MiniWIG20, czyli kup sobie indeks

Od 26 listopada lista dostępnych na warszawskiej giełdzie instrumentów powiększy się o jednostki indeksowe oparte na najważniejszym wskaźniku koniunktury giełdowej - WIG20. Noszą one nazwę MiniWIG20 i umożliwiają obrót czymś, co jest wierną kopią tego wskaźnika. Stworzenie jego odpowiednika rozszerza znacznie możliwości działania na rynku zarówno początkującym, jak i bardziej zaawansowanym inwestorom.

Jak sugeruje skrócona nazwa tego instrumentu, MiniWIG20 jest kopią indeksu giełdowego WIG20, skupiającego akcje 20 największych i najbardziej płynnych firm. To papier wartościowy wiernie odzwierciedlający jego skład. Do tej pory inwestor, chcąc stworzyć portfel akcji identyczny lub zbliżony do składu indeksu, miał tylko jedną możliwość - kupić akcje wszystkich dwudziestu spółek wchodzących w jego skład w odpowiednich proporcjach. To zaś wiązało się z koniecznością posiadania dość sporego kapitału oraz poniesienia kosztów prowizji.

Te niedogodności znikają wraz z wprowadzeniem jednostek indeksowych MiniWIG20. Kupując tę jednostkę inwestor wchodzi w posiadanie papieru stanowiącego kopię indeksu. Nie dość, że unika w ten sposób konieczności kosztownego kompletowania zestawu akcji, to dzięki przyjętemu przelicznikowi, wynoszącemu 0,1 zł za każdy punkt indeksu, może kupić MiniWIG20, angażując jedynie 10% rzeczywistej wartości indeksu. Obniża to minimalną wielkość kapitału, niezbędną do rozpoczęcia inwestowania na giełdzie. MiniWIG20 ma jednak o wiele więcej zalet i stwarza o wiele większe możliwości wykorzystania zarówno w najprostszych, jak i znacznie bardziej skomplikowanych strategiach inwestycyjnych.

Jak to działa?

Jednostka indeksowa jest papierem wartościowym należącym do kategorii instrumentów pochodnych. Jednostki te nie są jednak emitowane w określonej liczbie, tak jak akcje lub obligacje. Powstają one, podobnie jak kontrakty terminowe, w momencie zawarcia transakcji między kupującym a sprzedającym, zwanym w tym przypadku również wystawcą.

Od kontraktów terminowych jednostki różnią się kilkoma istotnymi cechami. Ponieważ z transakcjami jednostkami indeksowymi i kontraktami wiążą się dla obu stron - kupującego i sprzedającego - określone prawa i obowiązki, musi być określony czas, na jaki są oni umową związani. Czas ten w przypadku jednostek indeksowych wynosi aż 25 lat (wygaśnięcie praw z nich wynikających następuje automatycznie w ostatni dzień grudnia 2025 r.), podczas gdy "byt" kontraktów terminowych trwa zaledwie kilka miesięcy (dla kontraktów na indeksy giełdowe 9 miesięcy). W związku z tak długim czasem "życia" jednostek wprowadzono dodatkową formę wcześniejszego zakończenia, wynikającego z nich zobowiązania. Oprócz identycznych, jak w przypadku kontraktów terminowych, możliwości pozbycia się zobowiązania, czyli zamknięcia posiadanej pozycji (posiadacz kontraktu terminowego lub jednostki indeksowej czyni to sprzedając ten papier, inwestor zaś, zajmujący pozycję krótką, czyli ten, kto wcześniej sprzedał kontrakt lub wystawił jednostkę, może zamknąć tę pozycję kupując odpowiedni instrument), nabywca jednostki może w każdym momencie zażądać jej tzw. wykonania. Jest to operacja analogiczna do umorzenia jednostki w funduszach inwestycyjnych. Należy zwrócić uwagę na to, że prawo to przysługuje wyłącznie nabywcy. Wystawca nie może zażądać wykonania jednostki, chcąc zamknąć krótką pozycję może jedynie kupić jednostkę - tym samym jego zobowiązanie przechodzi na tego, kto mu ten papier sprzedał.

