Jak jakość sprawozdawczości finansowej wpływa na stabilizację sektora bankowego

Banki › Należałoby oczekiwać, że komitety audytu będą chętniej się dzielić z biegłymi rewidentami posiadaną wiedzą. Obecnie często mamy do czynienia z jednokierunkowym przepływem informacji.

W marcu Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (Komitet) opublikował dokument konsultacyjny „Audyt zewnętrzny w bankach". Jak podkreślono w dokumencie, kryzys w sektorze finansowym zapoczątkowany w 2008 r. uwidocznił, jak istotną rolę dla funkcjonowania gospodarki odgrywa stabilność sektora bankowego. Naturalnym skutkiem wydarzeń ostatnich lat jest więc dążenie do zwiększenia zaufania publicznego do systemu bankowego i zapewnienie jego długoterminowej stabilności.  W Polsce wyrazem takiego działania są m.in. wydawane przez regulatora (Komisja Nadzoru Finansowego – KNF) rekomendacje w zakresie funkcjonowania banków czy też stosowania norm ostrożnościowych.

Stabilne banki to plus dla gospodarki

Badanie sprawozdań finansowych (audyt zewnętrzny) jest często postrzegany jako element systemu mającego się przyczyniać do stabilnego funkcjonowania banków oraz jako swojego rodzaju „system wczesnego ostrzegania" o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu badanych przez audytora podmiotów. Przedstawiciele KNF podkreślają wręcz, że traktują oni biegłego rewidenta jako pierwszą „zewnętrzną linię obrony" przed nieprawidłowościami w raportowaniu finansowym banków.  Nie jest więc zaskoczeniem dążenie regulatora do zapewnienia jak najwyższej jakości audytów zewnętrznych w bankach.

Dokument konsultacyjny opracowany przez Komitet, stanowiący forum współpracy państw członkowskich w zakresie nadzoru bankowego, ma na celu poprawę jakości audytu zewnętrznego banków i poprawę skuteczności działania regulatorów.  W opracowaniu tym, w ramach szesnastu zasad, zawarto oczekiwania w zakresie badania sprawozdań finansowych banków nie tylko wobec audytorów zewnętrznych, ale również wobec komitetów audytu i ich relacji z audytorem zewnętrznym, komunikacji pomiędzy organem nadzoru bankowego a audytorem, jak również pomiędzy organami nadzoru bankowego i audytowego. Najistotniejsze z postulatów Komitetu są tezy przedstawione poniżej.

Stopień złożoności i różnorodności czynności wykonywanych przez banki wymaga, aby w proces audytu zaangażowane były nie tylko osoby posiadające doświadczenie i wiedzę z zakresu bankowości, ale również specjaliści z innych dziedzin, takich jak systemy informatyczne, wycena skomplikowanych instrumentów finansowych czy wycena nieruchomości

Warto rozmawiać

Postulaty Komitetu dotyczą w pierwszej kolejności jakości prac biegłego rewidenta.  Komitet podkreśla dalej, że wysoka jakość badania sprawozdań finansowych może zostać osiągnięta jedynie wówczas, gdy zarówno kierownictwo badanego banku, jak i jego organy nadzorcze mają pełną świadomość ciążących na nich obowiązków w zakresie raportowania i zapewnienia ładu korporacyjnego.  Trudno nie zgodzić się z powyższą tezą. Można przyjąć, że świadomość ta ma wręcz fundamentalne znaczenie dla jakości samych sprawozdań finansowych.  Poddanie sprawozdań badaniu biegłego w żadnej mierze nie zwalnia z odpowiedzialności za nie kierownictwa banku.

Pozytywnie należy też przyjąć postulat wzmocnienia efektywnej wymiany informacji pomiędzy audytorem a regulatorem, jak również pomiędzy audytorem a komitetami audytu banków. W samym dokumencie uwaga zwrócona jest jednak w głównej mierze na informacje, jakimi biegły rewident powinien się dzielić z regulatorem i komitetami audytu banków.

Ważne jest, aby wymiana informacji miała charakter rzeczywistego otwartego dialogu.  Przydatne, choć zapewne wymagające dostosowania ram prawnych, może być więc wprowadzenie zasady, zgodnie z którą organ nadzoru dzieli się z audytorem posiadanymi informacjami i analizami dotyczącymi badanych podmiotów, które mogą się okazać pomocne w trakcie badania sprawozdań finansowych.

Analogicznie należałoby oczekiwać, że również komitety audytu będą w bardziej otwarty sposób dzieliły się z biegłymi rewidentami posiadaną wiedzą.  Obecnie zbyt często mamy do czynienia z jednokierunkowym przepływem informacji. O tym, że system może działać inaczej, świadczą chociażby doświadczenia brytyjskie, gdzie od kilku lat funkcjonuje zasada trójstronnych spotkań i wymiany doświadczeń pomiędzy regulatorem, audytorami i komitetami audytu badanych banków.

