Stabilizatory gospodarki

W długiej perspektywie wzrost gospodarczy budowany na konsumpcji jest mniej stabilny

Rodzina 500+, poza efektami o charakterze politycznym, to także narzędzie wsparcia materialnego dla polskich rodzin, co potwierdzają zarówno twarde dane statystyczne dynamiki konsumpcji, jak i badania nastrojów konsumentów. Skutkiem wzrostu poczucia bezpieczeństwa socjalnego obywateli jest osłabienie dynamiki spadku urodzin, co również było celem rządu. Realnemu pozytywnemu oddziaływaniu na gospodarkę w skali makro towarzyszy wyraźne odczuwanie poprawy sytuacji ekonomicznej w wielu gospodarstwach domowych (natura bezpośrednich transferów finansowych do społeczeństwa).

Statystyczny wpływ 500+ na gospodarkę słabnie (wyższa baza dla kalkulacji dynamiki konsumpcji), z punktu widzenia kształtowania się nastrojów konsumentów pojawia się zjawisko przyzwyczajenia do istniejących warunków ekonomicznych i spadku siły oddziaływania tego programu społecznego na postrzeganie sytuacji materialnej przez objętych nim obywateli. Procesy te przebiegają stopniowo, ale ciągle. Kwota 500 zł nie podlega waloryzacji (konstrukcja programu), co oznacza, że pomimo rekordowo niskiej inflacji jego realna wartość systematycznie maleje (mechanizm procentu składanego). Szybki wzrost płac w gospodarce jako całości (zwiększenie statystycznego dochodu rozporządzalnego) zmniejsza wagę płatności z tytułu 500+ (np. znaczenie dodatkowej kwoty 500 zł dla osoby zarabiającej na etacie 3000 zł i osoby zarabiającej 6000 zł – mechanizm użyteczności krańcowej dodatkowych dochodów). Znaczący wzrost PKB istotnie obniża udział 500+ w gospodarce. Oznacza to wygaszanie wpływu tego programu na gospodarkę, ale i relatywny spadek obciążeń budżetu państwa z nim związanych.

Tego typu programy stanowią stabilizatory gospodarki w okresach pogorszenia koniunktury (wtedy ich rola rośnie), natomiast w okresie dobrej koniunktury ich rola maleje. Program 500+ miał za zadanie szybkie i skuteczne poprawienie sytuacji materialnej najuboższych grup społecznych oraz spowolnienie pogarszania sytuacji demograficznej. Po osiągnięciu założonych celów, aby dalej skutecznie stymulować wzrost gospodarczy, należy się skupić na programach społecznych, które będą w większym stopniu oddziaływać na sferę inwestycyjną gospodarki, która jest bardziej trwałym nośnikiem wzrostu gospodarczego.

500+ nie jest w 100 proc. efektywny. Część wydatków skierowana była na dobra importowane, co w istotnym stopniu generowało zyski dla zagranicznych producentów. Przykładem transferu części środków za granicę był wzrost liczby sprowadzanych starych i tanich samochodów używanych zwłaszcza z Niemiec (które nam za to nie podziękowały). Pozytywy to zwiększone obroty polskich handlowców sprowadzających te samochody, warsztatów i dystrybutorów części zamiennych oraz zaspokojenie potrzeb części społeczeństwa w zakresie zapewnienia mobilności, ale większość korzyści odnotowali sprzedający za granicą.

W długiej perspektywie wzrost gospodarczy budowany na konsumpcji jest mniej stabilny. Jednak program Rodzina 500+ miał na celu wsparcie socjalne słabiej uposażonych grup społecznych i przeciwdziałanie negatywnym trendom demograficznym, natomiast jego pozytywny efekt gospodarczy był na drugim planie.

W długofalowej polityce gospodarczej rządu większą moc oddziaływania na rozwój gospodarczy mają programy skierowane na obszar inwestycji, np. Mieszkanie+, które mimo że również poprawia sytuację bytową obywateli, to jako mechanizm transmisji środków do gospodarki pobudza inwestycje w budownictwo mieszkaniowe. Program jest szczelny, tj. nie powoduje znaczącego wypływu środków za granicę. Do inwestycji są wykorzystywane materiały pochodzące od polskich producentów. Wyposażenie mieszkań jest realizowane na podstawie polskich produktów – są one tańsze niż importowane, a ideą Mieszkania+ jest tworzenie ekonomicznych budynków i lokali mieszkalnych.

Istotnym elementem wsparcia gospodarki przez Mieszkanie+ jest stopniowa poprawa dostępności mieszkań w różnych lokalizacjach, co zwiększy mobilność kandydatów do pracy. Ograniczony dostęp do siły roboczej staje się coraz większym problemem przedsiębiorstw i jest istotną barierą ich rozwoju. Występuje on nierównomiernie w kraju – nadal są regiony, gdzie potencjalnie znajdują się znaczące rezerwy, choć obecnie ze względu na ograniczoną mobilność pozostają niewykorzystane.

Warunkiem osiągnięcia zauważalnych efektów gospodarczych Mieszkania+ jest jego bardziej dynamiczny rozwój i duża skala. W przeciwnym razie pozostanie on nieistotnym eksperymentem. Kluczowe jest większe zaangażowanie i zmotywowanie osób odpowiedzialnych za jego realizację, a także przekonanie społeczeństwa o jego zaletach, gdyż bez odpowiedniego zainteresowania potencjalnych lokatorów jego szeroka realizacja nie będzie miała ekonomicznego uzasadnienia.

Sławomir Horbaczewski publicysta ekonomiczny