Geometria Drummonda (cz. 2)

W skład Geometrii Drummonda wchodzą trzy podstawowe elementy. Pierwszy - to szeroko opisywana w poprzedniej części krótkoterminowa średnia krocząca Pldot, reprezentująca punkt centralny rynku. Średnia jest przesuwana o jeden słupek w przód, aby wyznaczyć dokładne miejsce, gdzie należy dokonywać transakcji.Drugi fundamentalny składnik - to oparte na dwóch słupkach krótkoterminowe linie odwrotu. Tak jak Pldot, te linie są przedłużane w prawo, aby wyznaczyć punkty do dokonywania transakcji w przyszłości, przy kształtowaniu przez rynek nowego słupka. Linie odwrotu Drummonda wyznaczają obszary zanikania energii rynku, strefy, gdzie rynek powinien się zatrzymać. Jest wiele sposobów kreślenia linii odwrotu. Mogą być rysowane w różnych konfiguracjach przy różnych warunkach rynkowych.Stosując te dwa narzędzia - krótkoterminową średnią i linie odwrotu - trader może wyznaczyć poziomy wsparcia i oporu na najbliższą przyszłość. Zwykle sprawdzają się one z zaskakującą dokładnością.Na wykresie 1 widoczne są oba te narzędzia. Trend jest wyznaczony i podtrzymywany przez PLdot, a linie odwrotu prognozują maksymalny zakres wahań cen. Obszary zaznaczone kolorem zielonym, znajdujące się ponad i poniżej ostatniego słupka, wyznaczają odpowiednio strefy oporu i wsparcia na podstawie linii odwrotu. Oczywiście, informacja o tym, gdzie znajduje się wsparcie i opór przy kształtowaniu nowego słupka (szczególnie dzień wcześniej) jest bardzo pomocna. Jednak nie wystarcza, by dokonywać skutecznych inwestycji.Nie wystarczy bowiem wyznaczyć dobrze poziomy wsparcia i oporu, trzeba jeszcze wiedzieć, czy są one silne, czy też słabe. Silny opór dla wzrostów zawsze powoduje zatrzymanie rynku, a następnie odwrót i spadek cen, a słaby opór jest zwykle przełamywany, co otwiera rynkowi drogę do dalszej zwyżki. Odpowiednio silny poziom wsparcia zatrzymuje zniżkę rynku, a następnie spowoduje odwrót i wzrost cen, natomiast słabe wsparcie zostanie pokonane, a ceny będą spadać dalej. Wiedza o tym, kiedy wsparcie lub opór jest silne, a kiedy stanie się słabe, to klucz do skutecznego inwestowania. Jeżeli inwestor potrafi dokonać takiej oceny, może grać z dużo większą pewnością, że zarobi pieniądze.Perspektywy czasoweTen problem intrygował traderów przez dziesiątki lat. Nie jest to prosta sprawa, bowiem trzeba zastosować wiele perspektyw czasowych do analizy rynku, by skutecznie określić, czy wsparcie lub opór jest silne, czy słabe oraz czy zostanie przełamane, czy też nie?Gracz giełdowy, który chce umieć rozróżniać silne poziomy wsparcia i oporu od słabych, musi patrzeć na rynek w pewnym kontekście. I tutaj dochodzimy do trzeciego, fundamentalnego składnika Geometrii Drummonda - koordynacji perspektyw czasowych. Uważam, że stanowi ona najważniejszy wkład Charlesa Drummonda w rozwój analizy technicznej.Koncepcja koordynacji perspektyw czasowych jest generalnie prosta i jasna. W skrócie można opisać ją tak: Jeżeli jesteś w stanie zidentyfikować poziomy wsparcia i oporu w różnych perspektywach czasowych, a następnie dokonać transakcji tam, gdzie one wzajemnie się wzmacniają oraz unikać dokonywania transakcji tam, gdzie te poziomy się znoszą, to twoje szanse na osiągnięcie sukcesu na rynku będą znacznie większe, niż gdybyś podejmował decyzję na podstawie tylko jednej perspektywy czasowej.Ch. Drummond zrozumiał interakcje między różnymi perspektywami czasowymi jakieś 30 lat temu. Gdy analizował na różnych wykresach krótkoterminową śred-nią kroczącą i linie trendu, zrozumiał, że te same zależności występują na wykresach minutowych, godzinowych, dziennych, tygodniowych, miesięcznych, rocznych czy jakichkolwiek innych.Wychodząc od tej prostej obserwacji Drummond postanowił sprawdzić, co się stanie, gdy te przedstawiające różne perspektywy czasowe wykresy nałoży się jeden na drugi. Idąc tym tropem, sprawdzał też, co się działo, gdy poziomy wsparcia lub oporu z różnych wykresów nakładały się na siebie. Jego