniczej i przeciwdziałania praniu pieniędzy. W praktyce oddział nie jest rekomendowaną formą działalności na szeroką skalę, w szczególności przy pozyskiwaniu depozytów od klientów detalicznych. Światowe doświadczenia wskazują, że krajowy system finansowy jest bardziej bezpieczny, gdy podmioty, które osiągnęły znaczną wielkość i udział w rynku, działają nie jako oddziały, ale jako filie będące w bliskim kontakcie z krajowym nadzorem i ubezpieczone w lokalnym systemie gwarantowania depozytów.
