Gospodarka obiegu zamkniętego przyniesie wymierne korzyści

Transformacja gospodarki do obiegu zamkniętego (GOZ) jest jednym z głównych filarów zrównoważonego rozwoju. Aby ten cel osiągnąć, konieczne jest postrzeganie odpadów jako źródło cennego surowca. Aktualny kryzys energetyczny z całą pewnością stanowi katalizator dla intensywnego rozwoju GOZ w wielu sektorach gospodarki – piszą eksperci Banku Ochrony Środowiska.

Materiał partnera: BOŚ

Z perspektywy wielu lat rynek gospodarki odpadami w Polsce cechuje się dużą zmiennością wynikającą z przemian, jakie zachodzą w całej Unii Europejskiej w związku z zieloną transformacją. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce w ostatnich 20 latach ilość wytwarzanych odpadów jest na podobnym poziomie i waha się w zakresie 110–130 milionów ton rocznie, z czego ok. 11 proc. stanowią odpady komunalne. Polska na tle Europy odznacza się stosunkowo niskim wskaźnikiem wytworzonych odpadów komunalnych. W 2021 r. statystyczny Polak wytworzył 360 kg odpadów komunalnych, gdzie średnia europejska wynosiła ok. 550 kg. Musimy jednak pamiętać o tendencji wzrostowej – nasze gospodarstwa domowe z roku na rok produkują o kilka procent więcej odpadów.

Dużym wyzwaniem dla polskiego rynku odpadowego było zmierzenie się w 2022 r. ze znacznym wzrostem liczby osób, które przybyły do nas z Ukrainy. To niewątpliwie przyczyniło się do wzrostu wolumenu generowanych odpadów. Inflacja, wzrost cen paliw i energii czy opłata za składowanie znacząco przekłada się na branżę gospodarki odpadami i tym samym wpływa na podwyżki stawek dla mieszkańców w większości polskich gmin.

Sukcesy, ale i wiele pracy do wykonania

Niewątpliwym sukcesem Polski jest to, że w ostatnich 15 latach ponad dziesięciokrotnie zwiększyliśmy poziom selektywnej zbiórki odpadów komunalnych z poziomu 3 proc. w 2005 r. do 38 proc. w 2020 r. Zwiększyliśmy również poziom recyklingu odpadów komunalnych do 26,9 proc. w 2021 r. Jednak przed Polską wciąż wiele pracy do wykonania, aby osiągnąć oczekiwany poziom 65 proc. recyklingu do roku 2035.

Dużą motywacją do podejmowania dalszych działań wykorzystania odpadów jako cennego surowca jest konieczność zmniejszenia ich ilości składowanych na wysypiskach. Zgodnie z wprowadzoną 1 stycznia 2023 r. nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach od 2035 r. będziemy zobowiązani uzyskać maksymalny poziom składowanych odpadów komunalnych nieprzekraczający 10 proc. wagowo całego strumienia odpadów. Dla porównania, w 2021 r. zdeponowaliśmy na składowiskach aż 38,7 proc. odpadów. Przytoczona powyżej ustawa wprowadza również zakaz składowania palnej frakcji odpadów, tj. frakcji o wartości opałowej powyżej 6 MJ/kg. Aby osiągnąć stawiane cele, musimy zapewnić odpowiednie zaplecze instalacyjne dla zbierania, sortowania, oczyszczania i ponownego wykorzystania odpadów. Patrząc na powyższe, również spalarnie odpadów i biogazownie są niezbędnym elementem sprawnego systemu zagospodarowania odpadów komunalnych.

Dodatkowo Komisja Europejska (KE) w końcówce 2022 r. przedstawiła projekt rozporządzenia PPWR (Packaging and Packaging Waste Regulation), które wpłynie na ograniczenie powstawania odpadów opakowaniowych, wprowadzi obowiązkowe poziomy na opakowania wielokrotnego użytku, a także znacząco wesprze cyrkularną gospodarkę m.in. tworzyw sztucznych.

Opakowania z recyklingu i system kaucyjny

Z końcem 2030 r. na rynek polski powinny zostać wprowadzone opakowania, które będą zawierały przynajmniej 35 proc. tworzywa pozyskanego z recyklingu. Brak popytu na tworzywa sztuczne pochodzące z odzysku budzi jednak obawy polskiej branży recyklerów. Spadek cen recyklatów oraz jego ograniczona dostępność jako krajowego surowca może stworzyć konieczność jego importu do Polski. Polscy producenci opakowań częściej wybierają surowiec pierwotny niż tworzywo z recyklingu. Jest to dla nich obecnie rozwiązaniem tańszym i uzasadniającym ekonomikę stosowanych rozwiązań. Takiemu stanu rzeczy sprzyja również niska opłata opakowaniowa.