strategia polegała na wyszukiwaniu takich obszarów wsparcia lub oporu, które zawierały się w strefach wsparcia wyższego rzędu. Np. kupował na wsparciu z wykresu dziennego, które pokrywało się ze wsparciem z wykresu tygodniowego itd.W tym czasie Drummond był prawdopodobnie pierwszym analitykiem technicznym, który potrafił w taki sposób koordynować różne perspektywy czasowe, stosując równocześnie tę najkrótszą do monitorowania aktywności rynku w kluczowych momentach, czyli w czasie podejmowania decyzji o wejściu lub wyjściu z rynku. W ciągu kilku dziesięcioleci Drummond rozwinął tę metodologię o bardziej wyrafinowane techniki. Dziś wielu traderów analizuje wiele perspektyw czasowych przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Ale mało kto rozwinął to podejście w skonkretyzowaną i efektywną technikę, łączącą w sobie wyrafinowane techniki analizy rynku i jednoznaczne, proste zasady dokonywania transakcji. Niektórzy technicy eksperymentowali już z różnymi perspektywami, inni mają o tym zaledwie niewielkie pojęcie. Ten obszar badań jest nadal chyba najważniejszym nowym kierunkiem w analizie technicznej i tak prawdopodobnie będzie wyglądała sytuacja jeszcze przez następnych kilka lat. Bardzo popularne obecnie metody analizy wywodzące się z teorii chaosu, fraktali itp. także nawiązują do koncepcji analizy perspektyw czasowych.Jak to wyglądaw szczegółach?Co to w ogóle znaczy perspektywa czasowa? Jest to każdy regularny okres czasu od najmniejszego (np. 1 minuta) do najdłuższego, który zależnie od celów analizy może wynosić np. do 10 lat. Teoretycznie nie ma tu żadnych ograniczeń. Najbardziej popularne wykresy notowań opierają się na godzinowych, dziennych, tygodniowych lub miesięcznych perspektywach czasowych.Wybór analizowanej perspektywy także nie jest niczym szczególnym. Każda z nich jest wybierana arbitralnie i raczej zwyczajowo niż z powodów naukowych. Mając na uwadze, że obecnie rynki finansowe na świecie działają 24 godziny na dobę, nawet wybór dziennych lub tygodniowych perspektyw czasowych można uznać za arbitralny. Natomiast z czysto teoretycznego punk-tu widzenia nie ma większej różnicy między perspektywą 1 tygodnia a np. 9 dni. Jednak wszyscy stosują głównie wykresy tygodniowe.Najważniejszym założeniem, od którego należy zacząć koordynację perspektyw czasowych, jest to, że poziomy wsparcia i oporu działają na każdym rodzaju wykresów - zarówno na godzinowych, dziennych, jak i na tygodniowych oraz miesięcznych.W jaki sposób łączyć różne perspektywy czasowe?Po pierwsze: trader musi zdecydować, jaki jest jego podstawowy horyzont inwestycyjny. Gracze krótkoterminowi będą raczej analizować wykresy godzinowe, inwestorzy średniookresowi - wykresy dzienne, a inwestorzy długoterminowi - tygodniowe. Na tej podstawie wyznaczamy naszą podstawową perspektywę czasową.Następnie określamy perspektywę wyższego rzędu. Jeżeli podstawową perspektywą czasową będzie 1 dzień, to perspektywą wyższego rzędu - 1 tydzień, jeżeli podstawową będzie 1 tydzień - to wyższego rzędu - 1 miesiąc. I w końcu określamy perspektywę niższego rzędu. Będzie ona służyć do monitorowania rynku w kluczowych momentach - w czasie podejmowania decyzji inwestycyjnych.Załóżmy, że naszą podstawową perspektywą czasową jest tydzień. Perspektywa wyższego rzędu w takiej sytuacji to miesiąc, a niższego rzędu - dzień.Wykres 2 pokazuje rynek w trzech perspektywach czasowych. Wykresy notowań są oparte na danych dziennych, tygodniowych i miesięcznych. Co możemy na nich zaobserwować?Na wykresie miesięcznym widzimy, że średnia Pldot pcha rynek w górę, stanowiąc jednocześnie poziom wsparcia. Na wykresie tygodniowym w pierwszym tygodniu lipca (ostatni słupek) widzimy linię odwrotu Drummonda, wyznaczającą poziom wsparcia w perspektywie tygodniowej. Z kolei na wykresie dziennym 2 lipca (ostatni słupek) widzimy strefę wsparcia wyznaczaną przez linię trendu. Po koordynacji wszystkich trzech perspektyw czasowych i przeprowadzeniu