Jedną z najbardziej istotnych cech charakterystycznych jednostek indeksowych jest zróżnicowanie pozycji ich nabywcy i wystawcy. W przypadku kontraktów terminowych występuje pełna symetria, dotycząca zarówno praw i obowiązków, jak i ryzyka obu stron transakcji, rozliczenia dokonywane są codziennie i codziennie dokonuje się przepływ pieniędzy z rachunków tych inwestorów, których pozycje przyniosły stratę, do tych, którzy osiągnęli zysk. W przypadku jednostek jest inaczej. Jedynym obowiązkiem ich nabywcy jest zapłacenie wystawcy ceny za jednostkę. Pod tym względem sytuacja kupującego ten instrument jest podobna do inwestora działającego na rynku akcji.Sytuacja wystawcy jednostki, czyli tego, kto ją sprzedał (zajął pozycję krótką), jest o wiele bardziej skomplikowana. Sprzedając jednostkę, otrzymuje on od kupującego zapłatę, która wpływa na jego rachunek. Pieniądze te jednak (lub ich równowartość w akcjach wchodzących w skład WIG20 albo w obligacjach) muszą na tym rachunku pozostawać przez cały czas. Ponieważ możliwe są wahania rynkowych cen jednostki oraz występowanie różnic między kursem WIG20 a wartością jednostki, jest on zobowiązany również do wniesienia pewnej kwoty (jest ona ustalana przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych jako procent wartości jednostki, podobnie jak w przypadku kontraktów terminowych), zwanej depozytem zabezpieczającym, i utrzymywania jej na odpowiednim poziomie. Wystawca musi być bowiem przygotowany na to, że posiadacz jednostki może w każdej chwili zażądać jej wykonania i rozliczenia różnicy cen. Ponieważ nie można dopuścić do tego, by wystawca był niewypłacalny, istnieje obowiązek utrzymywania przez niego na rachunku kwoty równej bieżącej wartości jednostki, powiększonej o wymagany depozyt. Z punktu widzenia wystawcy, jednostka indeksowa przypomina więc opcję typu amerykańskiego (jej nabywca może zażądać od wystawcy wywiązania się z zobowiązania w każdym momencie).

Dla początkujących

i zaawansowanych

Konstrukcja jednostek indeksowych powoduje, że mogą one być atrakcyjnym instrumentem zarówno dla inwestorów o niewielkim doświadczeniu na rynku kapitałowym i wręcz zachęcać do lokowania swoich środków na giełdzie tych, którzy do tej pory nie odważyli się tego czynić, jak i dla tych, którzy zaliczają się już do wytrawnych uczestników obrotu papierami wartościowymi i instrumentami pochodnymi.

Ci pierwsi zyskują możliwość rozpoczęcia lokowania środków na giełdzie, dysponując nawet niewielkim kapitałem. Kupując jednostkę MiniWIG20, trzeba dysponować kwotą równą jednej dziesiątej wartości indeksu WIG20, czyli obecnie około 130 zł (1 punkt WIG20 "kosztuje" 0,1 zł). Poza niską kwotą inwestycji istotne jest również to, że początkujący inwestor nie musi dokonywać niełatwego wyboru akcji do swojego portfela. Jednocześnie zakup jednostki powoduje zmniejszenie ryzyka inwestycji. O ile kursy akcji poszczególnych spółek mogą podlegać znacznym wahaniom, to niebezpieczeństwo dużych zmian wartości indeksu WIG20 - a co za tym idzie jednostek indeksowych - jest znacznie mniejsze. Kupując w odpowiednim momencie jednostki indeksowe inwestor może osiągnąć korzyści wynikające z uczestnictwa w trendzie zwyżkowym panującym na całym rynku, unikając ryzyka nietrafnej decyzji zakupu akcji jednej lub kilku spółek, które w tym wzroście nie uczestniczą.

