Panie w spółkach giełdowych skutecznie pną się w górę

Wskaźnik udziału kobiet we władzach firm z mWIG40 wyniósł w 2023 r. 17,4 proc. i był rekordowy. Różnorodność władz średniaków była wyższa niż w firmach z WIG20 i sWIG80. W minionym roku udział pań w zarządach wszystkich spółek giełdowych wzrósł. Jakie czynniki będą determinować zmiany w podejściu do kwestii różnorodności?

Fot. shutterstock

W połowie ubiegłego roku po raz kolejny został opublikowany raport Światowego Forum Ekonomicznego prezentujący globalny wskaźnik różnorodności. Celem tego badania jest między innymi porównanie postępu w kierunku parytetu płci i porównania różnic między płciami w poszczególnych krajach. Z raportu wynika, że analizowany wskaźnik w ujęciu globalnym w ostatnim badaniu wyniósł 68,4 proc., co oznacza poprawę o 0,3 pkt proc. w porównaniu z poprzednią edycją. Badanie obejmuje 145 krajów, z czego 42 poprawiło swój wynik w zakresie parytetu płci o co najmniej 1 pkt proc. w porównaniu z poprzednią edycją, a 40 innych krajów odnotowało wzrost poniżej 1 pkt proc. Najwyższy poziom tego wskaźniki ma Islandia (91 proc.), Norwegia (87 proc.) oraz Finlandia (86 proc.) W ostatnim badaniu najbardziej zyskały Liberia (76 proc., wzrost o 5,1 pkt proc. ), Estonia (78 proc, wzrost o 4,8 pkt proc.) oraz Bhutan (68,2 proc., wzrost o 4,5 pkt proc.). Natomiast Polska w tym zestawieniu znalazła się na 60. pozycji, pomiędzy Bangladeszem i Armenią, z wynikiem 72 proc. W porównaniu z poprzednim rokiem nastąpił jednak wzrost aż o 17 pozycji. Czy różnorodność władz spółek notowanych na GPW potwierdza również ten trend?

Istotne zmiany w zarządach spółek z rynku regulowanego

W celu weryfikacji aktualnego stanu różnorodności władz spółek giełdowych przeanalizowaliśmy dane udostępnione przez emitentów z podziałem na spółki notowane na rynku regulowanym GPW oraz rynku alternatywnym NewConnect. W swoich analizach skupiliśmy się na weryfikacji składów zarządów i rad nadzorczych oraz sprawdzaliśmy udział kobiet na poszczególnych stanowiskach. W przypadku zarządów były to: prezes, wiceprezes, członek zarządu, w przypadku rad nadzorczych: przewodniczący, wiceprzewodniczący oraz członek rady. Sekretarz rady został uwzględniony w kategorii członków tego organu. W naszych badaniach wykorzystaliśmy bazę danych Notoria Serwis i informacje według stanu na koniec 2023 r.

W minionym roku udział kobiet w zarządach wszystkich spółek wzrósł. W przypadku spółek notowanych na rynku regulowanym GPW wskaźnik udziału kobiet w zarządach wyniósł 13,8 proc. Oznacza to wzrost w stosunku do danych z poprzedniego roku o ponad 1 pkt proc. To również oznacza rekordowy poziom tego wskaźnika w okresie ostatnich 14 lat, od kiedy prowadzimy nasze badania. Warto zauważyć, że to ważna zmiana, gdyż praktycznie w okresie ostatnich czterech lat wskaźnik ten pozostawał na stałym poziomie 12,5 proc.

Zarządy spółek na rynku NewConnect również są w większym stopniu reprezentowane przez kobiety. Obecnie wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 14,3 proc., czyli o 0,7 pkt proc. więcej niż w roku ubiegłym. Po spadku udziału kobiet w 2021 r. do 13 proc. w ostatnich trzech latach obserwujemy sukcesywny wzrost tego wskaźnika. Rekordowy udział kobiet w zarządach spółek rynku alternatywnego wyniósł 14,8 proc., i było to w 2018 r. Obserwowane zmiany mogą być przede wszystkim determinowane zmianami składów zarządów spółek wycofywanych z obrotu lub pojawieniem się na rynku nowych firm, których władze w większym stopniu są reprezentowane przez kobiety. W ub. roku na rynku NewConnect mieliśmy do czynienia z 14 debiutami i 34 wycofaniami spółek z obrotu.

