ESRS E5: Zasoby wprowadzane do organizacji i odprowadzane z niej

Standard ESRS E5 Wykorzystanie zasobów oraz gospodarka o obiegu zamkniętym jest jednym z dziesięciu standardów tematycznych, które obok standardów przekrojowych ESRS 1 i 2 tworzą zestaw standardów powszechnych wprowadzonych w 2022 roku dyrektywą dotyczącą sprawozdawczości spółek w zakresie zrównoważonego rozwoju (Corporate Sustainability Reporting Directive, CSRD).

Zgodnie ze standardem ESRS E5 ujawniane są informacje dotyczące środowiska w zakresie wykorzystania zasobów i gospodarowania nimi w obiegu zamkniętym. Obowiązkiem ujawnieniowym objęte są spółki, dla których zagadnienia gospodarki o obiegu zamkniętym zidentyfikowano jako istotne.

W praktyce z ESRS E5 będą musiały się zmierzyć branże produkcyjne i usługowe wykorzystujące w swojej działalności zasoby materialne, czyli surowce, komponenty, półprodukty i produkty.

Celem standardu ESRS E5 jest dostarczenie interesariuszom informacji na temat wpływu przedsiębiorstwa na wykorzystywanie zasobów i gospodarkę o obiegu zamkniętym. Podobnie jak w pozostałych standardach tematycznych, standard ESRS E5 obejmuje dwa obszary sprawozdawczości: zarządzanie oddziaływaniem, ryzykiem i możliwościami oraz mierniki i cele.

Właśnie w tym drugim obszarze ujęte są wymagania ujawnieniowe dotyczące zasobów wprowadzanych (E5-4) i odprowadzanych (E5-5).

W ich ramach ujawnieniu podlegają fizyczne przepływy zasobów, materiałów i produktów wykorzystywanych i wytwarzanych przez przedsiębiorstwo. W sumie w obydwu powyższych wymaganiach ujawnieniowych znajduje się 39 punktów danych, w tym 27 wskaźników ilościowych oraz 12 wskaźników jakościowych.

Wymogi E5-4 i E5-5 są skonstruowane tak, aby umożliwić analizę przepływów materiałowych w przedsiębiorstwie. Z perspektywy transformacji cyrkularnej przeprowadzenie takiej analizy pozwala na rozpoznanie rodzajów przetwarzanych zasobów, zmierzenie ich wolumenu oraz zidentyfikowanie tkwiącego w nich potencjału cyrkularnego.

Zgodnie z wymaganiem standardu ESRS E5 informacje o wykorzystywanych zasobach powinny być ujawniane w podziale na materiały biologiczne oraz materiały techniczne. Rozróżnienie na dwa rodzaje materiałów wywodzi się z tzw. modelu motyla (ang. Butterfly Model) opracowanego przez Ellen MacArthur Foundation. W modelu tym opisywana jest kaskadowa cyrkularność materiałów.

W przypadku materiałów pochodzenia biologicznego (roślinnych, odzwierzęcych, mikroorganizmów i enzymów) cyrkularność oznacza, że mogą one bezpiecznie powrócić do przyrody jako włókna lub składniki odżywcze, np. dzięki procesom fermentacji lub kompostowania. Co do zasady, materiały biologiczne są materiałami odnawialnymi, niemniej ich dostępność jest ograniczona, dlatego ich uprawy lub hodowle powinny być prowadzone w sposób zrównoważony, umożliwiający zastępowalność.

Materiały techniczne obejmują wszystkie surowce nieorganiczne i kopalne oraz pochodzące od nich materiały, takie jak metale, tworzywa sztuczne czy syntetyczne chemikalia. Jako że czas rozpadu jest wielokrotnie dłuższy od czasu ich użytkowania, uznawane są za zasoby nieodnawialne, a ich cyrkularność jest możliwa dzięki wielokrotnemu ponownemu przetwarzaniu w procesach wydłużania cyklu życia, odnawiania, regeneracji czy recyklingu.

Warto zauważyć, że do materiałów technicznych zaliczane są materiały biologiczne przeznaczone do stosowania w cyklu technicznym lub np. wykorzystywane w procesach chemicznych czy będące składnikiem innego materiału lub produktu, zachowującego się jak materiał techniczny. Tego typu przetworzone materiały biologiczne nie mogą wrócić do przyrody w cyklu biologicznym.

