Zastosowanie CSRD i ESRS w Polsce

Jak dyrektywa CSRD będzie stosowana w Polsce od 1 stycznia 2024 roku, skoro nie mamy przepisów krajowych?

W toku unijnych prac nad dyrektywą CSRD Polska jako jedyny kraj sprzeciwiała się takiej sytuacji prawnej, że termin na transpozycję tej dyrektywy będzie wypadać w trakcie roku, za który spółki z fazy 1 będą musiały zaraportować po nowemu dane ESG. A rozporządzenie ws. ESRS będzie mieć zastosowanie już od 1 stycznia 2024 r., mimo że krajowe przepisy mówiące o tym, kto ma zaraportować informacje o zrównoważonym rozwoju zgodnie z tymi nowymi obowiązkowymi standardami, jeszcze nie będą wprowadzone do systemów krajów członkowskich. Dla Komisji Europejskiej to nie był problem, bo przecież ona przejmuje się tylko aktami unijnymi, a nie problemami prawnymi, jakie te akty powodują w krajowych systemach prawnych.

Mamy zatem sytuację, w której spółki, które jako pierwsze mają raportować pod ESRS za rok obrotowy zaczynający się 1 stycznia 2024 roku lub później, nigdzie w krajowych przepisach nie znajdą zobowiązania do zastosowania ESRS. Wprawdzie bezpośrednio stosowane rozporządzenie ws. ESRS (na jego formalne wydanie w Dzienniku Urzędowym UE jeszcze czekamy) stanowi, że spółki objęte art. 19a lub art. 29a dyrektywy ws. rachunkowości mają stosować ESRS, ale to dopiero zmieniona ustawa o rachunkowości nakaże sporządzenie informacji o zrównoważonym rozwoju po raz pierwszy za 2024 rok nie według dowolnych standardów, lecz właśnie zgodnie z ESRS. Do tego nakłada się nam – na szczęście tylko w fazie 1, czyli za 2024 rok – problem braku jednolitego katalogu jednostek zainteresowania publicznego (ustawa o biegłych rewidentach, firmach audytorskich i nadzorze publicznym a ustawa o rachunkowości) i wiele spółek z alternatywnego rynku obrotu (NewConnect i Catalyst) może nadal nie wiedzieć, że według ustawy o rachunkowości, jeśli same albo jako jednostka dominująca dużej grupy kapitałowej przekroczą progi wielkościowe, to wpadają w CSRD już za 2024 rok. A skoro już o progach mowa, to wdrażając CSRD kraje członkowskie powinny zdążyć uwzględnić jeszcze procedowaną w szybkim tempie (wydanie dyrektywy delegowanej przed końcem grudnia 2023 r.) zmianę o 25 proc. wysokości progów finansowych w dyrektywie ws. rachunkowości określających wszystkie kategorie wielkości spółek i grup, w tym duże spółki i duże grupy kapitałowe, co jest kluczowe dla określenia, kto w której fazie wpada w CSRD lub czy w ogóle CSRD go obejmie. Planowane podniesienie progów o 25 proc. dla sumy bilansowej i przychodów netto będzie mieć znaczenie jedynie dla tych spółek, które przy dotychczasowych progach klasyfikują się w pobliżu dotychczasowych progów.

To wszystko oraz tempo prac nad ESRS świadczy o tym, że nowe zasady sprawozdawczości ESG powinny wejść w życie dopiero od 1 stycznia 2025 roku. Ale w tym zakresie CSRD już się nie zmieni i spółki, które dotychczas były objęte dyrektywą NFRD albo by w nią wpadły właśnie za 2024 rok (a już dwa takie przypadki na GPW będą), powinny jednak zbierać dane ESG na potrzeby wymogów ujawnień pod ESRS już od 1 stycznia 2024 roku (lub później jeśli mają przesunięty rok obrotowy) i to niestety mimo braku zmiany ustawy o rachunkowości. Nie jest pewne, jak szybko uda się przeprowadzić proces legislacyjny zmiany tej i innych powiązanych ustaw/rozporządzeń w związku z CSRD i kiedy nowe przepisy wejdą w życie, ale z pewnością będą mieć one zastosowanie do lat obrotowych wyznaczonych w CSRD.

Za to spółki z fazy 2 (pozostałe wszystkie spółki notowane i nienotowane, które przekroczą dowolne dwa z trzech progów dla dużych spółek lub jednostek dominujących dużych grup kapitałowych) oraz fazy 3 (małe i średnie spółki notowane na rynku regulowanym, tj. GPW oraz – jeśli przekroczą wielkości dla dużych spółek – tzw. małe i niezłożone instytucje kredytowe oraz wewnętrzne zakłady ubezpieczeń/reasekuracji) będą wpadać pod CSRD odpowiednio za rok 2025 i 2026 znając już zmienione ustawowe przepisy. Dodatkowo dla MŚP giełdowych będzie jeszcze dostępna opcja odroczenia raportowania o maks. dwa lata.

