Trzy dekady funduszy w Polsce. Kluczowe momenty dla rynku

Na osi czasu prezentujemy najważniejsze wydarzenia w historii polskiego rynku TFI. Paradoksalnie jednym z największych impulsów do rozwoju tego rynku było wprowadzenie podatku od zysków kapitałowych, zwanego podatkiem Belki.

– Jeśli miałbym wskazać jedno najważniejsze wydarzenie z historii polskiego rynku funduszy, byłoby to wprowadzenie tzw. podatku Belki – takiej odpowiedzi udzieliło kilku przedstawicieli TFI.

Czas sukcesów i kryzysów

Lato 2002 r. Jest już jasne, że podatek od zysków kapitałowych zacznie obowiązywać jesienią. Polacy coraz mocniej zaczynają interesować się funduszami inwestycyjnymi, chcąc uchronić kapitał przed opodatkowaniem. Klienci przeprowadzili prawdziwy szturm na bankowe (i nie tylko bankowe) okienka sprzedające fundusze inwestycyjne. Jednostki funduszy można było jeszcze kupić i trzymać teoretycznie bez ograniczeń czasowych i w przyszłości sprzedać bez podatku. W ciągu kilku dni aktywa zgromadzone w funduszach wzrosły o kilkadziesiąt procent. W ówczesnym Pioneerze ostatniego dnia przed wprowadzeniem nowych zasad opodatkowania sprzedaż sięgnęła 1 mld zł, co na ówczesne realia było sumą przekraczającą najśmielsze oczekiwania. Paradoksalnie to, co miało funduszom zaszkodzić, czyli podatek od zysków kapitałowych, stało się dla nich najskuteczniejszą reklamą. Dziś, zdaniem wielu byłych i obecnych przedstawicieli TFI, jest to kluczowe wydarzenie dla branży. Wcześniej aktywa zgromadzone w poszczególnych towarzystwach były na tyle małe, że ich ekonomiczna racja bytu stała pod dużym znakiem zapytania.

Wzrost zainteresowania funduszami inwestycyjnymi na początku XXI wieku był także efektem rosnącej pozycji otwartych funduszy emerytalnych, które napędzały hossę na GPW, trwającą w latach 2003–2006. Jej koniec był jednak na tyle bolesny, że wielu inwestorów i klientów TFI pamięta go do dziś. Mowa oczywiście o kryzysie finansowym, który skutkował potężnymi zniżkami akcji – w 2008 r. indeks WIG stracił 51 proc. Spadki na giełdach oznaczały oczywiście gwałtowny wzrost skali umorzeń – na rynku wcześniej zdarzały się podobne sytuacje, jak np. kryzys wokół rynków wschodzących z roku 1998 czy też pęknięcie bańki dot-comowej. Echa tych wydarzeń docierały na rynek polski, ale nie były tak dramatyczne dla rodzimego rynku funduszy ze względu na niewielki wówczas poziom aktywów w zarządzaniu. Tym razem wzrost skali umorzeń spowodowany stratami funduszy akcji, które sięgały kilkudziesięciu procent, w kilka dni sprawił, że klienci szukali płynności. Wówczas nawet najbezpieczniejsze fundusze rynku pieniężnego również uległy przecenie, tracąc w kilka dni całoroczne zyski. Dramatycznie spadały wartości zarządzanych aktywów. W przypadku wielu towarzystw o ponad połowę w kilka dni. Odrobienie tych strat zajmie TFI wiele lat.

Kryzys z końca pierwszej dekady wieku był zarazem najpoważniejszą próbą zaufania do TFI. – Po kilku latach hossy i nabraniu przekonania, że inwestowanie w szeroko rozumiane aktywa finansowe, w tym fundusze, jest lekkie, łatwe i przyjemne wielu klientów uświadomiło sobie, że bywa też bardzo ryzykowne – wspominają dziś uczestnicy tamtych wydarzeń. Odrobienie poniesionych wówczas przez branże strat w aktywach trwało mniej więcej cztery lata.