Z kolei bardziej doświadczeni inwestorzy, wykorzystując jednostki indeksowe, zyskują większe możliwości działania i stosowania różnego rodzaju strategii. Przede wszystkim znacznie łatwiej mogą zastosować strategię arbitrażową, polegającą na wykorzystywaniu różnic między rynkiem akcji a cenami kontraktów terminowych. W przypadku gdy cena kontraktów terminowych na WIG20 będzie zdecydowanie wyższa niż ich wartość teoretyczna, inwestor będzie mógł osiągnąć zysk, sprzedając kontrakt i jednocześnie kupując odpowiednią liczbę jednostek indeksowych. Stosowanie arbitrażu polegającego na zakupie kontraktu, w momencie gdy jego kurs znajduje się poniżej ceny teoretycznej i jednoczesnej sprzedaży odpowiedniej liczby jednostek indeksowych, jest już jednak znacznie trudniejsze. Wynika to z zasady, umożliwiającej nabywcy jednostek zażądanie w każdej chwili ich wykonania przez wystawcę. Wybór wystawcy, który będzie zobowiązany do wykonania jednostek, odbywa się w trybie losowania. Taka procedura powoduje, że sfinalizowanie tego typu transakcji staje się wysoce ryzykowne dla wystawcy, co zaprzecza istocie arbitrażu. Na takich samych zasadach możliwe jest dokonywanie transakcji arbitrażowych, wykorzystując różnice wartości indeksu (WIG20) i kursu jednostki indeksowej.Interesujące też mogą być różnego rodzaju strategie, polegające na wykorzystaniu jednostek indeksowych do konstruowania portfeli, i to zarówno przez inwestorów indywidualnych, jak i instytucjonalnych, oraz w różnego typu strategiach mających na celu zabezpieczenie portfela akcji przed spadkiem kursów.

Jak handlować?

Ponieważ jednostki indeksowe należą do kategorii instrumentów pochodnych, do rozpoczęcia inwestowania niezbędne jest posiadanie Numeru Identyfikacyjnego Klienta (NIK), identycznego jak w przypadku kontraktów terminowych. Kto już taki numer posiada, może bez przeszkód handlować jednostkami. NIK nadawany jest przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, wniosek o jego nadanie zaś składa się za pośrednictwem biura maklerskiego, w którym posiadamy rachunek (procedura uzyskania NIK trwa zwykle kilka dni).

Notowania MiniWIG20 odbywają się w systemie ciągłym, na identycznych zasadach, jak w przypadku akcji czy kontraktów terminowych. Handel odbywa się w godzinach od 9.00 do 16.10, dopuszczalny zakres wahań kursu w trakcie jednej sesji wynosi zaś ?10% od kursu odniesienia, czyli od kursu jednostek z zamknięcia z poprzedniej sesji. Kupując lub sprzedając MiniWIG20, możemy korzystać z całego repertuaru zleceń, jakie oferuje WARSET, czyli identycznych ich rodzajów, jak w przypadku akcji lub kontraktów terminowych

l Nabywca

- płaci wystawcy cenę jednostki indeksowej (premię), wynikającą z jej notowań rynkowych

- ma prawo żądania od wystawcy zapłaty kwoty rozliczenia, ustalonej w pierwszym dniu sesyjnym po wykonaniu jednostki (wartość indeksu WIG na otwarciu tej sesji pomnożona przez 0,1 zł)

- może sprzedać jednostkę po bieżącej cenie rynkowej

l Wystawca

- otrzymuje od nabywcy zapłatę równą cenie jednostki

- wnosi depozyty zabezpieczające i jest zobowiązany do ich utrzymania na wymaganym poziomie

- może zamknąć pozycję kupując jednostkę

- jest zobowiązany do zapłaty nabywcy (na jego żądanie) kwoty rozliczenia

ä Stosunkowo niska cena jednostki pozwala na rozpoczęcie inwestowania, dysponując niewielką kwotą.

