Akcje w małżeństwie

Prawo › Czy małżonek może sprzedać na giełdzie papiery wchodzące do wspólnego majątku?

Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego pomiędzy małżonkami powstaje z mocy prawa wspólność majątkowa, chyba że małżonkowie zawrą umowę o rozdzielności majątkowej. Intercyza może być dokonana również w trakcie małżeństwa.

Jeżeli jednak nie została zawarta żadna małżeńska umowa majątkowa, to zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich tworzą ich wspólny majątek.

Do majątku wspólnego należą w szczególności: pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków oraz dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku osobistego każdego z małżonków (a zatem nieobjętego wspólnością majątkową) należą m.in.:  przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Powyższe zasady dotyczące ustalania składników wspólnego majątku małżonków odnoszą się również do akcji, bez względu, czy są to akcje spółki publicznej czy niepublicznej spółki akcyjnej. Ma to doniosłe konsekwencje.

Co ze sprzeciwem

Po pierwsze, akcje nabyte przed zawarciem małżeństwa stanowią własność tylko jednego z małżonków, ale już dochód uzyskany z ich sprzedaży będzie tworzył majątek wspólny. Po drugie, akcje nabyte za pieniądze niepochodzące z majątku wspólnego wchodzą do majątku osobistego ich nabywcy.

W przypadku akcji nabywanych za środki pochodzące z majątku wspólnego stanowią one współwłasność obojga małżonków. Jest to istotna uwaga, gdyż często tylko jeden z małżonków jest posiadaczem rachunku maklerskiego. Wówczas to on widnieje jako posiadacz zapisanych na rachunku akcji, on też jest ujawniany jako strona transakcji akcjami.

Nie jest to jednak informacja, przesądzająca o prawie własności do nich. Akcje nabyte ze środków z majątku wspólnego małżonków wchodzą bowiem do tego majątku bez względu na to, czy stroną czynności prawnej był jeden z małżonków, czy też oboje.

W stosunku do akcji znajdujących się we współwłasności majątkowej małżeńskiej, na małżonkach ciążą wszystkie prawa i obowiązki wynikające z kodeksu rodzinnego. Po pierwsze, oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.

Po drugie, każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, z pewnymi zastrzeżeniami, o których w dalszej części. Powyższe oznacza, że każdy z małżonków może samodzielnie być stroną transakcji zbycia akcji wchodzących do wspólnego majątku i do skutecznego jej zawarcia nie potrzebuje do tego zgody drugiego małżonka.  Drugi małżonek może jednak skutecznie sprzeciwić się takiej transakcji. Służy temu instytucja sprzeciwu wobec czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka.

Sprzeciw taki będzie skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej. Powoduje on, że zawarta wbrew niemu umowa jest nieważna. Sprzeciw powinien być złożony kontrahentowi małżonka, co jednak w przypadku, gdy małżonek zamierza zbyć znaczącą ilość akcji na giełdzie? Obrót na niej jest przecież anonimowy.

W takiej sytuacji, sprzeciw należałoby skierować wobec domu maklerskiego, w którym małżonek posiada rachunek papierów wartościowych. Wynika to z okoliczności, że bezpośrednie transakcje na giełdzie mogą być zawierane jedynie przez członków giełdy, a tymi z kolei mogą być m.in. domy maklerskie, nigdy zaś osoba fizyczna. Małżonek może więc złożyć domowi maklerskiemu sprzeciw wobec dokonywania przez drugiego małżonka transakcji akcjami znajdującymi się na rachunku maklerskim prowadzonym przez tego brokera.

Obowiązki małżonków

Ponadto należy wskazać, że z obowiązku współdziałania małżonków przy zarządzie majątkiem wspólnym wynika obowiązek uzyskiwania zgody drugiego małżonka na daną czynność. Mimo że brak zgody, poza kilkoma wyjątkami, nie ma znaczenia w stosunkach z osobami trzecimi, odgrywa on istotną rolę w stosunkach wewnętrznych.

Warto pamiętać, że z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Jeżeli więc jeden z małżonków próbowałby wytransferować posiadane akcje z majątku wspólnego do majątku osobistego albo np. „trwonił" majątek na giełdzie, drugi mógłby wystąpić z takim żądaniem do sądu.

Mogą to być również ważne powody do ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Co szczególnie istotne, w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa.

Uszczuplanie majątku wspólnego przez jednego z małżonków jest również przesłanką do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym w przypadku rozwodu, a także żądania odszkodowania z tytułu uszczerbku w danym składniku majątku wspólnego.