Bezpieczeństwo fiskalne

Jakie obszary są przedmiotem szczególnego zainteresowania fiskusa?

Andrzej Puncewicz: Przedmiotem dużego zainteresowania organów podatkowych są ostatnio rozliczenia w obszarze podatku dochodowego od osób prawnych, co znajduje odzwierciedlenie w dużej liczbie wszczynanych kontroli. Administracja podatkowa koncentruje swoje działania na kwestiach związanych z cenami transferowymi oraz działaniach podatników, które – przynajmniej przez nią – są postrzegane jako niedozwolona optymalizacja podatkowa. To, że klauzula unikania opodatkowania weszła w życie do polskiego porządku prawnego dopiero 15 lipca 2016 r., nie znaczy, że podatnicy „optymalizujący" swoje rozliczenia przed tą datą mogą czuć się całkiem bezpiecznie. Organy podatkowe notorycznie sięgają po inne przepisy podatkowe (najczęściej art. 199a ordynacji podatkowej), dokonując ich kreatywnej interpretacji i stając na stanowisku, że możliwe jest skuteczne kwestionowanie rozliczeń sprzed wejścia w życie klauzuli ze względu na podatkowy cel dokonywanych operacji.

W odniesieniu do cen transferowych przedmiotem wielu kontroli jest rynkowy poziom wynagrodzenia z tytułu udzielenia finansowania, opłat licencyjnych, ale również wynagrodzenia z tytułu innych usług niematerialnych świadczonych pomiędzy podmiotami powiązanymi. Można oczekiwać, że obszarem poddanym wkrótce starannej kontroli będzie rynkowość rozliczeń podatkowych podmiotów prowadzących działalnością strefową (zwolnioną z opodatkowania) i pozastrefową – do tych rozliczeń mają bowiem zastosowanie przepisy o cenach transferowych.

Niezmiennie od kilku lat urzędnicy prowadzą kontrole związane z podejrzeniem udziału w procederze wyłudzeń podatku VAT. Mimo że szereg nowych rozwiązań, takich jak JPK czy system podzielonej płatności (tzw. split payment), pozwolił na znaczne uszczelnienie systemu VAT, na razie nie zmniejsza się liczba kontroli w tym obszarze. Niestety, często ofiarą całego procederu padają rzetelni podatnicy, niezaangażowani świadomie w wyłudzenia VAT. Jest to związane z podejściem organów podatkowych – gdy dostrzegają one nieprawidłowości na jednym z etapów łańcucha dostaw, wszczynają kontrole u wszystkich kontrahentów z łańcucha, twierdząc często, że żaden z nich nie ma prawa odliczyć VAT z tytułu nabycia towaru pochodzącego od nierzetelnego podmiotu. W ten sposób wiele spółek (również tych największych) nie jest nawet świadomych ryzyka VAT w związku z obrotem towarowym lub nabywanymi surowcami, dopóki do ich drzwi nie zapuka kontrola.

Mamy też do czynienia z wyraźnym wzrostem wszczynanych spraw karnoskarbowych wobec osób zajmujących się sprawami gospodarczymi w kontrolowanych spółkach. Sprawy karnoskarbowe są często wykorzystywane instrumentalnie, żeby przerwać bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego lub wywrzeć nacisk na podatników i „zachęcić" ich do dobrowolnej korekty rozliczeń. Coraz częściej, szczególnie w sprawach dotyczących podatku VAT, organy faktycznie prowadzą jednak postępowania karnoskarbowe oraz stawiają zarzuty osobom odpowiedzialnym za sprawy finansowe spółki (najczęściej członkom zarządu).

Jakich działań administracji podatkowej należy się spodziewać?