ä Możliwość uczestniczenia w tendencjach charakterystycznych dla ogółu spółek wchodzących w skład głównego indeksu giełdowego, skupiającego największe i najbardziej płynne walory, nie zaś zmianach cen pojedynczych firm; zmniejsza to w pewnym stopniu ryzyko inwestowania.

ä Możliwość gry na spadek indeksu, dzięki zajmowaniu pozycji krótkiej (wystawieniu jednostki).

ä Możliwość tworzenia różnego rodzaju portfeli inwestycyjnych, składających się z jednostek indeksowych i innych papierów wartościowych lub instrumentów o zróżnicowanych cechach i stopniu ryzyka (np. portfela zrównoważonego, zawierającego w odpowiedniej proporcji jednostki MiniWIG20 i obligacje).

ä Możliwość wykorzystania do stosowania różnego rodzaju strategii inwestycyjnych - spekulacyjnych, zabezpieczających i arbitrażowych.

ä Możliwość zakupu w jednej transakcji odpowiednika zestawu 20 akcji wchodzących w skład WIG20.

ä Ryzyko nabywcy jednostek jest o wiele niższe niż w przypadku kontraktów terminowych.

ä Posiadacz MiniWIG20 może dokonać wyboru sposobu zakończenia inwestycji bądź poprzez sprzedaż jednostki po cenie rynkowej, bądź poprzez żądanie jej wykonania przez wystawcę po cenie rozliczeniowej (równej wartości WIG20 z otwarcia z dnia następnego pomnożonej przez 0,1 zł). Ten drugi sposób jest szczególnie użyteczny w przypadku braku możliwości sprzedania jednostek w trakcie ich notowań na rynku (gdy występuje na nie zbyt mały popyt).

ä W pierwszym okresie po wprowadzeniu jednostek do obrotu może wystąpić ryzyko wynikające z niskiej płynności tego instrumentu, a więc duże wahania cen i rozbieżności między zmianami kursu jednostki a wartością indeksu, trudności z zakupem i sprzedażą jednostek bez wywoływania znacznych zmian ich kursu.

ä Ryzyko wystawcy jednostki wynikające z losowego ustalania tego, kto spośród wystawców będzie zoboä Niepewność inwestora, który żąda wykonania jednostki, co do ceny wykonania, która ustalana jest według kursu otwarcia indeksu WIG na najbliższej sesji po dniu zgłoszenia jednostki do wykonania (czyli nieznanego w momencie podejmowania decyzji o wykonaniu).

ä Ryzyko poniesienia przez inwestora wysokich kosztów związanych z opłatą za rejestrację transakcji oraz za polecenie wykonania jednostek, pobieraną przez KDPW (wynosi ona 2 zł od każdej transakcji, niezależnie od liczby jednostek, której dotyczy) w przypadku, gdy zlecenie kupna lub sprzedaży (także wykonania), opiewające np. na 100 jednostek, zrealizowane zostanie w kilkudziesięciu transakcjach (wówczas opłata pobrana zostanie od każdej transakcji). KDPW wprowadziło zwolnienie z tej opłaty (oraz opłaty wynoszącej 0,013% wartości transakcji) do końca marca 2002 r. Do tego czasu jednostki zwolnione są także z opłaty (wynoszącej 0,069% wartości transakcji) pobieranej przez Giełdę.

Cena jednostki indeksowej (zwana też premią) - wartość jednostki równa przyjętej przez strony transakcji wartości WIG20 pomnożona przez mnożnik; wartość ta kształtuje się w wyniku notowań giełdowych, odbywających się w notowaniach ciągłych.