Warto zauważyć, że dopiero transpozycja CSRD do polskiej ustawy o rachunkowości wyłączy fundusze inwestycyjne (AFI i UCITS) z tego raportowania oraz pokaże, czy Polska skorzystała np. z opcji w CSRD pozwalającej na wyłączenie SKOK-ów z tego obowiązku. Dodatkowo warto też zaznaczyć, że CSRD z jednej strony zachowała i nawet bardziej uelastyczniła opcję zwolnienia z tej sprawozdawczości w przypadku, gdy raportuje spółka matka (nie tylko z UE, ale też spoza UE, jeśli robi to zgodnie z ESRS lub innymi standardami, które KE uzna za ekwiwalentne), ale z drugiej strony nie do końca logicznie pozbawiła prawa do tego zwolnienia każdą dużą spółkę z rynku regulowanego (i znamy już jeden przypadek dwóch zależnych od siebie spółek notowanych na GPW, gdzie jedna pod NFRD korzystała ze zwolnienia, a teraz za 2024 będzie musiała zaraportować). I ten zakaz w obu przypadkach (raportowania jednostkowego lub skonsolidowanego) dotyczy tylko sytuacji, gdy raportuje za siebie lub za grupę duża spółka z GPW.

Jak dane ESG trzeba będzie raportować pod CSRD?

Zgodnie z CSRD do raportowania o zrównoważonym rozwoju trzeba będzie zastosować europejskie standardy raportowania zrównoważonego rozwoju (ESRS), przy czym na razie w prawie UE dostępny będzie tylko pierwszy pakiet ESRS, a na sektorowe ESRS oraz uproszczone ESRS trzeba będzie jeszcze poczekać. Tu Komisja rakiem wycofuje się z zapisów w CSRD, przy których tak bardzo się upierała i proponuje zmianę CSRD w celu m.in. przesunięcia aż o dwa lata terminu wydania sektorowych ESRS (z czerwca 2024 r. na czerwiec 2026 r.). Na razie więc pierwsze informacje o zrównoważonym rozwoju będą sporządzane w oparciu o dwa standardy przekrojowe, tj. ESRS 1 „Wymogi ogólne” oraz ESRS 2 „Ogólne ujawnienia”, oraz o te tematyczne ESRS, które w wyniku badania (podwójnej) istotności okażą się w całości lub w części istotne dla danej spółki lub grupy kapitałowej. Jeśli całość kwestii ESG w danym standardzie tematycznym E1 do E5, S1 do S4 lub G1 okazałaby się nieistotna, to wtedy tylko w przypadku E1 „Zmiana klimatu” należy podać szczegółowe wyjaśnienie, dlaczego jest on nieistotny w przypadku danej spółki lub grupy kapitałowej. Zgodnie z CSRD trzeba będzie zaraportować wszystkie istotne kwestie dotyczące ESG, a to będzie wynikać ze zmapowanego łańcucha/łańcuchów wartości, zidentyfikowanych w nim istotnych wpływów, ryzyk i szans w kontekście tzw. podwójnej istotności. W przypadku gdy jakaś zidentyfikowana przez spółkę istotna kwestia lub istotne dane ESG okażą się nieuregulowane w żadnym ESRS, to będzie je trzeba zaraportować jako tzw. entity-specific information, czyli informację specyficzną dla jednostki (PL wersja na razie zawiera całkowicie błędne tłumaczenie tego pojęcia). I pod takimi informacjami specyficznymi dla jednostki będą jeszcze przez długi czas kryły się dwa rodzaje informacji. Po pierwsze będą to dane ESG faktycznie całkowicie specyficzne dla tej jednostki lub grupy, ale na tyle istotne, że powinny być zaraportowane pod CSRD, a po drugie będą tu też dane ESG specyficzne/charakterystyczne dla danego sektora i będą ujawniane tak długo pod tym jednym wspólnym „szyldem”, dopóki nie zostanie wydany sektorowy ESRS przeznaczony dla sektora, w którym w całości lub w części działa dana spółka lub grupa. Szerzej zastosowanie ESRS i badanie istotności opisano w kolejnych tekstach.

Gdzie będą publikowane dane ESG i w jakim formacie?

