Dziedziczenie kryptowalut – jak zabezpieczyć cyfrowe aktywa na wypadek śmierci

Wraz z rosnącą popularnością kryptowalut jako formy inwestycji kwestia ich dziedziczenia staje się coraz bardziej paląca. Brak centralnej instytucji zarządzającej oraz prywatność kluczy dostępu sprawiają, że tradycyjne metody planowania spadkowego często zawodzą. Według szacunków nawet 20 proc. bitcoinów pozostaje utraconych z powodu braku odpowiednich mechanizmów sukcesyjnych.

Prawidłowe zaplanowanie dziedziczenia kryptowalut (w ramach planowania sukcesji) wymaga połączenia rozwiązań prawnych i technologicznych. Niezależnie od wybranej metody kluczowe jest znalezienie równowagi między bezpieczeństwem aktywów za życia a możliwością odzyskania ich przez spadkobierców (planowanie spadkowe). Brak odpowiednich zabezpieczeń może prowadzić do całkowitej utraty cyfrowego majątku, niezależnie od formalnych ustaleń spadkowych.

Badania cytowane przez Cristinę Caraty i Anę-Luisę Chelaru w pracy „The Evolution Of The Digital Inheritance” odsłaniają niepokojący stan świadomości inwestorów – mimo że 89 proc. posiadaczy kryptowalut wyraża obawy o los swoich cyfrowych aktywów po śmierci, jedynie 23 proc. posiada jakikolwiek plan dziedziczenia, a zaledwie 7 proc. sporządziło testament uwzględniający kryptowaluty.

Szacunki wskazują, że około jednej piątej wszystkich wyemitowanych bitcoinów jest bezpowrotnie utracona, częściowo w wyniku śmierci właścicieli i braku przekazania informacji o dostępie do kluczy. Ten alarmujący wskaźnik podkreśla pilną potrzebę rozwijania zarówno technologicznych, jak i prawnych rozwiązań ułatwiających dziedziczenie kryptoaktywów.

Warto więc rozważyć kluczowe wyzwania, rozwiązania technologiczne, aspekty prawne oraz praktyczne rekomendacje dla inwestorów dążących do zabezpieczenia swoich cyfrowych aktywów na wypadek śmierci.

Brak standardów prawnych

Istotnym krokiem w regulacji kryptoaktywów na poziomie europejskim jest rozporządzenie MiCA (Markets in Crypto-Assets), implementowane od 2023 roku. Nie zawiera ono jednak przepisów bezpośrednio regulujących kwestie dziedziczenia kryptowalut. Skupia się na regulacji emitentów kryptoaktywów, nadzorze nad dostawcami usług w zakresie kryptoaktywów (m.in. wymóg uzyskania licencji CASP przez podmioty działające w branży krypto), zapisach chroniących konsumentów i inwestorów, zapobieganiu nadużyciom na rynku, w tym praniu pieniędzy i wymogach raportowania.

Dziedziczenie kryptowalut pozostaje więc regulowane głównie przez ogólne przepisy prawa spadkowego poszczególnych krajów członkowskich UE.

Z perspektywy prawa polskiego kryptowaluty, choć nie posiadają statusu prawnego środka płatniczego, traktowane są jako prawa majątkowe, co oznacza, że podlegają ogólnym zasadom dziedziczenia. Jednak specyfika tych aktywów, oparta na zdecentralizowanych technologiach blockchain, stwarza wyjątkowe wyzwania sukcesyjne, których nie spotykamy przy tradycyjnych formach majątku. Brak też przeznaczonych do tego regulacji dotyczących zarządzania cyfrowymi aktywami po śmierci właściciela. Organy skarbowe wymagają zgłaszania dochodów z krypto w zeznaniach rocznych, lecz procedury sukcesyjne pozostają nieuregulowane, co utrudnia spadkobiercom wypełnianie obowiązków podatkowych.

Zagrożenia bezpieczeństwa

Podstawowym problemem w dziedziczeniu kryptowalut jest dostęp do kluczy prywatnych lub fraz seed, które pełnią funkcję „cyfrowych testamentów”. Bez nich spadkobiercy tracą możliwość przeniesienia aktywów na swoje portfele, co ilustruje przypadek Matthew Mellona, amerykańskiego inwestora, którego rodzina nie mogła odzyskać 500 milionów dolarów w krypto po jego śmierci w 2018 roku. Anonimowość blockchaina, choć chroni prywatność za życia, staje się pułapką dla spadkobierców, którzy nie posiadają wiedzy o lokalizacji lub sposobie odzyskania portfeli.