całościowej analizy możemy spodziewać się, że to wsparcie będzie bardzo silne.Zauważmy, że technika koordynacji perspektyw czasowych w połączeniu z wydłużeniem linii wsparcia i oporu pozwala traderowi dokładnie i pewnie prognozować na przyszłość obszary, gdzie rynek powinien się zatrzymać. Możliwość takiego prognozowania, a następnie monitorowania, jak rynek zachowa się w rzeczywistości, to potężne narzędzie dla inwestora stosującego Geometrię Drummonda.Na wykresie 3 znajduje się kolejny przykład. Zasada koordynacji perspektyw czasowych jest tutaj taka sama, ale przedstawiona w szybszej konfiguracji. Podstawową perspektywą jest wykres dzienny, perspektywą wyższego rzędu - wykres tygodniowy, a niższego rzędu - wykres godzinowy.Sytuacja jest bardzo podobna do przykładu zilustrowanego na wykresie 2, tylko perspektywy czasowe są inne. Wsparcie znajduje się na wykresie tygodniowym oraz na tym samym poziomie na wykresie dziennym. Na wykresie godzinowym widzimy wsparcie z wykresów wyższego rzędu zaznaczone jako biały prostokąt, a wsparcie z wykresu godzinowego - jako niebieski prostokąt. Taka konfiguracja poziomów wsparcia, wywodzących się z różnych wykresów, pokazuje traderowi, gdzie znajduje się dogodne miejsce do kupowania.Powtórzmy jeszcze raz. Tę technikę można wykorzystywać na każdym wykresie, niezależnie od analizowanej perspektywy czasowej.Na wykresie 4 znajduje się kolejny przykład zastosowania koordynacji perspektyw czasowych. Tym razem stosujemy wykresy roczne. Tak, roczne, jakkolwiek dla większości graczy taka perspektywa wydaje się niewiarygodnie długa. Jednak w praktyce może być bardzo użyteczna.Wyobraźmy sobie, że inwestujemy wiedząc, że prawdopodobnie rynek osiągnął już swoje roczne maksimum. Na wykresie 4 przedstawiającym notowania w ujęciu rocznym widzimy wsparcie wyznaczane przez rosnącą średnią i linię trendu. Ta strefa wsparcia została przeniesiona na wykres kwartalny i zaznaczona jako biały prostokąt. Podobnie wsparcie z wykresu kwartalnego jest z kolei przeniesione na wykres miesięczny i również zaznaczone jako biały prostokąt. Analizowany poziom wsparcia będzie prawdopodobnie bardzo silny, ponieważ jest wzmacniany przez wsparcie z wykresów wyższego rzędu.Takie połączenie różnych perspektyw czasowych jest bardzo pomocne. Zastosowane wraz z innymi narzędziami Geometrii Drummonda lub analizy technicznej pozwala na skonstruowanie systemu inwestycyjnego wykorzystującego najmocniejsze poziomy wsparcia i oporu. To z kolei umożliwia inwestowanie ze znacznie większą pewnością siebie. Powstaje jednak pytanie...Ile perspektyw czasowych należy analizować?Jeżeli lepsze wyniki daje analizowanie trzech niż jednej, to może cztery dadzą jeszcze większe zyski? W teorii, oczywiście, jest nieskończenie wiele różnych perspektyw, od wykresów tickowych zaczynając i dochodząc do nieskończoności. Nie jest możliwe analizowanie wszystkich. Na szczęście nie ma takiej potrzeby.Trzeba mieć na uwadze, że jeżeli wybierzemy perspektywy czasowe zbyt zbliżone do siebie, to ich wykresy będą wyglądać prawie identycznie, a w związku z tym - ich porównanie będzie miało odpowiednio mniejszą wartość analityczną.Nasuwa się też kolejne pytanie. Czy tak, jak wszyscy, stosować najbardziej popularne perspektywy czasowe (wykresy dzienne i tygodniowe), czy może zastosować jakieś inne? Może będą się lepiej sprawdzać? Wszystkie te pytania są ważne. Lecz wybór perspektyw czasowych nie ma większego znaczenia. Ważne jest, by wybrać okresy czasu znacznie się od siebie różniące. Najważniejsze informacje płyną bowiem z głównych różnic i podobieństw poziomów wsparcia i oporu przy analizowaniu wykresów w różnych perspektywach czasowych.W Geometrii Drummonda przy wyborze odpowiednich perspektyw czasowych stosujemy tzw. regułę 5. Mówi ona, że perspektywa czasowa wyższego rzędu powinna być ok. 5-krotnie dłuższa niż podstawowa. Kolejna powinna być dłuższa o następne 5 razy. Odpowiednio perspektywa niższego rzędu powinna