„Jeśli chcesz pokoju, gotuj się do wojny”

To starożytne rzymskie zalecenie przezorności sprawdza się także w inwestowaniu. Nawet jeśli nie traktujemy potencjalnej bessy w USA jako scenariusza bazowego, to warto się zastanowić, co mogłaby oznaczać dla realizacji indywidualnych celów finansowych. Podpowiedzi szukamy u Warrena Buffetta.

W ostatnim tygodniu amerykański indeks S&P500 znalazł się na poziomie najniższym od 22 miesięcy. To pierwsze tego rodzaju zdarzenie, od kiedy w 2009 r. na Wall Street zapanowała hossa. Nie jest to nieomylny zwiastun nadciągającej bessy (zresztą na naszym rynku bessa już w pewnym stopniu zdążyła zebrać żniwo), niemniej jej prawdopodobieństwo warto brać pod uwagę przy kalkulacjach inwestycyjnych. Z naszych badań wynika, że od lat 70. ubiegłego wieku S&P500 do 22-miesięcznego minimum spadał pięć razy, z czego w trzech przypadkach była to zapowiedź kolejnego etapu spadków.

Warto się przygotować

Nawet jeśli nie traktujemy potencjalnej bessy za oceanem jako scenariusza bazowego (najbardziej prawdopodobnego), to jednak warto się zastanowić, jak przygotować się na taki wariant.

Na potrzeby naszych rozważań przytoczmy słynną, obrazową wypowiedź Warrena Buffetta: „Jeśli się spodziewasz, że w ciągu najbliższych pięciu lat będziesz odkładał oszczędności, to czy powinieneś mieć nadzieję na wyższe czy niższe ceny akcji w tym czasie? Wielu inwestorów błędnie to pojmuje. Mimo że zamierzają przez wiele lat dokupować akcje, wpadają w euforię pod wpływem wzrostu cen i w depresję, gdy ceny spadają. W efekcie się radują, że wzrosły ceny »hamburgerów«, które będą wkrótce kupować. Taka reakcja nie ma sensu. Tylko ci, którzy będą potrzebować pieniędzy z akcji w bliskiej przyszłości, powinni być zadowoleni ze wzrostu ich cen. Przyszli nabywcy powinni cieszyć się ze zniżki" (tłum. własne; źródło: „List do akcjonariuszy" z 1997 r.).

Zauważmy, że w tych słowach „Wyroczni z Omaha" kryje się wskazówka, że sposób podejmowania decyzji inwestycyjnych powinien być uzależniony od indywidualnego celu i uwarunkowań finansowych danej osoby. Zgodnie zatem z „wytycznymi" Buffetta sklasyfikujmy inwestorów na dwie kategorie: (a) tych, którzy w najbliższych latach będą gromadzili nadwyżki finansowe, poszukując korzystnego sposobu na ich ulokowanie (oszczędzający netto); (b) tych, którzy będą musieli redukować swe kapitały ze względu na bieżące potrzeby finansowe, np. w okresie emerytury (wydający netto). Sposób przygotowania się na scenariusz ewentualnej globalnej bessy jest nieco inny w zależności od tego, do której grupy kwalifikuje się dana osoba.

Zacznijmy od drugiej grupy, czyli wydających netto. Zastanówmy się nad skrajnym przypadkiem, w którym portfel inwestycyjny mający finansować nie tak odległe potrzeby finansowe zdominowany jest przez akcje (dla uproszczenia – amerykańskie). W takim przypadku plan działania na wypadek bessy powinien odpowiedzieć na pytanie: czy ewentualny ubytek wartości akcji zagrozi realizacji potrzeb finansowych?

W trakcie poprzedniej bessy (jesień 2007 – wiosna 2009) indeks S&P500 spadł o 57 proc. Jeśli ktoś z portfelem „wypchanym" akcjami na jesieni 2007 r. planował duży niezbędny wydatek za rok (np. zakup mieszkania), to nadciągająca bessa mogła wręcz uniemożliwić realizację tego wydatku. Presje finansowa i psychologiczna mogły, co gorsza, skłonić takiego inwestora do wyprzedaży akcji z dużymi stratami, co uniemożliwiło ich odrobienie w późniejszym terminie.

Bez planu działania ani rusz

Widać zatem, że w przypadku, gdy portfel inwestycyjny ma za zadanie finansować duże wydatki w horyzoncie najbliższych kilku lat, stwierdzenie „nie przejmuj się ewentualną bessą, bo prędzej czy później indeksy giełdowe odrobią straty", byłoby nieodpowiedzialne. W takim przypadku warto o refleksję, czy udział akcji w portfelu nie jest zbyt duży. Może warto byłoby sprowadzić go do poziomu, przy którym realizacja celów finansowych w najbliższych latach nie będzie zagrożona?

