Biegły rewident i władze firm. Teoria a praktyka

Na rynku wciąż panuje przekonanie, że radzie nadzorczej wystarczy poświęcić niewiele czasu, benefitem jest łatwe comiesięczne wynagrodzenie, a ryzyka w zasadzie nie ma żadnego. Nic bardziej mylnego.

Na linii audytor–zarząd współpraca jest związana z przekazywaniem rewidentowi zestawień, dokumentów i danych związanych z badaniem sprawozdania finansowego.

– Operacyjna współpraca z zarządem w większości wypadków wygląda dobrze, a nawet gdy czasami bywają trudności, biegli rewidenci nauczyli się nimi zarządzać. Inaczej sytuacja ma się w zakresie współpracy na linii biegły rewident–rada nadzorcza – mówi Piotr Rybicki, biegły rewident, zawodowy członek rad nadzorczych i członek zespołu eksperckiego do spraw zwiększenia efektywności rad nadzorczych Komisji ds. Reformy Nadzoru Właścicielskiego przy Ministerstwie Aktywów Państwowych.

Zmiany w prawie

Na biegłym rewidencie Krajowe Standardy Badania niejako wymuszają komunikację z radą nadzorczą, podczas gdy analogicznych regulacji dla rad nadzorczych nie ma. Warto jednak odnotować, że na horyzoncie jest nowelizacja, która powinna zwiększyć efektywność rad. Wprowadza m.in. obowiązek zaproszenia biegłego rewidenta na posiedzenie rady, którego przedmiotem będzie ocena sprawozdań. Znowelizowane zapisy kodeksu spółek handlowych opublikowano 12 kwietnia 2022 r. Wejdą w życie 13 października 2022 r.

– Nie będzie to oznaczało nadal równości w zakresie komunikacji biegłego rewidenta z radami nadzorczymi, ale niewątpliwie ułatwi ten proces – ocenia Rybicki. Jego zdaniem na współpracę z radami nadzorczymi z perspektywy biegłego rewidenta trzeba spojrzeć co najmniej na trzy sposoby. Pierwszy – to wypełnienie wszystkich obowiązków wymaganych Krajowymi Standardami Badania. Po drugie – członkowie rad nadzorczych mogą posiadać wiedzę operacyjną związaną z badaniem, istotną dla biegłego rewidenta. Dlatego przeprowadzenie audytu bez jakiejkolwiek interakcji z radą mija się z celem. Trzecia kwestia to odpowiednie komunikowanie przez władze firm aktualnego statusu badania.

Przedstawiciele rad nadzorczych deklarują chęć współpracy z audytorami, ale praktyka pokazuje, że niekiedy na deklaracjach się kończy. Wiele rad nie chce żadnych kontaktów z biegłym rewidentem, gdyż nie widzą w tym żadnej wartości dla siebie, ale też obawiają się, że nie będą odpowiednim partnerem merytorycznym dla biegłego rewidenta.

Duża odpowiedzialność

Zespołem rady nadzorczej odpowiadającym za nadzór nad sprawozdawczością finansową spółki jest komitet audytu. Mija już niemal pięć lat od czasu, gdy w jednostkach zainteresowania publicznego komitety audytu stały się obowiązkowe.

– A jeśli spojrzymy na wcześniejsze regulacje, to już od 2010 r. wiele jednostek zdecydowało się na ich powołanie. Dzisiejsza ocena współpracy biegły rewident–komitety audytu jest pozytywna – twierdzi Rybicki. Jego zdaniem wartość z takiej współpracy widzą biegli rewidenci i członkowie komitetów audytu. Ale czy widzą wartość spółki i rynek kapitałowy? – Tutaj mam ogromne wątpliwości – mówi Rybicki.

Wskazuje na kilka wyzwań. Pierwszym jest odbiurokratyzowanie komitetów audytu. Teraz na równi z samą pracą, a czasami i wyżej, komitety stawiają udokumentowanie tej pracy – z perspektywy potencjalnej kontroli. Po drugie, potrzebują większej ochrony zarówno wewnętrznej korporacyjnej, jak i z poziomu nadzoru finansowego. Brakuje też wyraźnego sygnału, jak praca rady i komitetu audytu ma wyglądać.

KOMENTARZ PARTNERA

Dzisiejszy biegły rewident musi być człowiekiem renesansu

EDYTA KALIŃSKA regionalny partner zarządzający działem rewizji finansowej BDO, region zachód

Ostatnie lata to czas ogromnych zmian gospodarczych związanych z wdrażaniem nowych technologii i cyfryzacją. Okres pandemii dodatkowo przyspieszył te procesy, zmieniając kluczowe aspekty działania przedsiębiorstw – począwszy od sprzedaży, na zarządzaniu zasobami ludzkimi kończąc.