W przeprowadzonych przez nas analizach zweryfikowaliśmy również udział kobiet na poszczególnych stanowiskach władz wykonawczych spółek na obydwu rynkach. Najwyższy udział ma miejsce w przypadku stanowiska wiceprezes spółki. W ostatnim badaniu wskaźnik ten osiągnął rekordowy poziom 18,7 proc. To potwierdzenie zjawiska konsekwentnego wzrostu, które obserwujemy w okresie ostatnich trzech lat. Na kolejnej pozycji znajdują się kobiety jako członkinie zarządów. W tym przypadku ich udział wynosi 17,6 proc. Obecny poziom to istotny wzrost po spadku, który nastąpił w 2020 r. do około 15 proc. i utrzymywał się w ostatnich trzech latach. Mimo że kobiety nadal najsłabiej reprezentowane są na stanowisku prezes zarządu, to w ubiegłym roku nastąpił wzrost tego wskaźnika do rekordowego poziomu 7,5 proc. Dotychczas najwyższy udział kobiet na stanowisku prezes zarządu miał miejsce w 2014 r. i wynosił wówczas 7,4 proc. Nadal kobiety na stanowiskach zarządczych są lepiej reprezentowane wśród spółek rynku alternatywnego. Dzieje się tak, ponieważ NewConnect to rynek dla spółek małych pod względem wartości rynkowej, które często działają w innowacyjnych branżach. Można założyć, że jest tutaj więcej podmiotów otwartych na dywersyfikację swoich władz niż na rynku regulowanym, który charakteryzuje się dużą liczbą spółek z tradycyjnych branż posiadających wieloletnią historię i stosunkowo wysoką wartość rynkową.

Stabilizacja w radach nadzorczych

O ile w przypadku zarządów widać wzrost reprezentacji kobiet we władzach spółek, tak w przypadku rad nadzorczych poszczególne wskaźniki pozostały praktycznie na niezmienionym poziomie.

Na koniec roku wskaźnik różnorodności dla rad nadzorczych firm z rynku regulowanego osiągnął najwyższy poziom w dotychczasowych badaniach i wynosił 18,5 proc. Rok temu wartość tego wskaźnika była nieznacznie niższa i sięgała 18,4 proc. Warto dodać, że w 2010 r. wartość tego wskaźnika wynosiła niespełna 10 proc. Ten wzrost pokazuje, jak dużym zmianom uległ nasz rynek na przestrzeni ostatnich lat.

Nieznacznie spadł udział kobiet w radach nadzorczych spółek z rynku NewConnect. W roku poprzednim wskaźnik ten wynosił 20,4 proc., zaś obecnie jest to 20 proc. W tym przypadku widzimy wahania tego wskaźnika na przestrzeni ostatnich pięciu lat i kształtuje się on w przedziale od 20 do 21 proc. Wydaje się, że jego spadek w przypadku rad nadzorczych w ostatnim roku może wynikać z tych samych przesłanek, co w przypadku zarządów, czyli dużej rotacji spółek z rynku NewConnect. Jednocześnie z historycznych analiz wynika, że struktura rady nadzorczej spółki w krótkim odstępie czasu znajduje swoje odzwierciedlenie w strukturze jej zarządu, może się okazać, że takie zmiany nastąpią również w tym roku. Obserwacje z poszczególnych lat wskazują również na występowanie zdecydowanie większej zmienności reprezentacji kobiet we władzach spółek rynku alternatywnego, niż ma to miejsce w przypadku rynku regulowanego. O ile na NewConnect poziom różnorodności był wyższy niż na głównym rynku i podlegał istotnym fluktuacjom, to właśnie na tym drugim rynku z roku na rok obserwujemy sukcesywny wzrost udziału kobiet we władzach.