Co innego, jeśli dany inwestor jest dopiero na etapie gromadzenia nadwyżek finansowych, które będą potrzebne za wiele lat. Wiele – to znaczy ile? S&P 500 potrzebował niemal sześć lat, by odrobić całe straty z bessy i powrócić do szczytu z 2007 r. – to może być pewna wskazówka co do tego, jaki jest minimalny okres stanowiący swoistą granicę oddzielającą dwie omawiane kategorie inwestorów. Co ciekawe liczba ta niewiele różni się od pięciu lat, które „zalecił" Buffett na długo przed bessami z lat 2000–2001 i 2008.

W przypadku inwestorów, którzy mogą sami siebie nazwać „oszczędzającymi netto" w perspektywie pięciu–sześciu lat, polityka inwestycyjna może być zgoła odmienna. Tutaj ewentualna bessa byłaby okazją do akumulowania tańszych walorów („hamburgerów") lub wręcz do zbudowania agresywnego portfela inwestycyjnego od podstaw.

Oczywiście i tutaj potrzebny jest stworzony na wstępie plan działania. Błędem mogłoby się przecież okazać jednorazowe, szybkie wypełnienie portfela akcjami. Wówczas zabrakłoby „amunicji" na wypadek pogłębienia przeceny (przypomnijmy, że cały czas poruszamy się w ramach hipotetycznych rozważań – to w żadnym razie nie jest prognoza).

Spójrz na P/E

Jako pewien wyznacznik dla „planu zakupów" przyjąć można wskaźniki P/E. Ostatnio stosunek ceny do prognozowanych zysków spółek z S&P500 spadł poniżej 15. Dla porównania, w okresie największej paniki po upadku Lehman Brothers na jesieni 2008 r. wskaźnik ten spadł w okolicę 9. Jeśli jeszcze bardziej wybiegniemy w przeszłość, to się okaże, że np. po słynnym krachu w październiku 1987 r. wskaźnik znalazł się w pobliżu 10.

Na wykresie pokazujemy, jakie konkretnie poziomy S&P500 oznaczałoby zejście P/E na kolejne „szczebelki", które mogłyby stanowić okazje do kolejnych transz zakupów. A może lepiej skoncentrować zakupy dopiero na najniższych szczebelkach? No tak, ale przecież nie ma żadnej pewności, że wskaźnik tam w ogóle dotrze w trakcie najbliższej bessy – stąd plan bardziej systematycznych zakupów. Przy okazji zauważmy, że pewna redukcja wycen już się zresztą odbyła – przed rokiem wskaźnik P/E przekraczał 17. Zejście poniżej 15 to już pewien „postęp" z punktu widzenia nabywców „hamburgerów".

Na koniec jeszcze ważne zastrzeżenie. Jest oczywiście bardzo możliwe, że owi potencjalni nabywcy już teraz mają trochę „hamburgerów" w koszyku, kupionych może nawet po wyższych cenach niż obecne. Gdyby istniała gwarancja, że bessa czyha już za rogiem, to oczywiście powinni wszystko wyprzedać. Rzecz jasna takiej pewności nie ma (a im większe przekonanie na rynku, że bessa musi nadejść, tym mniejsze jej prawdopodobieństwo). Jeżeli w najbliższych latach inwestycje nie mają finansować indywidualnych planowanych dużych wydatków, to rozważania na temat bessy nie są powodem do demontażu portfela. Wręcz przeciwnie, przecena „hamburgerów" byłaby impulsem do ich dokupienia.

Plan działania pilnie potrzebny

Biznesplan to koncepcja powszechnie znana przedsiębiorcom. Jej odpowiednikiem w świecie inwestycji finansowych jest tzw. polityka inwestycyjna (investment policy statement, IPS). Instytut CFA (Chartered Financial Advisor), którego autor jest członkiem, zaleca, by doradcy finansowi przy współpracy z klientem tworzyli pisemny IPS, stanowiący sformalizowane wytyczne do działania. IPS powinien opisywać portfel, który dla danego klienta został stworzony na podstawie analizy rozmaitych indywidualnych okoliczności (cele inwestora, akceptowane ryzyko, bieżące wydatki, wiek, stan posiadania itp.). Nic nie stoi na przeszkodzie, by taki plan działania tworzyli też inwestorzy sami dla siebie. Jego zaletą jest sformalizowanie i zdyscyplinowanie, które są przeciwwagą dla emocji rządzących rynkami finansowymi.