Historia polskiej bankowości cz. 2

Nasza bankowość ciągle ewoluuje. Banków komercyjnych jest 35, a będzie jeszcze mniej.

Pałac Jabłonowskich, odbudowany dzięki BRE (obecnie mBank) i Bankowi Handlowemu, jest siedzibą ich central.

Shutterstock

.

Symbolem Powszechnej Kasy Oszczędności przez długie lata była warszawska Rotunda.

Lamus Antykwariaty Warszawskie

.

Wybuch wojny przerwał działalność polskiego systemu bankowego. Pod koniec września 1939 r. utworzono wojenną centralę Banku Polska Kasa Opieki w Paryżu, przeniesioną po upadku Francji do Londynu. Oddziały Banku Handlowego na terenach włączonych do Rzeszy zostały zlikwidowane, zaś te na terenie Generalnego Gubernatorstwa działały pod ścisłą kontrolą władz okupacyjnych. Władze Banku Polskiego kontynuowały ograniczoną do niewielu czynności działalność w Londynie, natomiast majątek w kraju został przejęty przez okupanta. W końcu 1939 r. w Generalnym Gubernatorstwie władze niemieckie powołały Bank Emisyjny w Polsce z siedzibą w Krakowie.

Socjalistyczne wizje

Po wojnie Rząd Tymczasowy RP z siedzibą w Lublinie utworzył dekretem z 15 stycznia 1945 r. Narodowy Bank Polski, podjęto też decyzję o likwidacji Banku Emisyjnego i cofnięciu uprawnień emisyjnych Bankowi Polskiemu SA (został zlikwidowany w 1951 r.). Wznowiły działalność PKO, Polska Kasa Opieki, Bank Handlowy.

Ale komunistyczne władze miały inną wizję systemu bankowego. Ujrzała ona światło dzienne w latach 1948–1951. W pierwotnej wersji system składał się z sześciu banków państwowych – NBP, Banku Inwestycyjnego (w który przekształcono BGK – nigdy formalnie nie zlikwidowany), Banku Rolnego z kredytem dla rolnictwa, Banku Komunalnego do finansowania samorządu terytorialnego, Banku Rzemiosła i Handlu do finansowania drobnego przemysłu, rzemiosła i handlu i Pocztowej (od 1950 r. Powszechnej) Kasy Oszczędności. Bez przydziału były na razie Polska Kasa Opieki i Bank Handlowy.

Na początku 1952 r. pozostały już tylko cztery banki państwowe (NBP, Bank Inwestycyjny, PKO oraz Bank Rolny z podporządkowanymi gminnymi kasami spółdzielczymi), i dwa banki w formie spółek akcyjnych. W 1964 roku Bank Handlowy uzyskał oficjalnie monopol na obsługę transakcji polskiego handlu zagranicznego. Tak było do końca 1969 r.

Kolejna reforma miała miejsce w 1975 r. Zlikwidowano Bank Inwestycyjny, którego agendy przejął NBP z wyjątkiem kredytowania budownictwa indywidualnego, włączonego do PKO, oraz finansowania inwestycji przedsiębiorstw handlu zagranicznego, włączonego do Banku Handlowego. Z kolei w 1975 r. do NBP włączono PKO, zlikwidowano Bank Rolny, a powstał Bank Gospodarki Żywnościowej, który stał się centralą dla banków spółdzielczych, w które przekształcono spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe. W rezultacie w połowie lat 70. działały w Polsce cztery banki: NBP, Bank Handlowy w Warszawie SA, Bank Polska Kasa Opieki SA i Bank Gospodarki Żywnościowej z siecią banków spółdzielczych.

Początki nowego

W 1986 r. rozpoczął się proces decentralizacji systemu bankowego. Wyrażono zgodę na powstanie Banku Rozwoju Eksportu, a w 1988 r. – łódzkiego Banku Rozwoju jako spółki przedsiębiorstw, instytucji i osób prywatnych. Wreszcie 1 maja 1988 r. rozpoczęło się wydzielanie z NBP dziewięciu banków komercyjnych: Powszechnego Banku Kredytowego w Warszawie, Banku Gdańskiego, Banku Śląskiego w Katowicach, Banku Przemysłowo-Handlowego w Krakowie, Banku Depozytowo-Kredytowego w Lublinie, Powszechnego Banku Gospodarczego w Łodzi, Wielkopolskiego Banku Kredytowego w Poznaniu, Pomorskiego Banku Kredytowego w Szczecinie i Banku Zachodniego we Wrocławiu. W 1993 r. z NBP wyłoniono jeszcze Polski Bank Inwestycyjny. 1 czerwca 1989 r. minister finansów podjął decyzję „o uaktywnieniu" BGK, którego celem stało się finansowanie „efektywnych inwestycji podejmowanych przez podmioty gospodarcze", „tworzenie nowych podmiotów gospodarczych" oraz finansowanie „przedsięwzięć o podwyższonym stopniu ryzyka".