Z punktu widzenia obsady na poszczególnych stanowiskach rad nadzorczych nadal utrzymuje się dotychczasowy trend wyższej reprezentacji kobiet niż w przypadku zarządów. Udział kobiet na stanowiskach przewodniczącej rady nadzorczej wyniósł w ostatnim badaniu 14,2 proc., a więc był niższy niż w poprzednim roku. W ostatnich trzech latach wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 14 proc. Nadal utrzymuje się zjawisko, które swój początek miało w 2020 r., czyli większej liczby kobiet na stanowisku przewodniczącej niż wiceprzewodniczącej rady nadzorczej. W tym przypadku udział kobiet nieznacznie wzrósł z 11,4 do 11,5 proc.

Blisko dwukrotnie wyższa jest reprezentacja kobiet na pozostałych stanowiskach w radzie nadzorczej. W tym przypadku wskaźnik ten spadł o 0,4 pkt proc. z rekordowego w ubiegłym roku poziomu 21 proc. Wskaźnik udziału kobiet w tej grupie rad nadzorczych w okresie ostatnich ośmiu lat praktycznie się nie zmienia, pozostając w przedziale od 19 do 21 proc. Niezależnie od spadku, który miał miejsce w przypadku udziału kobiet w radach nadzorczych na analizowanym stanowisku, grupa ta jest w najwyższym stopniu reprezentowana przez kobiety we wszystkich badanych spółkach notowanych na GPW.

Nowy rekord w indeksie giełdowych średniaków

W naszych badaniach przeanalizowaliśmy również udział kobiet w kluczowych indeksach giełdowych: WIG20, mWIG40 oraz sWIG80. W tym przypadku weryfikowaliśmy zagregowany udział kobiet w zarządach poszczególnych spółek w ramach każdego z tych indeksów.

W przypadku indeksu WIG20 wskaźnik różnorodności wyniósł 14,7 proc. Tym samym nastąpił nieznaczny wzrost tego parametru po ubiegłorocznym spadku. Najwyższy poziom udziału kobiet we władzach największych spółek miał miejsce w 2020 r., kiedy wyniósł 16,3 proc. Jednak na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat analizowany wskaźnik wzrósł blisko trzykrotnie – z 5,3 proc. w 2014 r. Obecnie najwięcej kobiet w tym indeksie jest reprezentowanych w spółkach branży finansowej i nowych technologii. Najczęściej w tym przypadku kobiety znajdują się na stanowiskach członkiń zarządu.

Niekwestionowany liderem zarówno w przypadku stopy zwrotu z inwestycji, jak również w przypadku wzrostu udziału kobiet w zarządach został w ubiegłym roku indeks mWIG40. Wskaźnik udziału kobiet we władzach firm z tego indeksu wyniósł w 2023 r. 17,4 proc., co stanowi rekord w historii dotychczasowych badań. Poprzednio najwyższy poziom dla tego indeksu został osiągnięty w 2021 r. i było to 14,4 proc. Obserwowany wzrost może być wynikiem przetasowań w strukturze tego indeksu, kiedy w jego portfelu pojawiło się osiem nowych spółek, ale mogą stać za nim również decyzje głównych akcjonariuszy firm w zakresie zmian składów zarządów, które w tym indeksie pozostawały przez cały ubiegły rok. W mWIG40, podobnie jak w WIG20, kobiety w największym stopniu były reprezentowane w spółkach branży finansowej, a na kolejnych pozycjach znalazły się handel oraz przemysł.

Po spadku w ubiegłym roku wzrosła również reprezentacja kobiet w zarządach spółek z indeksu sWIG80. W ostatnim badaniu wskaźnik różnorodności dla tego indeksu wyniósł 12,4 proc., co stanowi wzrost o 2 pkt proc. w porównaniu z poprzednim badaniem. Rekordowy poziom dla spółek z tego indeksu został osiągnięty w 2018 r., kiedy kobiety odpowiadały za 12,9 proc. zarządów. Jeżeli trend wzrostowy zostanie utrzymany, to w kolejnym roku małe spółki giełdowe mogą być w jeszcze większym stopniu reprezentowane we władzach przez kobiety. Największa różnorodność zarządów w sWIG80 występuję w przypadku spółek takich branż jak nowe technologie, media, usługi budowlane oraz finanse.