Aktualnie kontrole podatkowe nie są przypadkowe, a organ wszczynający kontrolę z góry wie, w jakim konkretnie celu zjawia się u podatnika. Dlaczego się tak dzieje? Od kilku lat fiskus stawia na mniejszą liczbę kontroli, ale zakończonych efektywnie, czyli – w uproszczeniu – prowadzonych w dużych podmiotach i skupiających się na dużych zagadnieniach – takich, które przynoszą znaczące dodatkowe wpływy do budżetu. Istotną rolę odgrywa działalność analityczna Krajowej Administracji Skarbowej (KAS), która dzięki wykorzystaniu narzędzi statystyczno-analitycznych usprawnia typowanie podmiotów do kontroli oraz obszary, w których ta kontrola jest pożądana. Na efektywność kontroli wpływa też coraz większa specjalizacja poszczególnych urzędów celno-skarbowych (UCS). Po nowelizacji KAS każdy z 16 UCS ma prawo skontrolować każdego podatnika w Polsce niezależnie od miejsca siedziby bez konieczności uzyskiwania specjalnego upoważnienia. Dlatego w razie wytypowania do kontroli można się spodziewać UCS wyspecjalizowanego w danym zagadnieniu zamiast UCS właściwego dla miejsca siedziby – do podatnika podejrzewanego o udział w karuzeli VAT zapuka UCS z Łomży lub Białegostoku, w sprawie podatku u źródła można spodziewać się wizyty urzędników z Lublina lub Zamościa.

Po stronie organów podatkowych widać niestety dużą determinację w kwestionowaniu rozliczeń podatkowych. Wielokrotnie skutkuje to „agresywnym" podejściem urzędników – zarówno w zakresie kreatywnej interpretacji przepisów, jak i czynności podejmowanych celem zabezpieczenia płatności (takich jak obligatoryjne zabezpieczenia czy klauzula natychmiastowej wykonalności decyzji). Przykładowo, pod koniec 2016 r. organy zaczęły lawinowo kontrolować i kwestionować transakcje sprzedaży nieruchomości komercyjnych na gruncie VAT. Większość takich transakcji zabezpieczona była indywidualnymi interpretacjami podatkowymi. Żeby podważyć rozliczenia i wydać decyzję wbrew tym interpretacjom, organy doszukiwały się wydumanych, najdrobniejszych choćby rozbieżności pomiędzy opisem stanu faktycznego we wniosku o wydanie interpretacji a przebiegiem transakcji albo stwierdzały wręcz, że interpretacje nie chronią zwrotu VAT. Jest to tylko jeden z przykładów nadmiernego rygoryzmu ze strony administracji podatkowej.

Co powinna zrobić spółka giełdowa, aby maksymalizować bezpieczeństwo fiskalne?

Z uwagi na wymogi transparentności wobec inwestorów spółki giełdowe najczęściej wyposażone są w profesjonalny zespół finansowy i starannie podchodzą do swoich rozliczeń podatkowych. Aktualna dynamika zmian w zakresie przepisów podatkowych oraz ich interpretacji jest jednak na tyle duża, że dodatkowe wsparcie ze strony zewnętrznych doradców podatkowych wydaje się nieuniknione. Jednym z działań w kierunku zapewnienia bezpieczeństwa, jakie można zarekomendować zarządowi każdej większej spółki, jest dokonanie przeglądu strategicznych obszarów ryzyka, takich jak wewnętrzne reorganizacje, rozliczenia wewnątrzgrupowe czy struktura finansowania. Dotyczy to szczególnie tych podmiotów, które działają w ramach większej grupy kapitałowej lub prowadzą działalność na skalę międzynarodową.

Olbrzymia liczba szybko wprowadzanych zmian w przepisach podatkowych na przestrzeni ostatnich lat sprawia, że spółki nie zawsze nadążają z dostosowaniem swoich rozliczeń do nowej rzeczywistości podatkowej. Coraz częściej wdrażanym narzędziem zapewniającym bezpieczeństwo rozliczeń jest wprowadzanie pakietu procedur podatkowych, które porządkują proces dokonywania rozliczeń (zwłaszcza u dużych podatników). Takie procedury ustalają mechanizm gromadzenia informacji przekładających się na rozliczenia podatkowe i podejmowania decyzji oraz rozgraniczają obszary odpowiedzialności osób na poszczególnych stanowiskach. Definiuję też sytuacje, w których organizacja powinna sięgnąć po wsparcie zewnętrzne lub w jaki sposób przeprowadzić weryfikację rozliczeń podatkowych. Istotną wartością wdrożenia odpowiednich procedur jest także możliwość zidentyfikowania osoby odpowiedzialnej za błędy w rozliczeniach na wypadek wszczęcia postępowania karnoskarbowego, w innym wypadku najczęściej pierwszymi podejrzanymi będą członkowie zarządu spółki.

Andrzej Puncewicz

partner zarządzający i szef zespołu postępowań podatkowych i sądowych w CRIDO Wg rankingu „Rzeczpospolitej" najlepszy doradca w kategorii postępowania podatkowe w latach 2016–2018