Korzystne tendencje w branży tytoniowej

W Polsce szara strefa obejmuje około 16 proc. rynku papierosów.

2016 to kolejny rok, w którym odnotowano w Polsce wzrost produkcji papierosów, przy utrzymującej się tendencji spadkowej ich spożycia. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej informuje, że w ubiegłym roku wyprodukowano 175,1 mld papierosów, tj. o 2 proc. więcej niż w 2015 r. i o 57,9 proc. więcej niż przed dziesięcioma laty, co oznacza średni roczny wzrost w tym okresie o 4,7 proc. Spożycie natomiast wyniosło 56,5 mld sztuk i w ciągu ubiegłego roku zmalało o 1 proc., a w porównaniu z 2006 r. o 26,5 proc. (średnio w roku o 3 proc.). Produkcja papierosów była w ostatnich latach ponadtrzykrotnie większa od jej krajowej konsumpcji. Spadkowy trend konsumpcji jest wynikiem przede wszystkim wzrostu cen, spowodowanym wysokim opodatkowaniem papierosów, a także promowaniem mody na niepalenie oraz wprowadzeniem restrykcyjnych zakazów palenia w miejscach publicznych.

Wzrasta jednocześnie zainteresowanie produktami substytucyjnymi – papierosami wytwarzanymi samodzielnie przez konsumentów, z obłożonego niską akcyzą tytoniu oraz e–papierosami. Papierosy elektroniczne dostępne są w naszym kraju od 2006 r. i korzysta z nich coraz więcej osób. Wartość tego rynku sięga 500 mln. zł, tj. wynosi wielokrotnie mniej niż wartość rynku papierosów tradycyjnych. Pod względem wielkości tego rynku Polska plasuje się jednak na drugim miejscu w Europie i trzecim w świecie – po Niemczech i USA. Sięga po nie 2–3 proc. dorosłych Polaków, a więc 600–900 tys. osób (6–9 proc. palących). Nabywcami tych papierosów są głównie aktualni lub byli palacze papierosów tradycyjnych. Z dotychczasowych badań wynika, że jedynie 17 proc. palaczy papierosów elektronicznych nie paliło wcześniej papierosów tradycyjnych.

Spadek krajowego popytu na papierosy został z nadwyżką zrekompensowany wzrostem eksportu. W 2016 r. wyeksportowano 128,4 mld papierosów, co stanowiło ponad 73 proc. produkcji, a przywieziono do kraju 9,8 mld sztuk. Pod względem ilościowym eksport był więc prawie 13-krotnie większy niż import. Cena w eksporcie osiągnęła 13,5 EUR/1000 szt., a w imporcie 12,8 EUR/1000 szt. Dodatnie saldo przekroczyło 1,6 mld EUR, podczas gdy do 2004 r. obroty handlowe tego sektora były deficytowe.

Istotną rolę w produkcji wyrobów tytoniowych i papierosów odgrywa kapitał zagraniczny. W wyniku lokalizacji w naszym kraju fabryk światowych koncernów tytoniowych Polska staje się centrum produkcji papierosów w Unii Europejskiej, a nasza pozycja może jeszcze wzrosnąć dzięki kolejnym dużym inwestycjom.

Branża tytoniowa ma kluczowe znaczenie dla budżetu państwa ze względu na duży udział podatków pośrednich w ogólnych wpływach budżetowych. W 2016 r. budżet państwa z tytułu akcyzy uzyskał dochód w wysokości 65,7 mld zł, w tym z akcyzy na wyroby tytoniowe 18,5 mld zł. Większy udział w dochodach miały tylko paliwa silnikowe. Obciążenia podatkowe jednej paczki papierosów, zawierającej 20 sztuk, a kosztującej 13,6 zł, wynoszą 11 zł. Składa się na to akcyza w wysokości 8,4 zł i podatek VAT 2,6 zł. Udział podatków w cenie detalicznej wynosi więc 80 proc. i jest wyższy niż w 19 krajach UE.

Poważnym problemem branży tytoniowej jest szara strefa, przynosząca znaczne straty dla budżetu, wynikające z ograniczenia wpływów z podatków, pobieranych z legalnej sprzedaży wyrobów. Straty te w krajach UE ocenia się na co najmniej 10 mld EUR rocznie. W Polsce szara strefa obejmuje ok. 16 proc. rynku papierosów. W jej ramach rozróżniamy papierosy z przemytu, pochodzące głównie z Rosji, Ukrainy, Białorusi i Chin, oraz podróbki papierosów (zwykle produkowane na terenie naszego kraju). Szacunki wskazują, że co najmniej połowa przemycanych do Polski papierosów jest sprzedawana na bazarach, targowiskach, bezpośrednio oraz via internet. Pozostała część jest nielegalnie przemieszczana do innych krajów UE.

Najczęściej prezentowanym wskaźnikiem wielkości szarej strefy jest relacja wyrobów nielegalnych do produkcji krajowej. Jako ciekawostkę można podać sposób opracowywania tej oceny. Otóż instytut badawczy Almares na zamówienie producentów papierosów organizuje cztery razy w roku badania, polegające na wyszukiwaniu w śmietnikach pustych opakowań po papierosach, co pozwala ocenić ich pochodzenie. Szara strefa koncentruje się głównie na wschodzie kraju, blisko granicy i źródeł przemytu. Z badań przeprowadzonych między 8 a 24 sierpnia 2016 r. wynika, że udział pustych opakowań po papierosach bez polskich znaków akcyzy wyniósł średnio 16,4 proc., wobec 17,8 proc. w analogicznym okresie 2015 r. Najwięcej opakowań z obcymi znakami towarowymi znajdowało się w województwach warmińsko-mazurskim (54,4 proc.), lubelskim (35 proc.) i podlaskim (28,6 proc.). Najmniej zaś w wielkopolskim (0,4 proc.). Służby celne skonfiskowały w ubiegłym roku 528 mln sztuk papierosów o wartości 356 mln zł (o 9 proc. więcej niż w 2015 r.). Przyczyną przemytu są istotne różnice cen papierosów nabywanych w poszczególnych krajach. W 2016 r. średnia cena popularnej paczki papierosów wynosiła na Białorusi 1,78 zł, na Ukrainie 2,17 zł, w Rosji 4,09 zł, a w Polsce 13,50 zł. Źródłem zaopatrzenia szarej strefy jest, jak wspomniano, nie tylko przemyt. W ubiegłym roku zlikwidowano 72 nielegalne fabryki wyrobów tytoniowych. Skonfiskowano 44,5 mln papierosów. Ale do zwycięstwa z szarą strefą droga daleka...