Jak się z czasem miało okazać, do kolejnego poważnego kryzysu na rynku TFI trzeba było czekać około dekady. W roku 2018 wybucha afera GetBacku, której żniwem pada kilka TFI. Wielu inwestorów znów odwraca się od funduszy, szczególnie absolutnej stopy zwrotu.

Co ciekawe, z perspektywy czasu rynek niespecjalnie ucierpiał na zmianach regulacyjnych. Znacznie częściej ludzie z branży TFI oceniają, że o wiele ważniejsze były trendy rynkowe i gospodarcze, w tym szczególnie praktycznie bezustanne obniżanie stóp procentowych w Polsce na przestrzeni 20 lat. Od końca 2000 r. spadły z 19 proc. do 0,1 proc. w czasie pandemii koronawirusa. Dzięki temu fundusze obligacji inwestujące w papiery stałokuponowe (a takich była i jest większość) mogły wypracowywać stopy zwrotu często lepsze od tego, co dawały lokaty bankowe. To w połączeniu z dystrybucją funduszy opartą na bankach było przepisem na sukces branży. – Ten sam klient po prostu porównywał obie stopy zwrotu i dokonywał wyboru. Łatwo się domyślić jakiego – tłumaczą eksperci.

Kształtowanie modelu

A jak powstawał polski rynek funduszy inwestycyjnych? Podwalinami tego rynku były fundusze powiernicze – w 1992 r. powstało Pierwsze Polskie Towarzystwo Funduszy Powierniczych Pioneer. Przez kilka lat Pioneer był jedynym towarzystwem na rynku i zarządzał jedynym na rynku funduszem zrównoważonym. Wówczas był to produkt zupełnie u nas nieznany, jednak hossa lat 1993–1994 przyciągała klientów. Towarzystwo z czasem odnosi duży sukces finansowy i marketingowy.

Ważnym momentem dla TFI był rok 1997, gdy banki rozpoczęły dystrybucję funduszy, co zbiegło się w czasie z utworzeniem pierwszych TFI, w których były akcjonariuszami. Wówczas mało kto mógł przypuszczać, że bankowe TFI będą największe na rynku. Przez pierwsze lata zainteresowanie ofertą było umiarkowane, a jeszcze w 2001 r. liderem był Pioneer. Wtedy też nadeszły zmiany, które na lata ukształtowały rynek.

W 2001 r. doszło do połączenia PPTFP Pioneer z Pekao TFI, skutkiem czego powstał podmiot, który przez następne 13 lat był największy na rynku. Ważniejsze było jednak to, że Pioneer w momencie połączenia nie był już firmą amerykańską, lecz włoską. – Przeniesiony z Włoch europejski model dzielenia się opłatą za zarządzanie z dystrybutorami, jak również ich proporcje, był nowością na rynku polskim, z pewnością przyczynił się do rozwoju branży, i jest to dziś dominującym modelem – tłumaczą eksperci. Szczególnie ważne jest to dla TFI, które nie są częścią grupy mającej w Polsce własną sieć dystrybucji. Takie rozwiązanie sprawiło, że sprzedaż funduszy stała się dla dystrybutorów bardziej opłacalna.

W ostatnich latach ważnym wydarzeniem dla rynku było wprowadzenie PPK – produktu emerytalnego, w który mocno zaangażowały się TFI.

Kluczowe wydarzenia w historii krajowego rynku funduszy

1991

Początek działalności Giełdy Papierów Wartościowych. Opublikowano „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowym i funduszach powierniczych” – pierwsza regulacja rynku funduszy, a w przyszłości – inwestycyjnych.

1992

Utworzenie Pierwszego Polskiego Towarzystwa Funduszy Powierniczych Pioneer. Dystrybucja jednostek uczestnictwa tylko w punktach obsługi klienta towarzystwa.

1997

Ustawa o funduszach inwestycyjnych – fundusze uzyskują osobowość prawną. Powstawały też nowe fundusze i towarzystwa. Powstał pierwszy fundusz indeksowy i fundusz pieniężny.

1997

Rozpoczęcie dystrybucji funduszy przez banki.

