Uprawnienia do emisji CO2 a możliwości ich ujęcia w księgach

Z uwagi na brak jednolitego standardu regulującego podejście księgowe do uprawnień do emisji dwutlenku węgla spółki powinny wybrać jedną z trzech metod

Od następnego roku zacznie obowiązywać unijna dyrektywa o handlu prawami do emisji dwutlenku węgla (CO2). Kilka państw, w tym Polska, wynegocjowało możliwość otrzymania części bezpłatnych uprawnień do tych emisji na lata 2013–2019. Przy tej okazji powracają pytania na temat prawidłowego ujęcia otrzymanych praw w księgach. Kwestia ta nie jest jednoznacznie rozstrzygnięta, a w dostępnych publikacjach możemy znaleźć rozbieżne interpretacje na ten temat. Jeżeli popatrzymy na sprawozdania spółek giełdowych nabywających uprawnienia do emisji CO2, zauważamy różne stosowane podejścia rachunkowe. Wciąż również trwają prace nad opracowaniem jednolitego standardu dla całej Unii Europejskiej w tym zakresie. Przyjrzyjmy się zatem obecnie funkcjonującym przepisom i ich wpływowi na prezentowane dane finansowe. Jeżeli popatrzymy na rozwiązania proponowane przez Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej, możliwe są trzy podejścia.

Księgowanie praw według wartości godziwej

Pierwszym z rozwiązań jest zastosowanie podejścia zgodnego z wycofanym IFRIC 3. IFRIC 3 jest w pełni zgodna z aktualnymi standardami, ale miała znaczące niepożądane skutki. IASB uznała fakt występowania tych skutków i wycofała tę interpretację, aby zapewnić jednostkom pewną elastyczność w ustalaniu wyniku księgowego, który zapobiegałby efektowi zmienności. Na dzień dzisiejszy jednostki mogą albo stosować istniejące standardy będące w zgodzie z interpretacją IFRIC 3, albo znaleźć alternatywne rozwiązanie, które mieści się w ramach obowiązujących aktualnie standardów. Biorąc pod uwagę fakt, że wszystkie MSSF, na których oparto IFRIC 3, zostały zatwierdzone do stosowania w Unii Europejskiej, jednostka może rozwinąć tę interpretację poprzez stosowanie hierarchii zawartej w MSR 8.

Jeżeli popatrzymy na sprawozdania spółek giełdowych nabywających uprawnienia do emisji CO2, zauważamy różne stosowane podejścia rachunkowe

Podejście zgodne z IFRIC 3 zakłada, że przyznane na dany rok okresu rozliczeniowego prawa ujmowane są w bilansie według wartości godziwej – ceny rynkowej, jako wartości niematerialne i drugostronnie, jako dotacja (przychody przyszłych okresów). Dotacja rozliczana jest w trakcie roku w oparciu o rzeczywiste wykorzystanie praw, bazując na cenie prawa z dnia wyceny dotacji. Jednocześnie w trakcie roku powstaje zobowiązanie do dostarczenia uprawnień równych dokonanej rzeczywistej emisji. Zobowiązanie takie wykazywane jest w księgach jako rezerwa. W praktyce zazwyczaj oznacza to, że rezerwa tworzona jest w oparciu o rzeczywiste wykorzystanie praw, bazując na cenie rynkowej prawa na dzień wyceny rezerwy.

Na dzień bilansowy rezerwa wynikająca z faktycznego zużycia za dany rok bilansowy podlega skorygowaniu do kwoty ustalonej jako iloczyn ilości zużytych praw i cen tych praw. Korekta rezerwy odnoszona jest w koszt własny sprzedaży. Wartości niematerialne wykazane są w bilansie w wartościach uprzednio wprowadzonych, tzn. w wartościach wynikających z przyznanych limitów i ewentualnych nabyć w ciągu roku.

W sytuacji, gdy jednostka dokupuje prawa w celu pokrycia wykorzystania niedoboru praw przyznanych w stosunku do zużycia, nabywane prawa ujmowane są w bilansie jako wartości niematerialne w cenie nabycia.

Przeszacowanie praw w przypadku zmiany cen na rynku

Alternatywą do powyższej metody może być podejście polegające na tym, że przyznane na dany rok okresu rozliczeniowego prawa podlegają przeszacowaniu w przypadku zmiany ich ceny na aktywnym rynku. Wiąże się to z koniecznością odniesienia ilorazu zmiany ceny i przyznanej na dany rok ilości praw na odpowiednią pozycję kapitałów spółki.