Unikalny charakter kryptowalut tworzy paradoksalną sytuację, w której prawny tytuł własności może być bezwartościowy bez faktycznego dostępu do kluczy prywatnych. Jednocześnie samo posiadanie kluczy prywatnych bez formalnego statusu spadkobiercy może nie stanowić wystarczającego tytułu prawnego.

Rozwiązania prawne i technologiczne wspierające dziedziczenie kryptowalut

Do prawnych mechanizmów dostępnych obecnie w polskim prawie, które należy rozważyć w kontekście dziedziczenia kryptoaktywów, zaliczają się:

• Dziedziczenie testamentowe a ustawowe. W przypadku kryptowalut zdecydowanie korzystniejsze jest sporządzenie testamentu. Przy dziedziczeniu ustawowym krąg spadkobierców może być trudny do określenia, co komplikuje przekazanie kluczy prywatnych w sposób zintegrowany i bezpieczny.

• Depozyt notarialny. Jednym z najpewniejszych rozwiązań jest skorzystanie z depozytu notarialnego, zgodnie z art. 108 ustawy Prawo o notariacie. Depozyt działa na zasadzie umowy pomiędzy notariuszem a składającym, określającej warunki i osoby uprawnione do jego odbioru po śmierci właściciela.

• Testament notarialny. W przypadku testamentu sporządzonego przez notariusza sam klucz prywatny może zostać zawarty w jego treści, zgodnie z art. 79 ust. 6 ustawy Prawo o notariacie. To rozwiązanie zapewnia zarówno bezpieczeństwo prawne, jak i techniczne.

Pod kątem technicznym w zarządzaniu dostępem do kryptowalut po śmierci pomocne mogą być:

• Portfele wielopodpisowe (Multisig) – umożliwiające rozdzielenie kluczy prywatnych między kilku spadkobierców. Portfele takie jak Safe (dawniej Gnosis Safe) lub Casa’s Covenant umożliwiają rozdzielenie kluczy prywatnych między kilku spadkobierców, wymagając współpracy określonej liczby osób do autoryzacji transakcji. Na przykład konfiguracja trzech z pięciu kluczy pozwala zabezpieczyć aktywa nawet w przypadku utraty jednego lub dwóch z nich. To rozwiązanie minimalizuje ryzyko włamań, ponieważ żaden pojedynczy użytkownik nie ma pełnej kontroli nad portfelem.

• Mechanizmy odzyskiwania społecznego – w tym systemy typu „dead man’s switch”, które automatycznie przekazują dostęp po określonym czasie nieaktywności. Niektóre platformy oferują funkcję „czuwaków” (ang. dead man’s switch), które automatycznie przekazują dostęp do portfeli po wykryciu braku aktywności użytkownika przez określony czas. Innym przykładem jest współpraca z zaufanymi notariuszami lub firmami specjalizującymi się w zarządzaniu cyfrowymi spadkami, które przechowują zaszyfrowane kopie kluczy w sejfach depozytowych.

• Usługi zarządzania cyfrowymi spadkami – wyspecjalizowane firmy oferujące bezpieczne przechowywanie kluczy prywatnych. Coraz popularniejsze stają się usługi takie jak Crypto Inheritance, które pozwalają na tworzenie szczegółowych instrukcji przekazywanych spadkobiercom za pośrednictwem szyfrowanych wiadomości e-mail. Testament cyfrowy może obejmować nie tylko klucze prywatne, ale także lokalizację portfeli sprzętowych czy dane logowania do giełd.

Podsumowanie

Brak odpowiednich mechanizmów sukcesyjnych w odniesieniu do kryptowalut często prowadzi do utraty znacznej części cyfrowych aktywów po śmierci ich właścicieli. Istotnym wyzwaniem jest w tym kontekście zabezpieczenie dostępu do kluczy prywatnych w taki sposób, by otrzymali je tylko uprawnieni spadkobiercy.

Najskuteczniejsze rozwiązania to połączenie tradycyjnych instrumentów prawnych, takich jak testament notarialny czy depozyt notarialny, z technologicznymi, jak portfele wielopodpisowe czy mechanizmy automatycznego przekazywania dostępu. Niezależnie od wybranej metody kluczowe jest przygotowanie szczegółowych instrukcji dla spadkobierców oraz znalezienie równowagi między bezpieczeństwem aktywów za życia a możliwością ich odzyskania po śmierci właściciela. Bez tego nawet najlepiej skonstruowany testament może okazać się bezużyteczny, gdy spadkobiercy nie będą w stanie technicznie uzyskać dostępu do odziedziczonych kryptowalut.

Robert Nogacki, radca prawny, partner zarządzający, Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w doradztwie podatkowym i prawnym, w tym w zakresie kryptowalut, ochrony majątku i planowaniu sukcesji