Podstawowym problemem obecnym w dotychczasowych propozycjach systemu wypłat jest przymus przekształcenia zgromadzonego kapitału w indywidualną rentę dożywotnią. Rozwiązanie to forsowane jest pod sztandarem racjonalności wyboru. Jego autorzy sugerują, że przez wybór renty dożywotniej emeryt maksymalizuje swoje przyszłe świadczenia, a zatem wybór jakiegokolwiek innego produktu jest nieracjonalny i w związku z tym należy go zakazać. Stwierdzenie to jest tylko częściowo prawdziwe. Owa racjonalność ma charakter statystyczny i rzeczywiście "przeciętny" emeryt nawet przy pełnej dobrowolności może najchętniej wybierać właśnie rentę dożywotnią. Jednak istnieje wiele sytuacji życiowych i potrzeb społecznych, do których to rozwiązanie zupełnie nie przystaje.
Dość typowym przykładem jest małżeństwo, w którym tylko mąż pracuje, a żona pozostaje na jego utrzymaniu. W okresie akumulacji kapitał zgromadzony w OFE stanowi wspólny majątek małżonków. Źona zachowuje odpowiednie prawo do wspólnego dorobku zarówno w przypadku śmierci męża, jak i w sytuacji rozwodu.
Co się stanie, gdy mąż przymuszony do pobierania indywidualnego świadczenia dożywotniego umrze przedwcześnie już po kilku miesiącach po przejściu na emeryturę?
Nie jest to jedynie sytuacja akademicka, ze względu na znacznie większą umieralność mężczyzn niż kobiet. Wdowa zostaje z dnia na dzień pozbawiona środków, stanowiących również dorobek jej życia, i pozostaje wyłącznie na garnuszku świadczeń socjalnych. Nawet wprowadzenie gwarantowanego okresu wypłaty renty dożywotniej, np. 5 lat, rozwiązuje problem tylko tymczasowo. W końcu i tak wdowa pozostaje bez środków do życia. Z jej punktu widzenia wyborem "racjonalnym", pozwalającym na zachowanie bezpieczeństwa finansowego, byłby rozwód tuż przed przejściem męża na emeryturę. Można jednak uniknąć zmuszania obywateli do tak drastycznych zachowań, pozostawiając im możliwość wyboru produktu emerytalnego racjonalnego z ich osobistego punktu widzenia, a nie tylko z punktu widzenia makroekonomii.
Pozwólmy wybierać
Podstawowym polem wyboru w ramach produktu ubezpieczeniowego powinny być różne formy renty dożywotniej. Od prostego świadczenia indywidualnego przez produkty z gwarantowanym okresem wypłaty, po rentę małżeńską, np. gwarantującą utrzymanie 60-proc. świadczenia po śmierci jednego ze współmałżonków. Jeszcze więcej możliwości daje rozszerzenie dostępnego wachlarza wypłat o produkt kapitałowy, jakim jest wypłata programowana.Wysokość emerytury jest w niej określona formułą aktuarialną, podobną jak w rencie dożywotniej z tą różnicą, że wysokość wypłaty ustalana jest corocznie przy uwzględnieniu rosnącego wieku emeryta i zmniejszającego się kapitału. Świadczenie ma charakter dożywotni, lecz jego wartość maleje w czasie. W zamian emeryt utrzymuje prawo własności kapitału w okresie pobierania świadczenia, podobnie jak ma to obecnie miejsce w okresie oszczędzania w OFE. Parametry aktuarialne wypłaty programowanej, takie jak tablica umieralności i techniczna stopa procentowa, określane są dla całego rynku i publikowane cyklicznie przez urząd nadzoru. Koszty zarządzania rachunkiem wypłaty programowanej pobierane są z rachunku podobnie jak w OFE, zapewniając pełną przezroczystość tego produktu.
