Dywidenda w akcjach. Jak to rozgryźć podatkowo?

Przyczyny wypłaty dywidendy w akcjach mogą być różne. Jeśli jakaś spółka uznaje, że jest to dla akcjonariusza korzystne podatkowo, być może podąża dobrym tropem.

Problem jednak polega na tym, że w świetle przepisów taka optymalizacja nie jest jednoznaczna, więc występuje ryzyko sporów z organami podatkowymi.

Dywidenda w akcjach

Zjawisko wypłacania dywidendy w akcjach zdarza się coraz częściej i zwykle ma charakter opcjonalny, tzn. akcjonariusz może wybrać dywidendę w gotówce, ale może się też zdecydować na przydział dodatkowej puli akcji, ustalonej według proporcji do kwoty należnej dywidendy (lub posiadanych wcześniej akcji). W przypadku dywidendy w gotówce podatek nalicza się i pobiera od całości wypłaty, więc sprawa nie budzi żadnych wątpliwości. W przypadku dywidendy w akcjach problem powstaje już na etapie stwierdzenia, czy otrzymaliśmy przychód i czy jest on opodatkowany tak jak inne dywidendy, choć wiadomo, że nawet gdyby odpowiedź na oba pytania była twierdząca, płatnik nie ma możliwości  pobrania podatku.

W świetle art. 17 ust. 1 pkt 4 lit. d ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 361 z późn. zm.) do przychodów z kapitałów pieniężnych zalicza się dywidendy i inne przychody z tytułu udziału w zyskach osób prawnych faktycznie uzyskane z tego udziału, w tym również wartość dokonanych na rzecz wspólników spółek nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń, określoną według zasad wynikających z art. 11 ust. 2–2b.  Art. 11 ustawy PIT we wskazanych ustępach precyzuje m.in., że wartość pieniężną świadczeń w naturze lub świadczeń nieodpłatnych, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 2–2c, określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności czasu i miejsca ich uzyskania.

Na podstawie tak sformułowanych przepisów można uznać, że dywidenda wypłacana w akcjach jest przychodem już w momencie otrzymania, zaś ustawodawca dość precyzyjnie określił sposób obliczenia przychodu z tego tytułu. Problem polega na tym, że przychód ten nie jest tożsamy z kosztami uzyskania przychodów przy nabyciu akcji otrzymanych jako dywidenda, a to z kolei komplikuje mocno sposób wyliczenia dochodu na kolejnym etapie postępowania akcjonariusza.

Co po sprzedaży takich akcji?

Zakładając, że po sprzedaży akcji podatnik, który otrzymał je jako dywidendę, musi wyliczyć dochód (ewentualnie stratę), powstaje wątpliwość, jak ustalić koszt uzyskania przychodu z takiej transakcji. Jeśli uznamy, że akcje zostały nabyte po wartości 0, przychylenie się do poglądu, że opodatkowaniu podatkiem zryczałtowanym, na podstawie art. 30a ust. 1 pkt 4 ustawy, podlega dywidenda otrzymana w akcjach, generuje w pewnej części podwójny podatek od tej samej wartości, bowiem przy sprzedaży akcji podatnik ponownie zapłaci podatek, już na mocy innych przepisów, wyliczany od wartości praktycznie całego przychodu.

Jeśli z kolei uznamy, że koszt uzyskania przychodu równy jest wartości ewentualnej dywidendy w gotówce, jaką w zwykłym trybie powinien otrzymać akcjonariusz, to sytuacja wygląda dobrze dopóty, dopóki jesteśmy w stanie udowodnić, że akcjonariusz, otrzymując akcje, otrzymał świadczenie równoważne dywidendzie gotówkowej. Jeśli nie jesteśmy w stanie tego udowodnić, cała argumentacja rozlatuje się jak domek z kart.

Poza tym brak przepisów, które pozwalałyby na uznanie, że kosztem uzyskania przychodów jest równowartość dywidendy gotówkowej. Podstawowe i dość ogólne zasady odnoszące się do kosztów uzyskania przychodów mówią, że za koszt można uznać jakiś wydatek na „nabycie lub objęcie" akcji. A gdzie taki wydatek znaleźć, jeśli akcjonariusz wprost otrzymał akcje, nawet nie zamiast należnej dywidendy (w zamian za wierzytelność), lecz po prostu w takiej formie?