Z dniem 5 stycznia 2023 r. upłynął termin wprowadzenia Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta do polskiego ustawodawstwa. Ponad półtoramiesięczne opóźnienie negatywnie oddziałuje na rynek. Wprowadzenie Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta jest konieczne, aby cały system cyrkularnej gospodarki działał efektywnie i właściwie. Warto nadmienić, że z końcem 2022 r. rząd Polski przyjął ustawę implementującą do krajowych przepisów unijną dyrektywę „Single Use Plastics” (SUP). Przytoczona dyrektywa jest aktem ustawodawczym wyznaczającym cel dla wszystkich członkowskich krajów UE dla ograniczenia stosowania jednorazowego plastiku. Natomiast sposób osiągnięcia wyznaczonego celu każdy kraj określa indywidualnie za pośrednictwem własnych aktów prawnych.

Niewątpliwie branża polskich recyklerów potrzebuje silnego wsparcia zarówno legislacyjnego, jak i inwestycyjnego tak, aby mogła sprawnie realizować cele środowiskowe. Zdecydowanie nie pomaga jej brak systemu kaucyjnego, który jest dopiero w fazie projektowej. Z doświadczenia innych krajów wiemy, że system kaucyjny daje wymierne efekty w zbiórce odpadów nadających się do ponownego wykorzystania.

Wzrost cen paliw i energii spowodowanych sytuacją geopolityczną stanowi ważne otwarcie kierunku energetycznego wykorzystania odpadów. W 2021 r. blisko 20 proc. odpadów (tj. 2,7 mln ton) zutylizowaliśmy w cementowniach i w istniejących spalarniach odpadów komunalnych. Według szacunków branży konieczna jest budowa nowych spalarni o wydajności minimum 2 mln ton rocznie. Stworzy to możliwość zagospodarowania tej frakcji odpadów, która nie nadaje się do recyklingu materiałowego, a charakteryzuje się wysoką wartością opałową. To uzasadnia zwiększone zainteresowanie inwestorów instalacjami termicznego przekształcania odpadów.

Potencjał w biogazowniach

Potencjał energetyczny frakcji biodegradowalnej w naszym kraju mieści się w przedziale od 8 do 10 mld m sześc. biometanu rocznie. Powołując się na dane przedstawione w raporcie Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego, to właśnie frakcja biodegradowalna stanowi główny składnik strumienia odpadów ogółem, która obecnie zbyt często poddawana jest składowaniu. Biorąc pod uwagę wysoko rozwinięte rolnictwo w naszym kraju, mamy do dyspozycji duży potencjał substratów do biogazowni w postaci słomy ze zbóż oraz rzepaku w ilości około 8 mln ton rocznie oraz około 120 mln ton obornika i gnojowicy.

Według Państwowego Instytutu Ekonomicznego roczne zużycie gazu w Polsce w 2020 r. wyniosło około 20 mld m sześc. Biorąc pod uwagę potencjał produkcji biogazu w Polsce, który według opracowań eksperckich szacowany jest na ok. 13,5 mld m sześc., co przekłada się na około 8 mld m sześc. biometanu rocznie, mamy jako kraj możliwość wykonania dużego kroku w kierunku niezależności energetycznej.

Obecnie w Polsce niestety jeszcze nie ma funkcjonujących biometanowni, co jawi się jako przyszłościowy kierunek inwestycyjny. W Polsce natomiast istnieje około 300 biogazowni (w tym nieco ponad 100 rolniczych), które zasilają biogazem układy kogeneracyjne produkujące ciepło i energię elektryczną.

Wyzwania, którym trzeba sprostać

Szeroko rozumiana transformacja przedsiębiorstw zgodnie z zasadami GOZ przyniesie wymierne korzyści i przyczyni się do oszczędnej gospodarki surowcowej.

Uświadomienie sobie, że zielona transformacja to również koncepcja poprawiająca bezpieczeństwo Europy, obecne trendy wręcz dodatkowo wzmacnia i buduje dla nich dodatkowe poparcie społeczne. Przed Polską wiele wyzwań związanych z samą koncepcją GOZ, ale również z rozwojem technologii, bez których nie będzie można wdrożyć w życie założeń GOZ. Analiza rynku, cyklu życia poszczególnych produktów, opracowanie strategii uwzględniającej efektywność surowcową i gospodarkę odpadową, zaimplementowanie regulacji – to szereg wyzwań, którym musimy sprostać w celu osiągnięcia zakładanej idei GOZ.

Autorami artykułu są eksperci zespołu ekologów Banku Ochrony Środowiska

Parkiet