Do powyższego rozróżnienia odwołuje się standard ESRS E5 w ujawnieniach E5-4 i E5-5. Zatem w odniesieniu do materiałów biologicznych ujawnieniu podlegają nie tylko informacje dotyczące masy wprowadzanych zasobów, ale także odsetka materiałów pochodzących ze zrównoważonych upraw i hodowli, potwierdzonych stosownymi certyfikatami. Podobnie w przypadku materiałów technicznych wprowadzanych do organizacji, ujawnienie obejmuje nie tylko ich masę, ale także udział procentowy ponownie użytych lub pochodzących z recyklingu komponentów, produktów i materiałów wtórnych oraz wykorzystanie surowców krytycznych i metali ziem rzadkich. Te informacje pozwalają zidentyfikować poziom cyrkularności przedsiębiorstwa.

Wymóg ESRS E5-4 dotyczy ujawniania informacji na temat zasobów wprowadzanych do organizacji związanych z jej istotnymi oddziaływaniami, ryzykiem i możliwościami. Jego celem jest umożliwienie pozyskania wiedzy na temat wykorzystania zasobów w ramach operacji własnych jednostki i jej łańcucha wartości na wyższym szczeblu.

W ramach ujawnianych informacji należy opisać istotne wpływy zasobów w podziale na produkty, materiały, wodę i rzeczowe aktywa trwałe. Do produktów należą te wykorzystywane na potrzeby własne przedsiębiorstwa oraz towary zakupione i odsprzedawane dalej (w tym opakowania). Surowce, surowce wtórne, odpady produkcyjne, półprodukty, części, komponenty, materiały uboczne, materiały eksploatacyjne, materiały służące do pakowania mieszczą się w szerokiej grupie materiałów. Tak jak to zostało opisane wcześniej, informacje o materiałach ujawniane się w podziale na materiały biologiczne i techniczne.

Informacje na temat materiałów wykorzystanych do wytworzenia swoich produktów i usług w okresie sprawozdawczym należy ujawnić w tonach lub kilogramach oraz w wartości procentowej. Ujawnienie w zakresie rzeczowych aktywów trwałych dotyczy wyłącznie informacji opisowej. Szczegółowe informacje dotyczące typu wymaganych danych (wartość bezwzględna, wartość procentowa, opis) w odniesieniu do każdego ujawnienia odnaleźć można w liście punktów danych opublikowanych przez EFRAG (draft listy punktów danych opublikowano 22.12.2023 r, na stronie efrag.org).

Wymóg ujawnieniowy ESRS E5-5 dotyczy ujawniania informacji na temat zasobów odprowadzanych z organizacji związanych z jej istotnymi oddziaływaniami, ryzykiem i możliwościami.

Jego celem jest zapewnienie wiedzy, na ile produkty i materiały są projektowane zgodnie z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym, w jakim zakresie są ponownie wprowadzane do obiegu po pierwszym użyciu i jaka jest strategia przedsiębiorstwa dotycząca gospodarowania odpadami i ograniczania ich ilości, w tym wykorzystania odpadów produkcyjnych w ramach własnej działalności. W ramach ujawnienia należy opisać kluczowe produkty i materiały powstające w procesie produkcji prowadzonym przez jednostkę zaprojektowane zgodnie z zasadami trwałości, możliwości ponownego użycia, możliwości naprawy, demontażu, przerobienia, odtworzenia, recyklingu, recyrkulacji w cyklu biologicznym lub optymalizacji wykorzystania produktu lub materiału poprzez zastosowanie innych modeli biznesowych o obiegu zamkniętym. Informacje na temat zawartości materiałów i opakowań nadających się do recyklingu w produktach należy ujawnić w wartości procentowej. Niemniej jednak należy pamiętać, że podanie tych informacji wymaga wcześniejszego policzenia masy towarów, produktów i opakowań odprowadzanych (czyli sprzedawanych) przez przedsiębiorstwo. Dodatkowo wymagane jest podanie informacji o oczekiwanej trwałości produktu w odniesieniu do średniej rynkowej w danym sektorze.

W zakresie gospodarowania odpadami wymóg ujawnieniowy dotyczy informacji opisowej o składzie odpadów oraz liczbowych danych dotyczących ilości wytworzonych odpadów pochodzących z własnych operacji, w tonach lub kilogramach, w podziale na odpady niebezpieczne i inne niż niebezpieczne, rozłożone na odpady skierowane do ponownego użycia, recyklingu i innych procesów odzysku, odpady skierowane do utylizacji, oraz odpady promieniotwórcze.

W początkowym okresie raportowanie zgodne z ESRS E5 może przysporzyć przedsiębiorstwom wielu problemów, wymaga bowiem właściwego zidentyfikowania wprowadzanych i odprowadzanych zasobów oraz pozyskania od dostawców i producentów szczegółowych danych o ich produktach.

W dłuższej perspektywie może się przyczynić do optymalizacji wykorzystania zasobów naturalnych oraz ułatwić wprowadzanie modeli biznesowych opartych na cyrkularności.

Justyna Biernacka, Sustainability Managing Partner w MATERIALITY