Wraz ze zmianami pojawiły się nowe czynniki ryzyka biznesowego, wpływające również na ryzyko sprawozdawcze. Dotyczą one takich aspektów jak dostęp do informacji, przetwarzanie danych, bezpieczeństwo cyfrowe i automatyzacja. Biegli rewidenci, badając sprawozdania finansowe, muszą rozpoznać i ocenić nowe elementy ryzyka oraz zaplanować odpowiednie procedury badania w odpowiedzi na nie. Wymaga to od nich posiadania nowego rodzaju kompetencji i wiedzy informatycznej.

Oczywiście biegli rewidenci mogą skorzystać z pomocy specjalistów IT, jednak odpowiedzialność za rozpoznanie ryzyka istotnego zniekształcenia sprawozdania finansowego, ocenę tego ryzyka i zaplanowanie odpowiednich procedur badania spoczywa na kluczowym biegłym rewidencie.

Od tego roku w Polsce obowiązuje biegłych rewidentów zmieniony Krajowy Standard Badania 540 Badanie szacunków księgowych i powiązanych ujawnień. Zmieniony standard istotnie zwiększył obowiązki biegłego rewidenta w odniesieniu do znaczących szacunków księgowych. Wymaga on krytycznej oceny metod, założeń i danych, które zostały użyte przy ustaleniu szacunku, co często związane jest z koniecznością posiadania głębokiej wiedzy eksperckiej.

Również i w tym przypadku biegły rewident może skorzystać ze wsparcia specjalisty, jednak jest zobowiązany ocenić jego pracę i jej odpowiedniość dla celów badania, a do tego potrzebne są wiedza i kompetencje. Dodatkowo powinien zidentyfikować i ocenić ryzyko związane z szacunkami, w tym ryzyko stronniczości zarządu, i wykazać, że podczas badania zachowywał zawodowy sceptycyzm.

To niejedyne zmiany, z którymi muszą mierzyć się obecnie biegli rewidenci i firmy audytorskie. 15 grudnia 2022 r. wchodzą w życie trzy nowe i zmienione standardy, które tworzą nową koncepcję zarządzania jakością w firmie audytorskiej (Międzynarodowy Standard Zarządzania Jakością 1 Zarządzanie jakością dla firm wykonujących badania lub przeglądy sprawozdań finansowych lub zlecenia innych usług atestacyjnych lub pokrewnych, Międzynarodowy Standard Zarządzania Jakością 2 Kontrole jakości wykonania zlecenia i Międzynarodowy Standard Badania 220 (zmieniony) Zarządzanie jakością badania sprawozdania finansowego).

Wdrożenie nowych standardów będzie oznaczało dla firm audytorskich konieczność pozyskania odpowiednich zasobów ludzkich, intelektualnych i technologicznych. Zmieniony MSB 220 znacząco zwiększa obowiązki biegłych rewidentów i wymaga dużego bezpośredniego zaangażowania w prowadzenie zlecenia.

Biegły rewident musi posiadać wysokie umiejętności zarządcze, aby skutecznie zarządzić zespołem oraz procesem komunikacji z zarządem i osobami sprawującymi nadzór.

Niewątpliwie wymagania wobec profesji biegłego rewidenta są obecnie ogromne. Dzisiejszy biegły rewident musi być człowiekiem renesansu, wszechstronnie uzdolnionym i wykształconym. Powinien posiadać umiejętności zarządcze, wiedzę informatyczną, kompetencje z zakresu sporządzania wycen, a często również unikalną wiedzę branżową. Takie osoby oczywiście istnieją, ale są poszukiwane nie tylko przez firmy audytorskie.

Co można zrobić, aby zachęcić wysokiej klasy specjalistów do profesji? Niezwykle ważne jest podniesienie prestiżu profesji biegłego rewidenta, aby wysoko wykwalifikowane, wykształcone i zdolne osoby chciały wykonywać tak trudny i obciążający zawód. Można to osiągnąć poprzez ciągłą edukację interesariuszy, aby rozumieli, jaka jest rola i odpowiedzialność biegłych rewidentów, a jaka zarządów i rad nadzorczych w procesie sporządzania i badania sprawozdań finansowych.

Nawet najlepszy biegły rewident, który wykona wszystkie procedury zgodnie ze sztuką i standardami, może nie wykryć zniekształcenia, szczególnie w przypadku, gdy jest ono skutkiem oszustwa, w tym celowego działania zarządu. Istotne jest zrozumienie, że celem badania jest uzyskanie racjonalnej pewności, że sprawozdanie nie jest zniekształcone. Jest to wysoki poziom pewności, ale nie jest to pewność absolutna.