Podstawą do tworzenia prywatnych banków stały się ustawy o NBP i Prawo bankowe. Spowodowało to wysyp nowych banków – w końcu 1991 r. działało ich już 71, na początku 1998 r. – 84. Wiele z nich było zbyt słabych, żeby się utrzymać – pierwszy upadł w 1993 r. NBP zaostrzył zatem politykę licencyjną, a banki zagraniczne otrzymywały licencję w zamian za udział w sanacji polskiego banku. Kryzys dotknął też banków spółdzielczych – ich liczba spadła z 1644 w 1991 r. do około 1500 w 1996 r. i do 1340 w końcu 1997 r. Zmieniła się także struktura tego sektora: pełniący do 1990 r. funkcję związku rewizyjnego i banku zrzeszającego BGŻ stracił je, a banki spółdzielcze zaczęły się samodzielnie zrzeszać.

Konsolidacja, prywatyzacja, repolonizacja

Lata 90. to okres konsolidacji sektora bankowego. Przejmowały polskie banki i wchodzące do nas banki zagraniczne. Jednym z liderów konsolidacji był Kredyt Bank, a zwieńczeniem tej działalności było przejęcie Polskiego Banku Inwestycyjnego. W 1991 r. na mocy „Programu prywatyzacji sektora bankowego w Polsce" rozpoczęła się prywatyzacja sektora. Pierwszy był Bank Rozwoju Eksportu. 14 czerwca 1996 r. uchwalono specjalną ustawę o łączeniu i grupowaniu niektórych banków w formie spółek akcyjnych, na mocy której powstała Grupa Pekao SA. Był to jedyny efekt tej ustawy – Pekao przejął trzy banki „dziewiątki" (BDK, PBKS i PBG), a w 1999 r., po debiucie na warszawskiej giełdzie, 52,09 proc. akcji (już) Pekao SA kupiły UniCredito Italiano SpA i Allianz Aktiengesellschaft. Nie powiodła się natomiast próba stworzenia drugiej grupy bankowej, wokół Banku Handlowego.

Prywatyzacji towarzyszyła konsolidacja. Jej pierwszym przejawem było przejęcie w 1993 r. przez Bank Inicjatyw Gospodarczych (BIG) Łódzkiego Banku Rozwoju.

W 2008 r. udział inwestorów zagranicznych w aktywach polskich banków wynosił 72,3 proc. Od tego czasu wiele się zmieniło. Kryzys rozpoczęty w roku 2008 spowodował, że zniknęli niektórzy zagraniczni właściciele, a ich spółki córki przejęli inni właściciele – również zagraniczni. I tak np. irlandzki AIG stracił Bank Zachodni WBK na rzecz hiszpańskiego Santandera, który następnie przejął od belgijskiej grupy KBC Kredyt Bank. Kolejnym przejęciem będzie część Deutsche Banku Polska. Fortis Bank, połączony z Dominet Bankiem, stał się BNP Paribas Bankiem Polska. Obecnie to już BGŻ BNP Paribas, do którego niedługo dołączy zapewne Raiffeisen Polbank.

Ostatnie lata to konsolidacja po polsku. Grupa PZU, której 34,19 proc. akcji jest własnością Skarbu Państwa, stała się najpierw udziałowcem Alior Banku (który przejął od GE Capital wydzieloną część Banku BPH), a wraz z Polskim Funduszem Rozwoju przejęła udziały UniCredit w Banku Pekao. W rezultacie po raz pierwszy od 1999 r. udział inwestorów krajowych w aktywach sektora bankowego był wyższy od udziału inwestorów zagranicznych (na koniec 2017 r. wynosił 54,5 proc.). Własnością polskiego kapitału jest 14 banków.

Obecnie polski system bankowy tworzy 35 banków komercyjnych i 553 banki spółdzielcze, w większości skupione w dwóch grupach bankowych – Banku Polskiej Spółdzielczości i Spółdzielczej Grupie Bankowej. To 1,78 bln zł aktywów, ponad 6,6 tys. oddziałów i ponad 164 tys. bankowców.

W tekście wykorzystano następujące publikacje:

Zbigniew Landau , „Bank Gospodarstwa Krajowego", SGH, 1998

Grzegorz Wójtowicz, Anna Wójtowicz, „Historia monetarna Polski", Twigger, Warszawa 2003

„PKO BP tradycja i nowoczesność 1919–2009", PKO BP

Cecylia Leszczyńska – Zarys historii polskiej bankowości centralnej, NBP Warszawa 2010

„Historia polskiego systemu bankowego", http://www.zset.pl/edu/node/141, Zespół Szkół Ekonomicznych w Toruniu.

¶ 1945 r. Utworzony został bank centralny – Narodowy Bank Polski, cofnięto uprawnienia emisyjne Bankowi Polskiemu SA.

¶ 1975 r. Powstał Bank Gospodarki Żywnościowej, który stał się centralą dla banków spółdzielczych.

¶ 1986 r. Rozpoczął się proces decentralizacji systemu bankowego. Wyrażono zgodę na powstanie Banku Rozwoju Eksportu.

¶ 1988 r. Rozpoczęło się wydzielanie z NBP dziewięciu banków komercyjnych. ¶

1991 r. Na mocy „Programu prywatyzacji sektora bankowego w Polsce" rozpoczęła się prywatyzacja sektora.

¶ 2017 r. Grupa PZU, która wcześniej przejęła Alior Bank, wraz z Polskim Funduszem Rozwoju, kupiła udziały UniCreditu w Banku Pekao.