być 5-krotnie krótsza od podstawowej itd.To nie jest dokładna zasada. Nie ma bowiem żadnej magii w liczbie 5. Jednak gdy ten stosunek za bardzo zbliża się do 1:1, trader nie będzie w stanie wychwycić najważniejszych informacji. Podobnie będzie wyglądała sytuacja, jeśli stosunek ten będzie duży, np. 10:1 czy 25:1.Minimalny stosunek to 2:1, ale tylko przy bardzo krótkoterminowym inwestowaniu, zazwyczaj w ramach jednej sesji (tzw. daytrading). Przy analizach długookresowych często stosujemy natomiast wykresy 2,5-roczne, aby uzyskać pewną perspektywę.Wiele przeznaczonych do analizy wykresów programów komputerowych bardziej pozwala na tworzenie wykresów na podstawie ticków niż określonego czasu. Warto więc poeksperymentować trochę z liczbą ticków, na podstawie której tworzymy wykres. To zależy także od rynku. Np. na amerykańskim rynku obligacji występuje średnio 360 ticków na godzinę, a na rynku soi - ok. 60 itd.Podsumowanie i wnioskiInwestorzy, którzy w swoich analizach wykorzystują poziomy wsparcia i oporu, będą mieli znacznie większe sukcesy, jeżeli skoordynują je w wielu perspektywach czasowych. Wsparcie na wykresie dziennym znajdujące się w strefie wsparcia na wykresie tygodniowym lub miesięcznym (lub na obu) będzie do trzech razy silniejsze niż analogiczne wsparcie występujące tylko na wykresie dziennym. Istnieje przy tym znacznie większe prawdopodobieństwo, że to pierwsze wsparcie powstrzyma spadki, a to drugie - nie.Trader, który rozumie kontekst, w jakim znajduje się rynek, zawsze będzie miał większe szanse na sukces niż ten, który analizuje rynek tylko w jednej perspektywie czasowej. Geometria Drummonda oferuje całościową metodologię wyznaczania poziomów wsparcia i oporu w różnych perspektywach czasowych, a następnie ich koordynację w celu oszacowania, czy wsparcie lub opór jest silne, czy słabe. Trzecia część tekstu o Geometrii Drummonda ukaże się w "Profesjonalnym Inwestorze" nr 6 (luty 2000 r.).Bibliografia:Ch. Drummond, How to Make Money in the Futures Market... and lots of it!, Drummond Publications, 1978, str. 575.Ch. Drummond, Charles Drummond on Advanced P&L, Drummond Publications, 1980, str. 547.Ch. Drummond, The P&L Labs, Drummond Publications, 1981, str. 260.Ch. Drummond, The 1-1 Paper, Drummond Publications, 1985, str. 277.Ch. Drummond, The Energy Paper, Drummond Publications, 1991, str. 18.Ch. Drummond, P&L Accumulation/Distribution: Knowing When to Trade, Drummond Publications, 1993, str. 185.Ch. Drummond, Knowing Where the Energy is Coming From, Drummond Publications, 1995, str. 190.Ch. Drummond, Pattern Picking, Drummond Publications, 1996, str. 22.Ch. Drummond, Predicting Next Week's Range (& understanding how the daily plays it out), Drummond Publications, 1996, str. 62.Ch. Drummond, Psycho Paper '96: P&L's Connection with Awareness, Drummond Publications, 1996, str. 160.Ch. Drummond & Ted Hearne, The Lessons (a series of 30 multi-media lessons), Drummond & Hearne publications, 1997-99.

Ted Hearne, trader i współautor Geometrii Drummonda

Ted Hearne jest traderem i współautorem Geometrii Drummonda. Mieszka w Chicago. Materiał przedstawiony w tym artykule jest fragmentem "30 Lessons of the P&L School of Drummond Geometry" (Copyright 1999 Ted Hearne & Charles Drummond). Z Tedem Hearnem można skontaktować się za pośrednictwem stron internetowych www.tedtick.com i www.pldot.com. Można na nich znaleźć więcej informacji na temat "lekcji" i Geometrii Drummonda.

Pamiętajmy:1. Linie odwrotu Drummonda oraz poziomy wsparcia i oporu występują na wykresach w każdej perspektywie czasowej. Zarówno na wykresach godzinowych, jak i miesięcznych.2. Poziomy te nakładają się na siebie odpowiednio wzmacniając się lub znosząc. Gdy poziom wsparcia na wykresie dziennym pokrywa się z tym na wykresie tygodniowym, to wsparcie jest znacznie silniejsze. Wsparcie na wykresie o krótszej perspektywie jest zwykle słabsze od odpowiadającego mu poziomu na wykresie o dłuższej perspektywie.