Program budowy oszczędności da nowe życie rynkowi kapitałowemu

Rządowe plany rozruszania długoterminowych inwestycji emerytalnych, choć na razie pełne luk i nieścisłości, mogą uruchomić duży strumień pieniędzy, który popłynie m.in. na warszawską giełdę.

Przedstawiony w poniedziałek przez resort rozwoju Program Budowy Kapitału wywołał spore zamieszanie na rynku. Plan ma bardzo wiele nieścisłości i tuż po jego prezentacji pojawiło się mnóstwo znaków zapytania. Jak przyznają autorzy, jest to na razie wstępna koncepcja, nad którą dopiero teraz będą się toczyły rozmowy, a wypracowane rozwiązania i szczegóły pojawią się w ciągu najbliższych miesięcy.

Jaka rola państwa

Najważniejszym elementem przedstawionego planu są pracownicze plany kapitałowe oraz indywidualne plany kapitałowe. Będą to konta, na które pracownicy odprowadzą wraz z pracodawcą część swojej składki emerytalnej. Te pierwsze mają zakładać firmy powyżej 19 pracowników, a te drugie mikrofirmy. I tu pojawia się pierwsze pytanie: po co to rozgraniczenie? Według projektu różnic między PPK i IPK w zasadzie nie ma. PPK mają być zakładane i prowadzone przez pierwsze dwa lata przez Polski Fundusz Rozwoju, a więc przez instytucję powiązaną ze Skarbem Państwa. Po tym okresie można będzie zmienić zarządzającego na prywatne TFI. Z kolei IPK mogą od razu być zakładane w TFI z pominięciem państwowego funduszu. Mogą, ale nie muszą. To rozróżnienie wydaje się niepotrzebnie komplikować i tak już trudny do zrozumienia system emerytalny.

Ponadto włączenie państwowego wehikułu w prywatny przynajmniej w teorii III filar wywołuje na rynku sporo obaw.

Po co demontować OFE

Z tym, że obecny kształt II filara, czyli otwarte fundusze emerytalne, to karykatura kapitałowego systemu emerytalnego, zgodzi się każdy. Zgadzają się też decydenci z Ministerstwa Rozwoju i Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Postanowiono więc, że tę część systemu emerytalnego należy zlikwidować, a w zamian stworzyć nowy byt: nowe indywidualne konta emerytalne (odrębne od obecnych IKE), na które trafi 75 proc. aktywów OFE. Autorzy chcą, żeby były to akcje notowane na GPW. Problem w tym, że niektóre OFE mają takich akcji poniżej 75 proc. portfela, a inne nawet 80 proc. Nie wiadomo więc, co dokładnie trafi na nowe IKE. Kontami tymi mają zarządzać te same firmy co teraz, z tym że z powszechnych towarzystw emerytalnych zostaną przekształcone w TFI.

– Dzięki temu te instytucje finansowe będą nadal funkcjonować, to na pewno pozytyw – komentuje Sebastian Buczek, prezes Quercus TFI. – Fundusze te początkowo będą się składać w 100 proc. z polskich akcji. Ich strategia inwestycyjna musi zostać jeszcze uregulowana – dodaje. Jego zdaniem dobrą informacją jest to, że środki zostaną przekazane z OFE na IKE i będą poza zasięgiem polityków i nie będą już nam mogli ich zabrać w przyszłości.

Jednak w efekcie proponowanych zmian III filar powiększy się do sześciu produktów. Będą to obecne IKE, IKZE i PPE, nowe IKE (75 proc. OFE), PPK oraz PKI. Po co więc mnożyć byty?

Znacznie łatwiej byłoby diametralnie zreformować istniejące OFE i wzmocnić zapisy o prywatnym charakterze tych pieniędzy, trudno więc zrozumieć tę dosyć karkołomną akcję. – Nie wiem, dlaczego nie można po prostu podwyższyć składki na OFE i zmienić ich polityki inwestycyjnej tak, aby mogły bardziej konkurować i ewentualnie brać udział w inwestycjach krajowych – zastanawia się Marcin Materna, szef analityków DM Millennium.

– Gdy składka do OFE wynosiła 7 proc. i fundusze miały ograniczenie w inwestycjach zagranicznych, to brały udział w kreowaniu krajowych oszczędności i dostarczały kapitał firmom. A i wyniki miały dobre – dodaje Materna.

Wzmocnienie rynku

Poza wątpliwościami rynek dostrzega też pozytywy. Stworzenie poważnego programu oszczędności z automatycznym zapisem pracowników do planów emerytalnych poskutkowałoby mocnym zastrzykiem dla warszawskiej giełdy.

Według szacunków ministerialnych program objąłby 75 proc. z 5,5 mln pracowników. W zależności od wyboru wariantów składek przez uczestników wpłacaliby oni do systemu od 12 do nawet 22 mld zł rocznie. – To duża kwota jak na rozmiary naszego rynku finansowego – zauważa Sebastian Buczek. – Kwota ta inwestowana byłaby głównie w polskie akcje i obligacje – dodaje prezes Quercus TFI.

Takie parametry oznaczałyby ponad 120 mld zł (blisko 5 proc. PKB) napływu nowych środków na polski rynek kapitałowy w ciągu dziesięciu lat funkcjonowania programu przy składce 4 proc., oraz 208 mld zł (około 8 proc. PKB) przy średniej składce 7 proc.

Pozytywem jest z pewnością też system zachęt. Według planów każdy dostawałby na powitanie 250 zł. Zachętą ma być też obniżenie opodatkowania dochodów kapitałowych osób fizycznych z inwestycji długoterminowych powyżej 12 miesięcy, z 19 proc. na 10 proc.

W tym jednak przypadku wymagane są jeszcze uzgodnienia z ministrem finansów.

Część rynku obawia się jednak chociażby mniejszej płynności na warszawskiej giełdzie po wejściu w życie proponowanych rozwiązań.

Zdaniem Kamila Stolarskiego, analityka Haitong Banku, prawdopodobnie po utracie monopolu ustawowego na zarządzanie funduszami emerytalnymi spora część OFE po przekształceniu w TFI zostanie przejęta przez inne fundusze TFI ze względu na synergie kosztowe.

– To zmniejszy wyraźnie liczbę polskich funduszy obracających akcjami na GPW. Polski rynek może stać się odrobinę mniej atrakcyjny dla zagranicznych inwestorów, spaść mogą wyceny spółek giełdowych i może to doprowadzić do osłabienia wyników biur maklerskich – twierdzi Stolarski. Analityk obawia się ponadto wywołania bańki cenowej w tej części rynku, do której w krótkim okresie mogą zacząć napływać środki inwestowane przez nowe fundusze.

– Tak duże środki mogą strukturalnie zaburzyć jakąś część rynku – podobnie jak powstanie OFE wpłynęło na wyceny spółek giełdowych.

Jego zdaniem trudno jest w tym momencie ocenić wpływ proponowanej reformy emerytalnej na polską gospodarkę, m.in. deficyt budżetowy, klin podatkowy czy stopę oszczędności. – W krótkim okresie efekt powinien być pozytywny ze względu na inwestycje nowych funduszy emerytalnych PPK i mechanizm mnożnikowy nimi spowodowany – mówi ekspert Haitong Banku.

– Natomiast w długim okresie wpływ na gospodarkę zależeć będzie od tego, czy zwrot z inwestycji dokonywanych przez OFE, głównie w akcje spółek giełdowych, byłby wyższy w porównaniu ze zwrotem z inwestycji dokonywanych przez nowe fundusze emerytalne PPK, głównie centralnie sterowanych w infrastrukturę – dodaje analityk.

[email protected]