1998

Liczba funduszy inwestycyjnych wzrosła do 38. Fundusze powiernicze powoli znikają z rynku, przekształcając się w fundusze inwestycyjne. Działalność rozpoczyna Stowarzyszenie Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych w Polsce (STFI).

2001

Połączenie PPTFP Pioneer z Pekao TFI. Europejski model dzielenia się opłatą za zarządzanie z dystrybutorami. Na koniec 2001 r. aktywa krajowych TFI wynoszą 10 mld zł.

2002

Wprowadzenie podatku od zysków kapitałowych i masowe wpłaty do TFI.

2003

Początek kilkuletniej hossy, napędzanej zakupami OFE. Kolejna fala wzrostu zainteresowania funduszami.

2004

Nowelizacja ustawy o funduszach inwestycyjnych, przygotowanej w związku z akcesją do Unii Europejskiej. Dzięki łatwemu do spełnienia wymogowi kapitałowemu oraz opłacalności dystrybucji funduszy nowe, w tym prywatne, TFI zaczynają wyrastać jak grzyby po deszczu.

2005

Możliwość tworzenia funduszy parasolowych, która zatrzymała część aktywów, które bez tego rozwiązania zostałyby umorzone.

2006

Pierwsza branżowa konferencja – Forum Funduszy Inwestycyjnych.

2007

Fundusze inwestycyjne gromadzą około 135 mld zł, co stanowiło prawie 30 proc. wartości depozytów bankowych. Rozkwit oferty – na rynku pojawiły się fundusze wyspecjalizowane, a wśród nich fundusze nieruchomości, sekurytyzacyjne oraz hedgingowe.

2008

Kryzys finansowy i upadek Lehman Brothers. Lawina spadków na giełdach całego świata, które część klientów TFI pamięta do dziś.

2010

Na koniec 2010 r. jest już 50 TFI oraz ponad 600 funduszy inwestycyjnych.

2013

TFI zaczynają publikować nowe dokumenty informacyjne funduszy – Kluczowe Informacje dla Inwestorów (KII), wystandaryzowany dokument, w którym znajdują się informacje takie jak polityka inwestycyjna, opłaty związane z funduszami czy wskaźnik ryzyka funduszu. W przeciwieństwie do skrótu prospektu, jest napisany prostym i zrozumiałym językiem.

2014

W czerwcu 2014 r. aktywa krajowych TFI przekroczyły 200 mld zł. Ponad 1000 funduszy dostępnych w ofercie.

2018

Afera GetBacku, która mocno odbija się na zaufaniu inwestorów do TFI.

2019

Początek obowiązywania limitów opłat za zarządzanie funduszami – pogorszenie rentowności.

2019

Wprowadzenie pracowniczych planów kapitałowych. Programy mogą być tworzone zarówno przez TFI, jak i przez PTE. Pierwsze skrzypce grają jednak TFI, które stają się poważnym graczem na rynku produktów emerytalnych.

źródło: opracowanie własne

Zagłosuj na swojego faworyta w rankingu twórców rynku funduszy

Kto wniósł największy wkład w rozwój branży funduszy inwestycyjnych w Polsce? Redakcja „Parkietu” przygotowała listę 25 kandydatów, którzy naszym zdaniem zasługują na wyróżnienie. W głosowaniu, które trwa do końca maja, wzięło udział już ponad 1700 osób.

Z okazji jubileuszowego Forum Funduszy redakcja „Parkietu” przygotowała listę osób, które najmocniej przyczyniły się do stworzenia oraz rozwoju branży funduszy inwestycyjnych w Polsce. Na liście znalazło się 25 nazwisk. To osoby, które przez lata kojarzone były bądź wciąż są z funduszami inwestycyjnymi i bez których rynek ten dziś wyglądałby inaczej. Są prezesi największych TFI, założycieli prywatnych biznesów, prawnicy, profesorowie i edukatorzy.

Wynik głosowania ogłosimy podczas czerwcowego Forum Funduszy.

Ankieta jest dostępna na naszej stronie internetowej: parkiet.com.