Klucze do sukcesu szkolnictwa zawodowego

Niezbędne jest nowoczesne szkolnictwo zawodowe, działania państwa w zakresie wsparcia jego rozwoju, współpraca z biznesem, podobnie jak w rozwiniętych krajach Europy Zachodniej (wzorcowe rozwiązania są do podpatrzenia w Niemczech).

Ewolucja polskiego szkolnictwa zawodowego w okresie 1945–1989 to kompleksowy system kształcenia kadr przede wszystkim dla rozwijanego przemysłu ciężkiego. Poziom szkolnictwa odpowiadał poziomowi rozwoju polskiego przemysłu, jednak wraz z postępującym kryzysem od końca lat 70. zaczął się zauważalny regres i pogarszanie jakości, powiększała się luka względem nowoczesnego przemysłu na Zachodzie.

Faktyczny upadek szkolnictwa zawodowego nastąpił po 1989 r. wraz z boomem na wykształcenie wyższe i tzw. kierunki biznesowe (nie zawsze o pożądanej jakości). Wyraźny był brak zainteresowania państwa wsparciem szkolnictwa zawodowego, ale i brak zainteresowania współpracą biznesu przy jednoczesnym problemie strukturalnego bezrobocia.

Tymczasem przyspieszający rozwój gospodarczy, wyczerpywanie rezerw prostych gospodarki, w tym coraz większy problem z dostępem do odpowiedniej siły roboczej, zmiany struktury gospodarczej w kierunku coraz nowocześniejszej produkcji przemysłowej generują coraz większy popyt na kompetentnych pracowników zdolnych do obsługi nowoczesnych urządzeń i pracy w środowisku wysokich technologii. Niezbędne jest nowoczesne szkolnictwo zawodowe, działania państwa w zakresie wsparcia jego rozwoju, współpraca z biznesem, podobnie jak w rozwiniętych krajach Europy Zachodniej (wzorcowe rozwiązania są do podpatrzenia w Niemczech). Zmiany gospodarcze i technologiczne wymuszają nowoczesne szkolnictwo zawodowe wobec kolejnych rewolucji technologicznych oraz europejskich planów rozwoju nowoczesnego przemysłu (reindustrializacji).

Rozwój polskiej gospodarki w kierunki innowacji to wyzwanie dla systemu kształcenia przyszłych pracowników.

Robotyzacja i sztuczna inteligencja są wzmocnieniem, a nie zagrożeniem dla szkolnictwa zawodowego i rynku pracy jako całości. Bariery rozwoju polskiej gospodarki (jak np. ograniczony dostęp, przy braku akumulowanego przez wieki, do kapitału oraz demografia – narastające problemy pracodawców ze znalezieniem pracownika o odpowiednich kwalifikacjach) są możliwe do pokonania także poprzez nowoczesne, elastyczne szkolnictwo zawodowe stanowiące źródło dopasowanych do potrzeb gospodarki pracowników niższego i średniego szczebla. Istotna jest rola państwa w kształtowaniu i rozwoju szkolnictwa zawodowego.

Długofalowa polityka państwa oraz stabilne wsparcie legislacyjne i finansowe są kluczowymi czynnikami sukcesu nowoczesnego szkolnictwa zawodowego. Polityka informacyjna i edukacyjna wobec młodzieży (pokazanie różnych możliwości rozwoju zawodowego nie tylko w oparciu o edukację uniwersytecką, ale także o nowoczesną, dopasowaną do obecnych i przyszłych wymogów gospodarki edukację zawodową), wykorzystanie spółek z udziałem Skarbu Państwa do promowania współpracy biznes–szkolnictwo zawodowe.

Bliska współpraca biznesu i szkolnictwa zawodowego to sytuacja win–win. Szkolnictwo zawodowe otrzymuje wówczas najbardziej aktualne informacje o trendach w przemyśle/usługach oraz modyfikuje program tak, aby jego absolwenci zasilali najbardziej dynamiczne obszary gospodarki.

Biznes (poszczególne firmy) jest w stanie planować rozwój kadr oraz zapewniać sobie samemu pracowników „szytych na miarę", co jest korzystne dla obu stron – firma dostaje pracownika, który jest gotowy do efektywnej pracy na danym stanowisku, a jednocześnie może zaproponować mu odpowiednio wyższe wynagrodzenie (brak kosztów przyuczenia i długiego okresu dostosowawczego). Program praktyk zawodowych/staży czy wsparcie finansowe szkół czynią szkolnictwo zawodowe narzędziem stałego doskonalenia zawodowego. Dynamiczne środowisko gospodarcze i zmiany technologiczne powodują, że w przeszłość odszedł model, w którym szkoła kończy interakcję z absolwentem po krótkim okresie nauki, a on zdobywa doświadczenie zawodowe wyłącznie w miejscu pracy. Obecnie – i dotyczy to zarówno osób z wyższym wykształceniem jak i, a może przede wszystkim, tych z wykształceniem zawodowym – wymogiem jest systematyczne dokształcanie się, a czasem zmiana profilu zawodowego. To wielka szansa dla szkolnictwa zawodowego, aby jego działalność nie była „jednorazowa" i stanowiła element stałego wsparcia gospodarki i pracowników w zakresie systematycznego podnoszenia lub zmiany kwalifikacji.

Sławomir Horbaczewski publicysta ekonomiczny