Finanse publiczne w kryzysie. Przedstawiono program ich naprawy

Wszystkie wydatki publiczne realizowane dotąd przez fundusze Banku Gospodarstwa Krajowego powinny być włączone do budżetu państwa. Należy tez powołać Fundusz Restrukturyzacji Zadłużenia BGK i PFR, który będzie obsługiwał ten dług aż do zapadalności. To dwie z 25 rekomendacji naprawy finansów publicznych, które znalazły się z opracowaniu (policy paper) „Stabilny i przejrzysty budżet pod kontrolą obywateli. Plan naprawy finansów publicznych” Sławomira Dudka i Ludwika Koteckiego.

Autorzy uważają, że finanse publiczne są w kryzysie i przedstawili program ich naprawy. Możliwe to będzie – i tej zasadzie podporządkowane są rekomendacje – po „przywróceniu praworządności w tym obszarze. Należy podjąć działania przywracające konstytucyjną rangę ustawy budżetowej, jej podstawy charakter w planowaniu, monitorowaniu i sprawozdawaniu finansów publicznych, tj. zgodność planowania budżetowego z art. 219 Konstytucji.” – napisali w raporcie. Przedstawili propozycję działań, które doprowadzą do realizacji tego celu.

Zaproponowali przede wszystkim przygotowanie Białej księgi finansów publicznych, włączenia do ustawy budżetowej wszystkich nowych wydatków, które dotychczas były realizowane poprzez fundusze przy Banku Gospodarstwa Krajowego i w ramach programów realizowanych przez Polski Fundusz Rozwoju. Chcą też wpisania do ustawy o finansach publicznych obowiązku cyklicznego sprawozdania Ministra Finansów lub Rady Fiskalnej (są zwolennikami jej powołania) na temat finansów.

Ich zdaniem niezbędne jest wprowadzenie silnych ograniczeń do zaciągania zobowiązań poza Skarb Państwa w przypadku podsektora centralnego sektora finansów publicznych (zaciąganie zobowiązań przez inne jednostki (np. BGK i PFR) oznacza wyższe koszty).

Co z obecnym długiem?

Autorzy proponują powołanie tymczasowego funduszu pomostowego (Funduszu Restrukturyzacji Zadłużenia BGK i PFR), który będzie obsługiwał dług tych instytucji aż do zapadalności. Fundusz  mam być zasilany pieniędzmi budżetowymi. Wykup będzie następował stopniowo na podstawie emisji skarbowych papierów wartościowych. Oznacza to — według S. Dudka i L. Koteckiego — stopniowe wygasanie różnicy podmiotowej między długiem publicznym według metodologii krajowej a unijnej. Ich zdaniem przy BGK mogą funkcjonować jedynie fundusze, które nie powodują wydatków, a służą do obsługi instrumentów pożyczkowych (np. Fundusz Kredytów Studenckich). Wtedy takie fundusze należy włączyć pod rygory ustawy o finansach publicznych.

Niektóre z rekomendacji dotyczą planowania już najbliższego budżetu. To między innymi rezygnacja ze stosowania różnych sposobów na zaniżanie deficytu (przez przekazywania obligacji skarbowych zamiast dotacji czy pożyczek z budżetu państwa czy Funduszu Rezerwy Demograficznego).

Zmiany przy planowaniu budżetu

Niektóre z rekomendacji dotyczą planowania już najbliższego budżetu. To między innymi rezygnacja ze stosowania różnych sposobów na zaniżanie deficytu (przez przekazywania obligacji skarbowych zamiast dotacji czy pożyczek z budżetu państwa czy Funduszu Rezerwy Demograficznego). To między innymi rezygnacja ze stosowania różnych sposobów na zaniżanie deficytu (przez przekazywania obligacji skarbowych zamiast dotacji czy pożyczek z budżetu państwa czy Funduszu Rezerwy Demograficznego). Autorzy uważają za niezbędne wzmocnienie konsultacji społecznych dotyczących stanowienia budżetu tak by Rada Dialogu Społecznego (RDS) analizowała także nowelizacje ustaw budżetowych. Dodatkowo projekt ustawy powinien podlegać rządowemu procesowi legislacyjnemu między innymi po to by w konsultacjach mogły uczestniczyć organizacje pozarządowe.Potrzebne są także: uszczelnienie stabilizującej reguły wydatkowej, przegląd stabilizującej reguły wydatkowej, dostosowanie kształtu stabilizacyjnej reguły wydatkowej do unijnych ram fiskalnych oraz analiza spójności procedur ostrożnościowych i sanacyjnych po przekroczeniu przez państwowy dług publiczny (PDP) według metodologii krajowej progu 55 proc. i 60 proc. PKB z mechanizmem dostosowania fiskalnego przewidzianym w stabilizującej regule wydatkowej oraz w przepisach europejskich.

Sposoby na przejrzystość finansów publicznych

Autorzy uważają, że powinny powstać i być powszechnie dostępne rejestry: jednostek sektora finansów publicznych z informacjami o strukturze ich wydatków, tym o zatrudnieniu i wynagrodzeniach oraz danin publicznych, który będzie pokazywał listę wszystkich składek, podatków, danin, opłat, odpisów, które zgodnie z metodologią europejską są zaliczane do kategorii „podatki i składki”. Tłumaczą to: „uniemożliwi to kreatywną narrację polityków w celu ukrycia wprowadzania nowych lub zwiększania istniejących podatków i składek pt. „danina to nie podatek”.

Powinien także powstać centralny rejestr umów sektora finansów publicznych. Przypominają, że miał zacząć działać już za miesiąc (od stycznia 2024 r. , ale przesunięto ten termin o dwa lata). Potrzebna jest także analiza zasadności istnienia państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych, państwowych osób prawnych oraz instytucji gospodarki budżetowej oraz liczby pełnomocników rządu, pełnomocników ministrów i premiera.