Pewne wymogi odnośnie do komunikacji audytora zewnętrznego z nadzorem zawarte są w polskim prawie bankowym. W praktyce jednak są one trudne do zastosowania ze względu na ogólny charakter tych przepisów i tym samym możliwość bardzo subiektywnej ich interpretacji. Dlatego też niezbędne jest zdefiniowanie zakresu i formy takiego raportowania.

Kompetencje i niezależność kluczem do jakości

Komitet wiele miejsca poświęca wiedzy i kompetencji biegłego rewidenta z zakresu wiedzy sektorowej, jak również konieczności zachowania przez biegłego obiektywnego spojrzenia i niezależności w trakcie całego procesu badania.

Komitet podkreśla przy tej okazji, że stopień złożoności i różnorodności czynności wykonywanych przez banki wymaga, aby w proces audytu banku były zaangażowane nie tylko osoby posiadające doświadczenie i wiedzę z zakresu bankowości, ale również specjaliści z innych dziedzin, takich jak systemy informatyczne, wycena skomplikowanych instrumentów finansowych, wycena nieruchomości, gdyż są to obszary, które mogą powodować ryzyko wystąpienia istotnych błędów.  W oparciu o doświadczenie zawodowe należy stwierdzić, że powyższe postulaty w dużej mierze potwierdzają obowiązującą na rynku praktykę.

W kwestiach związanych z niezależnością biegłych rewidentów Komitet odwołuje się do kodeksu etyki zawodowych księgowych wydanych przez Radę Międzynarodowych Standardów Etyki dla Księgowych, który również obowiązuje biegłych rewidentów w Polsce. Komitet zauważa, że audytor zewnętrzny powinien zachowywać niezależność umysłu oraz niezależność wizerunku w stosunku do banku, zgodnie z wymogami obowiązującymi dla jednostek zainteresowania publicznego. W warunkach polskich wszystkie banki krajowe, oddziały instytucji kredytowych i oddziały banków zagranicznych, jak również spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe zostały zdefiniowane, w myśl ustawy o biegłych rewidentach, jako jednostki zainteresowania publicznego. Tak wiec dokument ten nie nakłada na audytorów bardziej rygorystycznych obowiązków niż wynikałoby to z już obowiązujących przepisów w Polsce.

Dokument zawiera też postulaty w zakresie wewnętrznej kontroli jakości w firmie audytorskiej. Znajdujemy tutaj rekomendację, aby w przypadku audytu banków, firmy audytorskie stosowały bardziej rygorystyczne zasady kontroli jakości właściwe dla audytu jednostek notowanych na rynkach regulowanych, z uwzględnieniem specyfiki działalności banków. Komitet podkreśla rolę osoby wewnętrznego recenzenta jakości projektów w firmie audytorskiej (ang. engagement quality control reviewer). Z zasady rolę recenzentów pełnią najbardziej doświadczeni biegli rewidenci, partnerzy i dyrektorzy, niezależni od zespołu przeprowadzającego badanie, a ich zadaniem jest niezależne monitorowanie jakości procesu badania, w szczególności przegląd kwestii istotnych dla wniosków z badania.

Skoncentrujmy się na ryzyku

Wreszcie, w dokumencie wskazano obszary, które powinny zostać uznane za kluczowe? audycie większości banków, ze względu na podatność na występowanie podwyższonego ryzyka. Do obszarów takich Komitet zaliczył:

– tworzenie rezerw na nieściągalne należności z tytułu kredytów i pożyczek,

– wycenę instrumentów finansowych w wartości godziwej,

– zobowiązania, w tym zobowiązania warunkowe, wynikające z braku zgodności z prawem i regulacjami (szczególnie istotne dla banków jako instytucji o działalności ściśle regulowanej).

Wysoka jakość sprawozdań finansowych nie jest możliwa bez pełnych i prawidłowych ujawnień dotyczących istotnych pozycji tego sprawozdania.  Komitet za odpowiednie uznaje ujawnienia, które nie tylko spełnią wymogi odpowiednich standardów rachunkowości, ale dadzą użytkownikom sprawozdania finansowego jasne i przejrzyste informacje, pozwalające na ocenę działalności banku. Ze względu na subiektywną ocenę kompletności ujawnień ze strony kierownictwa jednostki, podkreślono istotną rolę audytora w promowaniu dokonywania takich ujawnień.  Na marginesie należy dodać, że powyższa rekomendacja zyskuje na aktualności w kontekście obecnych wysiłków Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości zmierzających do propagowania przejrzystości ujawnień w sprawozdaniach finansowych.

Co dalej?

Reasumując, rekomendacje Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego zawierają wiele bardzo istotnych postulatów dla zapewnienia jakości audytu zewnętrznego. Należy jednak podkreślić, że jakość raportowania finansowego banków jest funkcją wielu czynników. Jakość audytu zewnętrznego z pewnością może być postrzegana jako jeden z nich, nie można jednak zapominać, że równie, o ile nie bardziej istotna jest dbałość o kompetencje osób odpowiedzialnych za sporządzenie sprawozdań finansowych czy też profesjonalizm organów nadzorczych banków i środowisko regulacyjne.