To mnie dziwi

W codziennej audycji gospodarczej popularnego radia informacyjnego goście proszeni są o powiedzenie, co ich zdziwiło w ostatnim czasie. Gospodarka jest procesem społecznym obfitującym w różne paradoksy i nieoczekiwane zdarzenia, zatem goście audycji mają duże pole do popisu. Mnie najbardziej dziwi beztroska, z jaką niektórzy goście tej audycji wypowiadają się na tematy, o których nie mają bladego pojęcia.

Co ciekawe, spostrzeżenie to odnosi się głównie do osób, które komentują wydarzenia gospodarcze, nie będąc ekonomistami. Ekonomistom takie wpadki zdarzają się rzadko. Część dziennikarze, którzy komentują wydarzenia gospodarcze, problematykę ekonomiczną zna z osłuchania, z gazet czy książek i ich dociekliwe, często zdroworozsądkowe podejście do spraw stanowi zaletę. Dzięki temu potrafią zadać profesjonaliście pytanie, które zmusza do wyjaśniania czytelnikom lub słuchaczom elementarnych spraw.

Na początku października wśród gości programu radiowego nie znalazł się ani jeden ekonomista, było natomiast dwoje dziennikarzy piszących o gospodarce (teatrolog i absolwent dziennikarstwa) oraz inżynier specjalizujący się w analizowaniu rynków finansowych.

Tym razem przedmiotem zdziwienia dla tego grona była wiadomość, że Eurostat wypowiedział się w sprawie uwzględniania tzw. nielegalnej szarej sfery w obliczeniach PKB. Trzeba przyznać, że gości radia podprowadził „PB”, robiąc z tego sensację na pierwszą stronę gazety. Uczestnicy audycji ostro pociągnęli temat. Tymczasem sprawa jest znana od kilkunastu lat – Polska jest zobowiązana do stosowania metodologii rachunków narodowych uzgodnionej w ramach systemu ONZ, a niektóre kraje Unii Europejskiej już takie obliczenia przeprowadzają.

Problem wziął się z nieznajomości zasad rachunkowości narodowej i koncepcji wartości nowo wytworzonej, zwanej też wartością dodaną, czyli podstawowej części produktu krajowego brutto. Przypuszczam, że tę najważniejszą dziedzinę statystyki gospodarczej naprawdę dobrze rozumie i zna w Polsce kilkadziesiąt osób. W głowach wielu ludzi pokutuje jeszcze niemający zastosowania w gospodarce rynkowej podział na pracę produkcyjną i nieprodukcyjną.

Nie czas i miejsce na wykład, trzeba jednak wspomnieć, że PKB to z jednej strony wytwarzanie, z drugiej podział, a z trzeciej dochody. Wszystkie trzy strony PKB muszą być sobie równe. Jeżeli w rachunkach pomijamy, na przykład, wartość przemyconego alkoholu lub przemyconych papierosów (element nielegalnej szarej strefy), które trafiły na rynek i były przedmiotem obrotu towarowego, to rachunek jest obciążony błędem.

Na towary z przemytu ludzie wydają przecież zarobione legalnie pieniądze. Jednocześnie dochody uzyskane z nielegalnej szarej strefy trafiają na oficjalny rynek. I co z tym robić? Nie uwzględniać, jak sugerowali goście programu radiowego?

Okrzyki w radiu typu „to bzdury”, „kto to wymyśla?”, „kto to policzy?”, „jak to ovatować?” są dowodem pomieszania wielu spraw. Nie od dziś wielu uważa statystyków za ludzi – mówiąc delikatnie – nie do końca mądrych, co wynika z niewiedzy autorów takich opinii. Tymczasem zadaniem urzędu statystycznego nie jest zastępowanie urzędu skarbowego czy inspektoratu pracy, lecz odzwierciedlenie za pomocą liczb rzeczywistości gospodarczej, jakakolwiek ona by była.

Liczby te uzyskuje się, prowadząc badania statystyczne odpowiednimi metodami, zgodnymi z normami międzynarodowymi. Szara strefa zostawia w gospodarce różne „ślady” i istnieje wiele tzw. metod pośrednich wyłapywania tych śladów dla oszacowania wartości nowo wytworzonej.

Rzadko się zdarza, by osoba zaproszona do mediów elektronicznych powiedziała, że nie zna odpowiedzi na pytanie dziennikarza, gdyż nie jest to jej dziedzina. Ludzie wolą udawać, że wiedzą wszystko. Czasami prowadzi to do zamętu w głowach słuchaczy przekonanych, że przekazuje się im wiedzę ekspercką.