Wyzwania regulacyjne na horyzoncie

W tym roku kluczowym czynnikiem determinującym zmiany w podejściu do kwestii różnorodności powinna być dyrektywa CSRD (ang. Corporate Sustainbility Reporting Directive), która w ramach katalogu wskaźników ESRS (ang. European Sustainability Reporting Standards) zwraca uwagę na kwestie różnorodności. Firmy w ramach wskaźnika S1–9 dotyczącego różnorodności będą zobligowane do ujawnienia informacji na temat rozkładu płci w kadrze kierowniczej najwyższego szczebla i w sile roboczej, zarówno w ujęciu liczbowym, jak i procentowym. Natomiast wskaźnik S1–16 wprowadza obowiązek raportowania informacji w ramach wynagrodzeń i dotyczyć będzie ujawnienia dysproporcji płacowej między kobietami a mężczyznami w ujęciu procentowym oraz stosunku wynagrodzenia najlepiej zarabiającej osoby do mediany wynagrodzenia pracowników. Informacje dotyczące luki płacowej mogą odnosić się przy tym zarówno do wynagrodzenia zasadniczego, jak i składników dodatkowych i zmiennych. Podejście przedsiębiorstw do raportowania w tym zakresie będzie również stanowić okazję do oceny wskaźników, odniesienia ich poziomu do branży i wskazania ewentualnych kierunków zmian w celu poprawy.

Innym ważnym czynnikiem, który będzie wymuszał w następnych latach zmiany, jest tzw. dyrektywa w sprawie poprawy różnorodności wśród organów wykonawczych spółek. Regulacja ta zakłada, że osoby należące do niedostatecznie reprezentowanej płci powinny zajmować w organach spółek co najmniej 40 proc. stanowisk zarządczych lub co najmniej 33 proc. wszystkich stanowisk wykonawczych i niewykonawczych – w naszym przypadku będą to odpowiednio zarządy i rady nadzorcze. Spółka, która do 30 czerwca 2026 r. nie osiągnie określonych parytetów, będzie miała obowiązek sformalizowania i zobiektywizowania procesu wyboru kandydatów do swoich organów. W przypadku braku wypełnienia tych regulacji przewiduje się sankcje, które mogą obejmować grzywny lub możliwość unieważnienia lub stwierdzenia nieważności przez organ sądowy decyzji dotyczącej selekcji władz. Wybór sankcji będzie determinowany przez administrację lokalną każdego kraju.

Warto też wspomnieć o obowiązujących od 2021 r. dobrych praktykach spółek notowanych na GPW. Od tego momentu w tych regulacjach pojawił się nowy wymóg w zakresie posiadania przez spółki polityki różnorodności wobec zarządu oraz rady nadzorczej. Dokument taki powinien określać cele i kryteria różnorodności m.in. w takich obszarach jak płeć, kierunek wykształcenia, specjalistyczna wiedza, wiek oraz doświadczenie zawodowe, a także wskazywać termin i sposób monitorowania realizacji tych celów. W zakresie zróżnicowania pod względem płci warunek zapewnienia różnorodności organów spółki ma miejsce, w przypadku kiedy udział mniejszości w danym organie nie jest niższy niż 30 proc. Według ostatnich danych wymóg ten spełnia 11 proc. spółek z rynku regulowanego.

Aktywni na tym polu stają się również inwestorzy, którzy coraz częściej w swoich strategiach zwracają uwagę na różnorodność władz spółek i od tych informacji uzależniają swoje decyzje inwestycyjne. Dlatego te kwestie oraz zmiany regulacyjne mogą oznaczać, że jesteśmy na początku nowej drogi, która będzie kontynuowana w najbliższych latach, zaś ważnym momentem weryfikacji w tym zakresie będzie połowa 2026 r., czyli wejście w życie dyrektywy różnorodności.