Wielu uczestników obrotu postanowiło wykorzystać istniejącą sytuację w celu osiągnięcia nienależnych korzyści, a zwiększone koszty prowadzenia działalności przenieść na kontrahentów i konsumentów. Już 15 kwietnia 2020 r. prezes UOKiK podczas przemówienia przedstawił główne priorytety działania urzędu w okresie pandemii. Poza obszarami takimi jak ochrona niektórych polskich spółek przed wrogimi wykupami oraz intensyfikacją zwalczania porozumień naruszających konkurencję UOKiK zapowiedział także walkę z zatorami płatniczymi oraz przeciwdziałanie nadużywaniu przewagi kontraktowej. Na podstawie ustawy z 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych oraz ustawy z 17 listopada 2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi UOKiK dysponuje uprawnieniami pozwalającymi prowadzić postępowania i nakładać kary w sprawach zatorów płatniczych oraz w sprawie swoistych praktyk polegających na nadużywaniu silnej pozycji kontraktowej na rynku towarów rolno-spożywczych.
Zatory płatnicze zawsze były problemem wielu przedsiębiorców (w szczególności MŚP). Nie otrzymując na czas należnej im zapłaty, sami popadali w zaległości płatnicze wobec fiskusa, pracowników oraz kontrahentów. Obowiązująca ustawa z 2013 r. o przeciwdziałaniu zatorom płatniczym dawała wierzycielom prawo do domagania się krótszych terminów płatności oraz dochodzenia zryczałtowanych kosztów dochodzenia należności, jednak wobec powolności procedur sądowych uprawnienia te okazały się być niewystarczające, by skutecznie zapobiegać negatywnym zjawiskom. Ustawa zasadniczo zakazuje wprowadzania umownych terminów płatności dłuższych niż 30–60 dni (w sytuacji gdy dłużnikiem jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem MŚP), przyznaje wierzycielowi prawo dochodzenia odsetek od przeterminowanej płatności po upływie terminów w niej określonych oraz zryczałtowanych kosztów dochodzenia zapłaty (od 40 mln do 100 euro w zależności od kwoty przeterminowanej płatności).
Od 1 stycznia 2020 r. UOKiK został wyposażony w kompetencje do prowadzenia postępowań w sprawie niektórych naruszeń ustawy, a także nakładania kar na podmioty dopuszczające się naruszenia przepisów ustawy. Dotyczy to sytuacji, gdy kwota niespełnionych lub spełnionych po terminie świadczeń pieniężnych przekracza w okresie kolejnych trzech miesięcy 2 mln zł. Już w roku 2021 UOKiK prowadził 108 postępowań zakończonych wydaniem 19 decyzji o karach na łączną kwotę 1,42 mln zł. W roku 2022 UOKiK do czerwca wydał już dziesięć decyzji, z czego cztery o nałożeniu kar na łączną kwotę 3,8 mln zł. W bardzo wielu przypadkach UOKiK stwierdził naruszenie przepisów ustawy, jednak odstąpił od wymierzenia kary na tej podstawie, że podmiot naruszający ustawę sam był ofiarą opóźnionych płatności i w tej sytuacji nakładanie kary byłoby niesłuszne.
Kolejnym obszarem zwiększonej aktywności UOKiK w ostatnich dwóch latach jest zapobieganie nadużywaniu przewagi kontraktowej w przypadku dostaw produktów rolno-spożywczych. Uchwalona 17 listopada 2021 r. ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi zastąpiła poprzednio obowiązującą ustawę z 2016 r. Ustawa umożliwia UOKiK karanie nadużywania przewagi kontraktowej w relacjach pomiędzy dostawcami a nabywcami szeroko rozumianych towarów rolno-spożywczych. Powołane przepisy zakazują nadużywania przewagi kontraktowej rozumianej jako przewaga ekonomiczna (wyrażająca się na potrzeby ustawy w wysokości obrotów stron) dostawcy nad odbiorcą i vice versa. Ustawodawca wprowadził także bardzo szeroki katalog czynów stanowiących naruszenie ustawy, jest to jednak katalog przykładowy – zakazane są wszelkie nadużycia przewagi kontraktowej.
W przypadku powzięcia wiadomości o naruszeniu UOKiK może wszcząć i prowadzić postępowanie, które zakończyć się może nałożeniem na sprawcę kary pieniężnej w wysokości do 3 proc. obrotu. O ile w latach 2016 i 2017 UOKiK nie nałożył żadnych kar, o tyle już w roku 2018 wydał jedną decyzję, w 2019 – pięć (bez nałożenia kary), a w 2020 r. nałożone z tego tytułu kary wyniosły ponad 700 mln zł, w 2021 – 200 mln. Widać zatem, że ustawa ta staje się ważnym narzędziem interwencji w stosunki pomiędzy przedsiębiorcami działającymi na rynku produktów rolno-spożywczych, która to interwencja ma w zamyśle przywrócić uczciwe zasady konkurowania między uczestnikami.