Dyrektywa CSRD wskazuje jednoznacznie jedno konkretne obowiązkowe miejsce publikacji, ma to być odrębna sekcja (skonsolidowanego) sprawozdania z działalności, która będzie sprawozdawczością w zakresie zrównoważonego rozwoju. To ustalenie było przedmiotem długich dyskusji w trakcie negocjacji CSRD, gdy KE odmawiała zgody na zachowanie dotychczasowej opcji raportu odrębnego od sprawozdania z działalności (z tej opcji korzystała połowa polskich emitentów objętych NFRD) i ostateczny zapis w CSRD jest wynikiem kompromisu. Jednakże w toku prac nad pierwszym pakietem ESRS wprowadzono – wbrew zapisom CSRD – opcję tzw. incorporation by reference (włączenie przez odniesienie), opisaną w rozdziale 9.1 w ESRS 1 i spółki raportujące będą mogły w efekcie część danych ESG ujawniać w innych częściach sprawozdania z działalności lub innych zewnętrznych raportach/sprawozdaniach, ale pod określonymi warunkami (m.in. warunek dotyczący digitalizacji). KE pozostała „głucha” na postulaty SEG zgłaszane w trakcie publicznych konsultacji ESRS, że jeśli to sprzeczne z CSRD rozwiązanie miałoby zostać utrzymane w ostatecznych ESRS, to powinno być doprecyzowane w taki sposób, aby uniknąć kolizji z krajowymi przepisami transponującymi CSRD. Bo z jednej strony np. emitenci będą mieć wskazane w ustawie o rachunkowości jedno miejsce ujawnień, które powoduje, że te dane ESG z automatu znajdą się też w ich raporcie rocznym, a z drugiej strony ESRS dadzą im prawo do odwołania się do danych już opublikowanych wcześniej lub w tym samym terminie co sprawozdawczość w zakresie zrównoważonego rozwoju. Czas i praktyka pokażą, czy ta opcja będzie w ogóle wykorzystywana i czy zgodnie z obawami SEG nie spowoduje, że część danych ESG nie będzie dostępna w raporcie rocznym emitenta, ani w KRS, a będzie do znalezienia jedynie na stronie internetowej spółki (np. odwołanie się do danych środowiskowych sporządzonych zgodnie z EMAS). A warto pamiętać, że KE bardzo promowała wdrożenie unijnego systemu ESAP, w którym m.in. wszystkie dane ESG spółek objętych obowiązkiem raportowania zrównoważonego rozwoju miały być dostępne w jednym miejscu i w jednolitym formacie nadającym się do maszynowego odczytu. „Rozrzucenie” tych danych ESG do innych zewnętrznych dokumentów raczej nie działa na korzyść użytkowników danych ESG i jest nielogiczne wobec argumentacji KE o konieczności likwidacji opcji odrębnych raportów z powodu problemów z dostępnością tych danych. Co do formatu danych ESG, to zgodnie z CSRD całe (skonsolidowane) sprawozdanie z działalności spółek objętych CSRD będzie musiało mieć format XHTML, a dodatkowo odrębna sekcja zawierająca sprawozdawczość o zrównoważonym rozwoju będzie musiała być otagowana, tj. będzie musiała mieć znaczniki zgodne z opracowaną taksonomią XBRL dla ESRS, dzięki czemu te dane będą prezentowane w formacie inline XBRL. To oznacza, że całe sprawozdanie z działalności będzie czytelne dla ludzkiego oka, ale równocześnie ta odrębna sekcja o ESG będzie czytelna dla maszyn i sztucznej inteligencji (oczywiście będą różnice między odczytywaniem maszynowym danych ilościowych a danych jakościowych/opisowych).

Czy będą specyficzne kary dla spółek za brak sprawozdawczości ESG, za błędne dane lub brak weryfikacji?

Dyrektywa CSRD nie wprowadziła żadnych specyficznych nowych kar dla spółek dotyczących sprawozdawczości ESG. Natomiast system dotychczasowych sankcji karnych w ustawie o rachunkowości oraz – w przypadku emitentów – sankcji administracyjnych (kary finansowe), który dotyczył zarówno sprawozdawczości finansowej oraz sprawozdawczości niefinansowej będzie teraz tak samo dotyczyć sprawozdawczości o zrównoważonym rozwoju, która zastąpi sprawozdawczość niefinansową.

Różnicą będzie fakt, że system ewentualnego karania może zacząć działać, bo będą jednolite standardy raportowania (ESRS), będzie też nowość w postaci obowiązku poddania tej części sprawozdania z działalności weryfikacji przez biegłego rewidenta (na razie na poziomie ograniczonej pewności). Jeśli spółki będą raportować błędne dane lub nie będą ich poddawać weryfikacji, to muszą się liczyć z ewentualnymi karami.

Jak w Polsce będzie funkcjonować nadzór nad tą sprawozdawczością, zwłaszcza w przypadku emitentów, którzy znowu będą brani pod lupę o wiele bardziej niż spółki nienotowane, pokaże praktyka. Ważne jest, aby pamiętać, że celem CSRD było zrównanie rangi sprawozdawczości ESG ze sprawozdawczością finansową, m.in. w kontekście podejmowania decyzji inwestycyjnych, a tu błędne dane zawsze mogą być przedmiotem postępowania ze strony nadzorcy lub poszkodowanych inwestorów.