Czy można żyć bez LIBOR?

Grupa stóp procentowych, z którymi powiązane są instrumenty finansowe warte setki bilionów USD, wskutek manipulacji banków straciła wiarygodność.

Kilkaset osób, w większości pracujących w Londynie bardzo blisko siebie, praktycznie bez żadnej kontroli ustala stopy procentowe, z którymi powiązane są instrumenty finansowe warte setki bilionów USD. Ta procedura, nadzór nad nią i kary za jej naruszanie są rażąco niewłaściwe – tak proces ustalania stawek LIBOR scharakteryzował kilka miesięcy temu Mark Sunshine, prezes amerykańskiej firmy kredytowej Veritas Financial Partners.

Choć już wtedy w wielu krajach trwały śledztwa w sprawie manipulowania przez banki tymi kluczowymi wskaźnikami kosztu kredytu, na ogromną aferę jeszcze się nie zanosiło. Dziś pod słowami Sunshine'a podpisałoby się zapewne pół świata finansów, włącznie z prezesami najważniejszych banków centralnych, którzy coraz częściej przyznają, że LIBOR nie da się już naprawić i trzeba poszukać dla niego alternatyw.

Spóźnione śledztwo

O manipulacjach stopami LIBOR głośno zrobiło się pod koniec czerwca, gdy nadzory finansowe w USA i Wielkiej Brytanii ukarały za to bank Barclays. Ale podejrzenia, że instytucje zaangażowane w obliczanie tych stawek nie postępują uczciwie, pojawiły się znacznie wcześniej. Bank Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) zwracał uwagę na taką możliwość już w marcu 2008 r.

Podstawę do podejrzeń dała konstrukcja 150 stawek LIBOR, które mają wskazywać obowiązujące na londyńskim rynku międzybankowym oprocentowanie pożyczek w dziesięciu różnych walutach, na okres od jednego dnia do roku. Agencja Reutera, która oblicza je codziennie na zlecenie Brytyjskiego Stowarzyszenia Bankowców (BBA), robi to na podstawie szacunków kilkunastu banków co do tego, ile kosztowałoby je zaciągnięcie kredytu w innych instytucjach z tego gremium (pomija przy tym cztery najniższe i cztery najwyższe zgłoszenia dla każdej waluty oraz każdego okresu kredytowania). W czasie kryzysu finansowego, gdy banki przestały sobie ufać i udzielać pożyczek na dłużej niż jeden dzień, te szacunki miały nikłe podstawy.

Jak wynika ze śledztw w tej sprawie, toczących się od niemal dwóch lat w USA i Wielkiej Brytanii, większość banków uczestniczących w procesie ustalania LIBOR od połowy 2008 r. podawała Reutersowi zaniżone koszty zadłużania się, aby poprawić swoją reputację. Dane te, które są także publikowane, uchodzą bowiem za miernik wiarygodności banków w oczach kontrahentów. Z kolei wcześniej, przed kryzysem, niektóre instytucje próbowały wpływać na stawki LIBOR tak, aby poprawić swoje wyniki z inwestycji w powiązane z nimi instrumenty finansowe.

Mądre głowy szukają alternatyw

Analitycy banku Morgan Stanley oszacowali niedawno, że suma kar wymierzonych instytucjom manipulującym LIBOR oraz odszkodowań, które będą musiały wypłacić inwestorom i kredytobiorcom, może przekroczyć 22 mld USD. Ważniejszą konsekwencją afery mogą jednak być zmiany w konstrukcji LIBOR. Wśród propozycji jego ulepszenia wymienia się m.in. zwiększenie liczby banków raportujących koszty zadłużania się, wprowadzenie obowiązku przeprowadzania transakcji po zgłaszanych stawkach czy monitorowanie zgodności LIBOR?z innymi wskaźnikami kosztu kredytu.

We wrześniu pomysły te będą tematem obrad gubernatorów najważniejszych banków centralnych, a następnie Rady Stabilności Finansowej, istniejącego od 2009 r. gremium nadzorującego i rekomendującego zmiany w światowym systemie finansowym. Jej przewodniczący gubernator Banku Kanady Mark Carney przyznał jednak w ubiegłym tygodniu, że należy się liczyć z tym, iż zaufania do LIBOR?nie da się przywrócić i będzie trzeba poszukać dla niego alternatyw.

[email protected]

Notowania WIBOR nie spędzają snu z oczu polskim nadzorcom

Niemal każde centrum finansowe ma własne stopy, wyrażające oprocentowanie pożyczek na lokalnym rynku międzybankowym, obliczane podobnie jak LIBOR. Przykładowo w Hongkongu jest to HIBOR, w Tokio TIBOR, a w Brukseli EURIBOR. Odpowiednie nadzory finansowe już sprawdzają, czy banki nie manipulowały tymi stawkami tak samo jak LIBOR.

Odpowiednikiem tych stóp w Polsce jest WIBOR, obliczany przez Agencję Reutera pod auspicjami stowarzyszenia dilerów bankowych ACI. Na tych stawkach bazuje oprocentowanie depozytów i kredytów o wartości ocenianej na około 1 bln zł.

Senator Grzegorz Bierecki, prezes Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej – centrali wszystkich SKOK – na początku lipca skierował do premiera Donalda Tuska list z pytaniem, czy polskie instytucje nadzorcze przyglądały się mechanizmowi ustalania WIBOR. Jego wątpliwości wzbudziło m.in. to, że banki w Polsce praktycznie nie udzielają sobie pożyczek na tak długie okresy jak trzy miesiące i sześć miesięcy, a jednak stawki ich oprocentowania są codziennie?publikowane i to właśnie one mają największe znaczenie.

Przedstawiciele ACI zapewniają jednak, że WIBOR, w którego ustalaniu uczestniczy obecnie 14 instytucji, nie jest tak podatny na manipulacje jak LIBOR. Wynika to m.in. z tego, że Reuters oblicza warszawskie stawki na podstawie informacji, po ile banki są gotowe pożyczyć innym pieniądze, a nie ich szacunków, po ile same mogą się zadłużyć. Banki mogą też codziennie (przez kwadrans, od godz. 11) sprawdzać, czy ich konkurenci nie oszukują.

Mimo to notowania WIBOR w ostatnich latach kilkakrotnie niepokoiły monitorujący je NBP. Były to okresy, gdy stawki te mocno odbiegały od głównej stopy procentowej w Polsce. Prezes NBP Marek Belka oświadczył jednak ostatnio, że miało to związek z niską płynnością na warszawskim rynku międzybankowym, a nie z nieetycznymi zachowaniami banków.