Cena rozliczeniowa jednostki - wartość otwarcia indeksu WIG20, pomnożona przez mnożnik (0,1 zł); kwota rozliczenia, kurs rozliczeniowy

Instrument bazowy - Warszawski Indeks Giełdowy WIG20

Mnożnik - jednostka pieniężna, przez którą pomnożona zostaje wartość instrumentu bazowego (wynosi ona 0,1 zł)

Nabywca - inwestor, który kupił jednostkę indeksową (otworzył długą pozycję)

Wystawca - inwestor, który wystawił (sprzedał jednostkę indeksową (zajął pozycję krótką)

Wykonanie jednostki - realizacja prawa do otrzymania przez nabywcę jednostki indeksowej od jej wystawcy kwoty rozliczenia (następuje ono w dniu złożenia żądania wykonania, o ile wpłynęło ono do Izby Rozliczeniowej Instrumentów Pochodnych do godziny 16.30)

Otwarcie pozycji - kupno jednostki indeksowej (otwarcie długiej pozycji), powodujące nabycie praw właściciela jednostki (polegającego na żądaniu wykonania jednostki) lub wystawienie jednostki (otwarcie pozycji krótkiej), powodujące powstanie obowiązków wystawcy (polegających na wykonaniu jednostki na żądanie jej właściciela i zapłaty kwoty rozliczenia)

Zamknięcie pozycji - ustanie praw i zobowiązań związanych z zakupem lub wystawieniem jednostki. Zamknięcie długiej pozycji przez inwestora, który wcześniej dokonał zakupu jednostki, polega na jej sprzedaży, czyli wystawieniu lub żądaniu jej wykonania przez wystawcę. Zamknięcie pozycji krótkiej przez inwestora, który wcześniej wystawił jednostkę, polega na zakupie jednostki indeksowej.

Przykład - gra na zwyżkę

Inwestor spodziewa się wzrostu wartości indeksu WIG20 w najbliższym czasie. Obecnie wartość WIG20 wynosi 1300 punktów, a więc cena teoretyczna jednostki indeksowej jest równa 130 zł (1300 × 0,1 zł). Załóżmy, że tyle właśnie wynosi kurs giełdowy jednostki (choć należy pamiętać, że np. w przypadku gdy wielu inwestorów będzie się spodziewało wzrostu kursów, rynkowa cena jednostki może być wyższa, szczególnie gdy podaż ze strony wystawców będzie ograniczona).

W tej sytuacji nabywca kupuje jednostkę po cenie 130 zł. Wystawca, czyli ten, kto sprzedał jednostkę, otrzymuje 130 zł i wpłaca wstępny depozyt zabezpieczający, ustalony procentowo przez KDPW - załóżmy, że wynosi on 10% wartości jednostki, a więc 13 zł.

Następnego dnia wartość WIG20 rośnie do 1310 zł, kurs jednostek zwiększa się zaś do 141 zł. Posiadacz jednostki postanawia zrealizować zysk, sprzedając ją w trakcie notowań. Składa więc zlecenie sprzedaży, które zostaje zrealizowane po 141 zł.

Osiąga więc zysk w wysokości 11 zł, czyli 8,5% zaangażowanego kapitału.Z kolei z rachunku wystawcy, który obawiając się dalszego - niekorzystnego dla siebie - wzrostu WIG20 i kursu jednostek, postanowił pozbyć się jednostki (zamknąć krótką pozycję) zostaje przekazana kwota 130 zł, którą otrzymał wcześniej od nabywcy jednostki, oraz 11 zł, spośród 13 zł wpłaconego przez siebie depozytu wstępnego. Poniósł więc stratę wynoszącą 85% zaangażowanego kapitału.

W przypadku gdyby posiadacz jednostki nie mógł jej sprzedać po interesującej go cenie w trakcie notowań, mógłby złożyć zlecenie wykonania jednostki. Wówczas otrzymałby kwotę równą wartości WIG20 ustalonej na otwarciu sesji następnego dnia, pomnożonej przez 0,1 zł, jednak w momencie składania tego zlecenia nie wie, jaki będzie wynik tej transakcji. Równie dobrze indeks może na początku sesji być niższy, by później zwyżkować, powodując także wzrost kursu jednostek indeksowych.

