Tydzień temu opisaliśmy uprawnienie większościowych udziałowców do żądania od pozostałych akcjonariuszy sprzedaży posiadanych przez nich akcji, nazywane przymusowym wykupem. Przeciwwagę stanowi analogiczne prawo nadane akcjonariuszom mniejszościowym, czyli instytucja przymusowego odkupu, określana także jako sell out right.
W przypadkach dużej koncentracji ogólnej liczby głosów lub reprezentowanego kapitału zakładowego wśród jednych udziałowców, pozostali akcjonariusze mają ograniczoną możliwość wpływania na działalność spółki, w tym na obieraną strategię, zmiany w jej władzach czy też na inne decyzje podejmowane podczas obrad walnego zgromadzenia. Poza tym ze względu na niewielki free float, płynność papierów wartościowych jest niska, a szansa ich sprzedaży nierzadko ograniczona. W konsekwencji powstają sytuacje, kiedy pozostawanie w spółce dla części akcjonariuszy jest ekonomicznie nieopłacalne przy jednoczesnym utrudnionym wyjściu z inwestycji powodującym zamrożenie kapitału. Pomocna staje się wtedy instytucja przymusowego odkupu, umożliwiająca mniejszościowym udziałowcom wyjście z akcjonariatu na warunkach określonych w przepisach prawa, często korzystniejszych od samodzielnej sprzedaży akcji przy niskim rynkowym popycie. Podobnie jak w przypadku przymusowego wykupu, zakres i przesłanki stosowania tego uprawnienia są odmienne dla spółek publicznych i niepublicznych.
W spółkach publicznych prawo mniejszościowego akcjonariusza do żądania odkupu jego akcji powstaje w momencie osiągnięcia przez innego udziałowca (wraz z podmiotami z grupy kapitałowej i działającymi w ramach porozumienia) progu 90 proc. ogólnej liczby głosów i może być zrealizowane jedynie w okresie trzech miesięcy (jeżeli spółka nie opublikowała wymaganej informacji o zmianie stanu posiadania, termin ten biegnie od dnia, w którym akcjonariusz mniejszościowy przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o tym fakcie). Żądanie to składa się na piśmie, a umowa z określonym udziałowcem zawierana jest poza rynkiem regulowanym. Obowiązek wykupu powinien być natomiast zrealizowany w ciągu 30 dni od jego zgłoszenia, a określona w nim cena nie może być niższa od średniej ceny rynkowej z ostatnich trzech i sześciu miesięcy oraz od najwyższej ceny zapłaconej przez podmiot zobowiązany do odkupienia akcji w ciągu 12 miesięcy poprzedzających żądanie.
W przypadku spółek niepublicznych instytucja sell out znajduje zastosowanie przy koncentracji akcji odpowiadającej 95 proc. kapitału zakładowego wśród nie więcej niż pięciu udziałowców, z których każdy posiada co najmniej 5 proc. Wówczas akcjonariusze, którzy reprezentują co najwyżej 5 proc. kapitału zakładowego, mogą żądać umieszczenia w porządku obrad, na minimum miesiąc przed najbliższym WZ, sprawy dotyczącej podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich akcji. Pozostali udziałowcy niebędący inicjatorami procedury, mogą natomiast dołączyć do grupy objętej uchwałą poprzez zgłoszenie do zarządu, najpóźniej w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia porządku obrad, odpowiedniego żądania. Upływ tego terminu nie zamyka możliwości wystąpienia z żądaniem odkupu w ramach kolejnego walnego zgromadzenia. Dla powzięcia uchwały wymagana jest bezwzględna większość głosów, przy czym każda akcja uprawniona jest tylko do jednego głosu, a głosowanie jest imienne i jawne. Udziałowcy mniejszościowi, których papiery podlegają przymusowemu odkupowi, powinni w terminie miesiąca od dnia WZ złożyć dokumenty w spółce. W przypadku gdy ze względu na niewystarczającą liczbę głosów uchwała nie zostanie podjęta, spółka zobowiązana jest w terminie trzech miesięcy od dnia WZ do nabycia tych akcji w celu ich umorzenia. Cenę odkupu stanowi wówczas wartość przypadających na akcję aktywów netto z poprzedniego roku obrotowego, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między akcjonariuszy. Spółka i jej udziałowcy, jeśli nie zgadzają się z wysokością ustalonego wynagrodzenia, mogą zwrócić się do sądu rejestrowego o wyznaczenie biegłego rewidenta, który określi rynkową lub godziwą cenę za akcję.