W przypadku, kiedy dochodzi do spadku wartości rynkowej uprawnień lub w sytuacji wystąpienia przesłanek utraty wartości, zastosowanie mają ogólne wskazania dotyczące utraty wartości aktywów w celu oceny, czy taka utrata faktycznie wystąpiła.

Różnica w ujęciu na dzień bilansowy między wspomnianym podejściem opartym na IFRIC 3 a podejściem w wartości godziwej polega na tym, iż wartość prezentowaną w bilansie jako wartości niematerialne na dzień bilansowy porównuje się z wartością zobowiązania (rezerwy) i następnie koryguje się o nią wartości niematerialne w korespondencji z odpowiednią pozycją kapitałów.

Na dzień bilansowy w bilansie wykazuje się wartości niematerialne oraz rezerwy na zobowiązania z tytułu emisji, które są sobie równe, ponieważ wartości niematerialne zostały przeszacowane, dlatego też pojawi się kapitał z przeszacowania, rezerwy natomiast ustalone są w oparciu o rzeczywiste zużycie i cenę na dzień bilansowy.

Bez ujęcia w bilansie

Trzecim dopuszczalnym podejściem według MSSF jest nieujmowanie przyznanych praw do emisji w bilansie w momencie ich przyznania?i w okresach kolejnych. Opłaty za przyznanie praw zgodnie z ustawą o emisji traktowane są wówczas jako koszt okresu. Opłata ta nie podlega ujęciu jako wartości niematerialne i prawne. Nie ma również obowiązku ustalenia w jakikolwiek inny sposób wartości tych praw, ponieważ faktycznie nie ujmuje się tych praw w bilansie.

Natomiast w sytuacji dokupienia przez jednostkę praw wyceniamy je i prezentujemy podobnie jak we wcześniejszych podejściach.

Na dany dzień bilansowy jednostka przeprowadza porównanie przyznanych dla danego okresu praw z faktycznym ich wykorzystaniem. Jeżeli wykorzystanie praw w danym roku przewyższa prawa przyznane na ten rok, jednostka winna utworzyć rezerwę w wysokości iloczynu brakujących praw i ich ceny rynkowej. Rezerwa?księgowana jest w ciężar kosztu własnego sprzedaży.

W przypadku wystąpienia niedoboru znajdującego pokrycie w prawach nabytych przez jednostkę na rynku, rezerwę tworzy się w wartości równej cenie nabycia tych praw.

W przypadku wystąpienia nadwyżki przyznanych praw nad ich rzeczywistym wykorzystaniem spółka wykazuje ją w aktywach i w zależności od ich przeznaczenia i sposobu skonsumowania korzyści z tych praw wykazane są one jako wartości niematerialne bądź w przypadku przeznaczenia ich do zbycia jako inwestycje w wartości niematerialne. Z drugiej strony pojawia się przychód przyszłych okresów.

Krótkie podsumowanie wybranych metod

Podsumowując powyższe metody, w pierwszym przypadku mamy do czynienia z sytuacją, w której prawa wykazywane są w bilansie w wartościach wynikających z przyznanych limitów i ewentualnych nabyć w ciągu roku, rezerwy zostają skorygowane do faktycznego zużycia praw, natomiast różnica w wycenie obciąża wynik finansowy danego okresu.

Drugie rozwiązanie polega na tym, iż prawa?wykazywane są w bilansie w wartościach godziwych, tzn. wartości niematerialne koryguje?się do aktualnej wartości rynkowej w korespondencji z odpowiednią pozycją kapitałów.

Natomiast w trzecim podejściu prawa nie są?ujmowane w bilansie do momentu, w którym wykorzystanie praw w danym roku przewyższa prawa przyznane na ten rok, wtedy jednostka winna utworzyć rezerwę w wysokości iloczynu brakujących praw i ich ceny rynkowej lub w przypadku dokupienia przez jednostkę praw, które podlegają ujęciu w bilansie jako wartości niematerialne.

Z uwagi na brak jednolitego standardu regulującego podejście księgowe do uprawnień do emisji CO2 jednostki powinny wybrać jedną z powyższych metod. Jak pokazuje praktyka, wybór metody ujęcia praw do emisji nie jest jednoznaczny. Obserwując różnorodne podejścia do prezentacji praw w sprawozdaniach jednostek notowanych na giełdzie możemy dojść do wniosku, iż wybór metody jest decyzją biznesową i przed dokonaniem wyboru jednostki powinny szczegółowo przeanalizować wszystkie dostępne rozwiązania. Niezależnie od wyboru metody ważne jest, aby wybrane podejście stosować w sposób ciągły.