Leasing – nic już nie będzie takie samo

Nowy standard to ostatni etap w wypracowaniu nowego podejścia do rozliczania umów leasingu.

A więc stało się. Wszystko wskazuje, że wkrótce rachunkowość umów leasingu, jaką znamy, przejdzie do historii. 13 września upłynął termin nadsyłania uwag do opublikowanego w maju br. przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB) projektu nowego standardu rachunkowości dotyczącego umów leasingu. Projekt ten jest ostatnim etapem prowadzonego od kilku lat (wspólnie z amerykańską Radą Standardów Rachunkowości Finansowej – FASB) przedsięwzięcia mającego na celu wypracowanie nowego podejścia do rozliczania umów leasingu. Nowy standard ma zastąpić stosowany dziś Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 17 Leasing (MSR 17).

Obecnie mamy do czynienia z dwoma typami leasingu, a klasyfikacja do typu determinuje sposób ujęcia danej umowy w księgach rachunkowych:

¶ Leasing finansowy, w którym następuje przeniesienie zasadniczo całego ryzyka i korzyści z tytułu posiadania środka trwałego na leasingobiorcę – przedmiot umowy jest wówczas ujmowany w księgach leasingobiorcy jako środek trwały, a obowiązek przyszłych płatności z tytułu leasingu jako zobowiązanie.

¶ Leasing operacyjny, w którym ryzyko związane z przedmiotem leasingu ponosi leasingodawca, przedmiot leasingu pozostaje w jego księgach, a leasingobiorca wykazuje zobowiązania z tytułu płatności leasingowych pozabilansowo.

Przedstawione powyżej zróżnicowane podejście powoduje, że umowy, z których wynikają podobne pod względem ekonomicznym prawa i obowiązki, mogą być traktowane odmiennie, a odpowiednia konstrukcja umowy może powodować, że zarówno środek trwały, jak i zobowiązania nie będą ujęte w bilansie leasingobiorcy. Ogranicza to porównywalność i przejrzystość sprawozdań finansowych spółek korzystających z leasingu, stąd wprowadzenie wszystkich umów leasingu do bilansu stanowi nadrzędny cel nowego standardu.

Przygotujmy się na fundamentalne zmiany

Projekt nowego standardu odchodzi od modelu opartego na kryterium ryzyk i wprowadza fundamentalne zmiany w sposobie ujmowania leasingu eliminujące rozróżnienie na leasing operacyjny i finansowy. Zgodnie z nową koncepcją leasingobiorca będzie zobligowany do ujęcia w księgach zarówno aktywów, jak i zobowiązań z tytułu leasingu. Warto podkreślić, że aktywem tym będzie prawo do użytkowania przedmiotu leasingu, a nie sam jego przedmiot, jak to ma miejsce obecnie w przypadku leasingu finansowego.

Projekt przewiduje, że każda z umów zakwalifikowana zostanie do jednego z dwóch nowych typów leasingu, typu A lub typu B, przy czym podstawowym kryterium determinującym typ umowy będzie rodzaj aktywa stanowiącego przedmiot leasingu. Dodatkowo analiza obejmie również przewidywany stopień zużycia składnika aktywów w czasie trwania umowy leasingu i stosunek bieżącej wartości opłat leasingowych do wartości godziwej przedmiotu leasingu w momencie rozpoczęcia umowy. Ilustruje to poniższa tabela.

Zgodnie z projektem leasingobiorcy (zarówno w przypadku umów typu A, jak i typu B) będą ujmować w bilansie aktywa i zobowiązania z tytułu wszystkich umów leasingu innych niż krótkoterminowe, tj. z maksymalnym okresem leasingu (wliczając ewentualny okres przedłużenia) wynoszącym 12 miesięcy. W przypadku takich umów będzie można zastosować tzw. uproszczony model, który pozwoli leasingobiorcy nie ujmować aktywów ani zobowiązań.

Co się zaś tyczy leasingodawców w przypadku umów typu A będą oni wyłączać z bilansu przedmiot leasingu, a prezentować w nim należność leasingową oraz rezydualną wartość aktywa (podobnie jak przy obecnym leasingu finansowym). Leasingodawcy typu B będą prezentować w bilansie przedmiot leasingu, a płatności leasingowe ujmować w przychodach (podobnie jak przy obecnym leasingu operacyjnym).

Proponowane rozwiązania przewidują, że dla większości leasingów nieruchomości koszt leasingobiorcy rozpoznawany będzie liniowo w okresie obowiązywania umowy. W przypadku maszyn, urządzeń i środków transportu całkowity koszt leasingu, który będzie zasadniczo malał w kolejnych okresach, obejmować będzie amortyzację aktywa (prawa do użytkowania przedmiotu leasingu) oraz koszt finansowy związany z zobowiązaniem z tytułu leasingu.

Jakie będą skutki dla przedsiębiorstw?

Należy podkreślić, że zmiana standardu wpłynie w pierwszej kolejności na podmioty, które sporządzają swoje sprawozdania finansowe zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej, np. emitentów papierów wartościowych i podmioty należące do dużych grup kapitałowych. Podmioty korzystające z leasingu operacyjnego aktywów o znacznej wartości, np. linie lotnicze lub inne przedsiębiorstwa transportowe, muszą liczyć się z istotnym wzrostem wartości aktywów i zobowiązań w bilansie. Większość najemców nieruchomości, np. sprzedawców detalicznych, również znacząco zwiększy zobowiązania, gdyż najem będzie prezentowany w bilansie.