Ratunek w analogiach?

Analogie w prawie podatkowym to bardzo niebezpieczny teren do poszukiwania rozwiązania. Jednak jest przypadek podobny, który pokazuje, jak organy podatkowe i oceniające ich stanowisko sądy administracyjne poradziły sobie z niedoskonałością przepisów. Chodzi o ich interpretacje w przypadkach, gdy akcje przydzielane są np. w programach motywacyjnych wybranym pracownikom i powstaje problem z ustaleniem, czy już w momencie otrzymania są one przychodem ze stosunku pracy lub przychodem z ogólnie rozumianej kategorii innych przychodów? Mamy więc problemy zbliżone, jeśli chodzi o stan faktyczny: akcje zamiast wynagrodzenia i akcje zamiast dywidendy. A potem, w jednym i drugim przypadku, sprzedaż.

W przypadku akcji przydzielanych w programach motywacyjnych organy podatkowe i sądy dość często interpretują przepisy z korzyścią dla ewentualnych płatników – pracodawców oraz pracowników, uznając, że przydział akcji nie generuje przychodu ze stosunku pracy. Uznaje się, że bez znaczenia są tu analogiczne przepisy odnoszące się do świadczeń w naturze lub świadczeń nieodpłatnych, które również budzą wątpliwości co do konieczności określania przychodu na podstawie art. 11, czyli np. „cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności (...) czasu i miejsca ich uzyskania". Wiele w takich interpretacjach zależy od stanu faktycznego w sprawie oraz od stwierdzenia, kto i na jakich zasadach udostępniał akcje uprawnionym, jednak na podkreślenie zasługuje stwierdzenie, powtarzane np. w wyrokach sądów administracyjnych, że nieodpłatne nabycie akcji będzie miało wpływ wyłącznie na wysokość dochodu osiągniętego w wyniku ich odpłatnego zbycia, zaklasyfikowanego na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 7 w zw. z art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (patrz np. wyrok NSA w Warszawie z 13 lutego 2014 r., sygn. II FSK 601/12).

Mimo możliwości pozytywnego nawiązania do wybranych wyroków sądowych wątpliwości pozostaną ze względu na treść przepisów podatkowych oraz zmienne podejście do kwestii samych organów podatkowych. Nie będę ukrywał, że w mojej ocenie wątpliwości są na tyle duże, że nawet jeśli jesteśmy przekonani, że wystawca PIT-8C prawidłowo określił koszt nabycia akcji wydawanych jako dywidenda, co ma późniejsze znaczenie dla określenia dochodu z ich sprzedaży, kwestię opodatkowania przychodu z takiej „akcyjnej" dywidendy powinniśmy rozważyć na etapie składania zeznania rocznego, gdy mamy możliwość wykazania podatku samodzielnie (np. w rubryce 36 deklaracji PIT-38). Przy dużych ilościach otrzymanych akcji ryzyko wzrasta proporcjonalnie, należy więc rozważyć samoopodatkowanie dywidendy otrzymanej w akcjach, a następnie ewentualny wniosek o stwierdzenie nadpłaty i walkę w postępowaniu podatkowym oraz przed sądami administracyjnymi o ostateczne prawo do nieopodatkowywania tak nietypowej dywidendy.

Podsumowanie

Przykład dywidendy wypłacanej w akcjach pokazuje nie tyle niedoskonałość przepisów dotyczących podatku zryczałtowanego, ile po raz kolejny niedoskonałość przepisów dotyczących opodatkowania przychodów z odpłatnego zbycia akcji. Ustawa PIT powinna być zmieniona w taki sposób, aby ewentualne opodatkowanie otrzymywanych bezpłatnie akcji (np. zamiast dywidendy gotówkowej) nie rodziło komplikacji na etapie ustalania, co faktycznie powinno podlegać opodatkowaniu po uzyskaniu przychodu z odpłatnego zbycia papierów wartościowych. Chodzi bowiem o to, żeby strach przed jednym podatkiem nie wpływał na drugi podatek, a przy skrajnie negatywnym podejściu nie zmuszał do zapłaty?odatku w podwójnej wysokości.