Przykład - zabezpieczenie portfela akcji przed spadkiem wartości

Załóżmy, że inwestor posiada portfel akcji o składzie zbliżonym do indeksu WIG20 o wartości 13 000 zł. Bieżąca wartość indeksu wynosi 1300 punktów, jednak inwestor obawia się tendencji spadkowej na rynku. Może on zabezpieczyć się przed utratą wartości swojego portfela poprzez sprzedaż (wystawienie) odpowiedniej liczby jednostek indeksowych - w tym przypadku będzie ich potrzeba 100 (13 000/130).

Po kilku dniach okazuje się, że rzeczywiście WIG20 obniżył się o 15%, do 1105 punktów i w takiej samej skali obniżyła się wartość jednostki indeksowej, czyli wynosi obecnie 110,5 zł. Także wartość portfela naszego inwestora spadła o 15% i wynosi 11050 zł. Strata wynikająca ze spadku wartości akcji wynosi więc 1950 zł, ale z kolei zysk z krótkiej pozycji posiadanej w jednostkach indeksowych wynosi także 1950 zł (19,5 zł*100 jednostek). W sumie więc bilans wyszedł na zero - dzięki wykorzystaniu jednostek indeksowych inwestor uchronił się przed stratami.

Wykonanie jednostki

Jeśli jesteś nabywcą jednostki:

1. Dyspozycję wykonania jednostki musisz złożyć przed 16.30, jeśli chcesz, żeby została ona wykonana na początku następnej sesji. Zgodnie z przepisami, Twoje biuro właśnie do tej godziny musi przekazać dyspozycję wykonania jednostki do KDPW.

2. Za swoją jednostkę otrzymasz 1/10 wartości WIG20 na otwarcie następnej sesji. Jeśli dyspozycję wykonania złożysz w poniedziałek o 16.15, to zostanie ona rozliczona wg wtorkowego otwarcia WIG20. Jeśli WIG20 będzie miał wartość 1300 punktów, za jednostkę dostaniesz 130 zł, pomniejszone o koszty transakcyjne.

3. Pieniędzy na rachunku możesz oczekiwać dwa dni po złożeniu dyspozycji, czyli jeśli złożyłeś polecenie w poniedziałek, to pieniądze powinieneś mieć do dyspozycji w środę rano.

Pamiętaj!

Jeśli wiesz, że następnego dnia rano potrzebujesz pieniędzy i składasz polecenie wykonania jednostki jeszcze w trakcie sesji, to nic nie szkodzi, żebyś jednocześnie spróbował zamknąć swoją długą pozycję bezpośrednio na rynku. Jeśli w trakcie sesji nie zostanie osiągnięta oczekiwana przez Ciebie cena, to następnego dnia rano jednostka zostanie wykonana. Gdyby jednak kurs w trakcie sesji osiągnął oczekiwany przez Ciebie poziom i udało Ci się sprzedać jednostkę, to Twoje polecenie wykonania jednostki zostanie anulowane.

Jeśli jesteś wystawcą jednostki:

1. Jeśli wystawiłeś jednostkę, miej świadomość, że możesz zostać wylosowany do jej wykonania.

2. Losowanie przeprowadza KDPW po sesji i tego samego dnia wieczorem przekazuje do biura maklerskiego komunikat, że Twoja jednostka zostanie następnego dnia rano wykonana.

3. Biuro powinno spróbować skontaktować się z Tobą, żeby dać Ci możliwość odnowienia pozycji, powinieneś mieć też możliwość złożenia stałego zlecenia odnowienia pozycji w razie, gdybyś został wylosowany. Pamiętaj tylko, że w przypadku złożenia takiego zlecenia, możesz nie mieć wpływu na kurs, po jakim zostanie odnowiona pozycja. Przecież nie jesteś w stanie określić, jakie będzie otwarcie WIG20 każdego d