W mniejszym stopniu zmiany odczują przedsiębiorcy oddający nieruchomości w leasing – obecne podejście księgowe dotyczące leasingu operacyjnego będzie kontynuowane. Wszystkich leasingodawców czekają wyzwania operacyjne związane z wnioskami klientów o dodatkowe informacje, żądania zmiany umów leasingowych i przygotowania ich nowych konstrukcji.

Rozpoznanie nowych aktywów i zobowiązań z tytułu leasingu oraz zmiany w prezentacji i sposobie rozliczania kosztów z leasingu zwiększy dźwignię finansową i wpłynie na kluczowe wskaźniki finansowe (EBIDA, ROA). Zmiany te będą miały wpływ na wypełnienie kowenantów umów kredytowych, ustaleń w zakresie premii czy zdolność spółek do wypłaty dywidendy. Kluczową kwestią dla banków będzie klasyfikacja prawa do użytkowania aktywów w leasingu typu B i jej wpływ na kapitał regulacyjny Tier 1.

Kontrowersje – czyli to jeszcze nie koniec

Projekt rodzi liczne kontrowersje i pytania, przede wszystkim spółek z branży leasingowej. Choć sama zasada, że wszystkie umowy leasingu winny trafić do bilansu, zasadniczo spotyka się ze zrozumieniem, kwestionowane są propozycje w zakresie sposobu wyceny leasingowanego aktywa oraz rozliczania kwot związanych z leasingiem w rachunku zysków i strat. Często wskazuje się również na znaczny stopień skomplikowania i uznaniowości, którymi charakteryzują się omawiane propozycje.

Ponadto przedstawione w projekcie standardu nowe podejście do rozliczania leasingu – w szczególności propozycja ujmowania przez leasingobiorców wszystkich, poza krótkoterminowymi, umów leasingu i najmu w bilansie – z pewnością pociągnie za sobą znaczne nakłady finansowe.

Przed nami wiele wyzwań

Brak porozumienia co do szczegółowych rozwiązań zawartych w nowych wytycznych stawia pod znakiem zapytania ostateczny kształt standardu. Niemniej jednak na obecnym etapie zaawansowania prac, biorąc również pod uwagę znaczący stopień determinacji obserwowany ze strony IASB, wydaje się, że zmiany w rachunkowości umów leasingu są nieuniknione. Spójrzmy więc na wybrane aspekty praktyczne ich zastosowania.

Nowe szacunki i osądy

Standard będzie wymagał dokonania nowych szacunków oraz osądów dotyczących identyfikacji, klasyfikacji oraz ujęcia umów leasingu. Spółki będą musiały gromadzić wszystkie istotne informacje o umowach, w tym m.in. o możliwości ich przedłużenia i wykupu aktywów w celu ustalenia:

¶ czy umowy można uznać za krótkoterminowe,

¶ jaki model księgowy jest najbardziej odpowiedni dla umów dłuższych niż 12 miesięcy oraz

¶ jaka jest wartość aktywów i zobowiązań, które powinny zostać rozpoznane.

Nowe systemy i procesy

Nowy standard będzie wymagał od spółek dokonania zmian w funkcjonujących systemach finansowo-księgowych, które pozwolą na identyfikację umów leasingu i zapewnią niezbędne informacje. Konieczne będzie m.in. zaprojektowanie i utworzenie rejestru wszystkich umów leasingu. Weryfikacji będą musiały zostać podane także procesy i procedury funkcjonujące w spółkach, aby zapewnić osąd kierownictwa w kluczowych etapach przygotowywania informacji finansowych. Złożoność zagadnienia, subiektywne osądy oraz dokonywanie ponownych wycen będą wymagać wiedzy i doświadczenia, stąd konieczność zaplanowania szkoleń oraz zapewnienia większego zaangażowania pracowników wyższego szczebla.

Zmiany warunków umów i praktyk biznesowych

W celu zminimalizowania wpływu nowego standardu na obraz sytuacji finansowej niektóre przedsiębiorstwa podejmą się zapewne ponownej analizy kluczowych warunków zawieranych umów. Możliwe jest, że spółki będą dążyć do zawierania umów leasingu na okresy krótsze niż 12 miesięcy w celu skorzystania z modelu uproszczonego. W niektórych przypadkach spółki będą rozważać, czy bardziej korzystny jest zakup aktywa czy jego leasing. Atrakcyjność transakcji polegających na sprzedaży aktywa i jego leasingu zwrotnego jako źródła finansowania może się zmniejszyć, biorąc pod uwagę fakt, że aktywa i zobowiązania będą prezentowane w bilansie sprzedającego/leasingobiorcy.

W którym miejscu jesteśmy?

Nie jest jeszcze znany termin wejścia w życie standardu i choć wydaje się mało prawdopodobne, by jednostki były zobowiązane do jego stosowania przed datą wejścia w życie nowego standardu dotyczącego przychodów (przypuszczalnie 1 stycznia 2017 r.), to jednak biorąc pod uwagę fakt, że projekt zakłada podejście retrospektywne (bądź zmodyfikowane podejście retrospektywne), wskazane jest przeprowadzenie szczegółowych analizy aktualnych i planowanych umów jak najszybciej. Po to, aby możliwie wcześnie zidentyfikować wszystkie krytyczne obszary, oszacować wpływ zmian i odpowiednio się do nich przygotować.