Prawne zasady przekształcania przedsiębiorstw

Dokonanie przez właścicieli wyboru formy restrukturyzacji przedsiębiorstwa w każdym przypadku uzależnione jest od jego aktualnych potrzeb, możliwości finansowych i pomysłu na dalsze funkcjonowanie

[b]Teksty w dodatku są skrótem prezentacji lub wprowadzeniem do wystąpień Forum: Restrukturyzacje[/b]

Zmienna sytuacja gospodarcza w skali mikro (rozumianej jako stała optymalizacja podatkowa) i makro (jako poszukiwanie przewag konkurencyjnych) zmusza menedżerów do poszukiwania nowych ścieżek rozwoju dla zarządzanych przez nich podmiotów. Niejednokrotnie ratunkiem okazują się liczne dopuszczalne przez prawo sposoby na restrukturyzację przedsiębiorstwa, które dzięki swojej różnorodności umożliwiają uzyskanie najbardziej optymalnych z punktu widzenia zarządzających efektów zmian.

W zależności od rodzaju prowadzonego biznesu, potrzeb spółki czy jej możliwości podejmowane mogą być decyzje o pozyskaniu pieniędzy na rozwój poprzez emisję nowych świadectw udziałowych, o połączeniu spółki z innym działającym w tej lub podobnej branży podmiotami, podziale, wniesieniu udziałów aportem do spółki, sprzedaży lub nabyciu części przedsiębiorstwa czy też właściwym - kodeksowym - przekształceniu formy prawnej, w jakiej działa spółka. Rozległość omawianego tematu pozwala jedynie zasygnalizować pewne zagadnienia bez dokonywania szczegółowej analizy prawnej problemu.

[srodtytul]Restrukturyzacja poprzez zmianź formy prawnej[/srodtytul]

Na tym polu na uwagę zasługuje fakt, iż w procesie przekształcania spółki handlowej zachowana jest ciągłość działalności dotychczasowego podmiotu, a tym samym nie zachodzi konieczność likwidacji spółki we wcześniejszej formie prawnej.

Procedura przekształcania spółek może dotyczyć w zasadzie każdego ich typu (zatem ze spółki osobowej na osobową, z osobowej na kapitałową i odwrotnie, z kapitałowej na kapitałową). Przekształcenia spółek osobowych w kapitałowe są z reguły podyktowane procesami optymalizacji podatkowej oraz faktem, iż cechy spółki kapitałowej, z ograniczeniem osobistej odpowiedzialności wspólników na czele, pozwalają na realizację przedsięwzięć gospodarczych w większych rozmiarach. W ramach spółek kapitałowych łatwiej jest bowiem nadzorować i kontrolować powierzone przez inwestora zewnętrznego środki finansowe oraz pozyskiwać i wyodrębniać w świadectwach udziałowych nowe środki, przy czym ostatni z wymienionych argumentów będzie najczęściej uzasadnieniem dla przekształceń w obszarze samych spółek kapitałowych.

Podstawową zasadą przekształceń jest sukcesja uniwersalna praw i obowiązków spółki przekształcanej na spółkę powstałą w wyniku przekształcenia oraz fakt, iż dotychczasowi wspólnicy uczestniczący w tym procesie stają się z dniem przekształcenia wspólnikami podmiotu o nowej formie organizacyjno-prawnej. Tak zwana zasada kontynuacji oznacza zatem, że jeśli nic innego nie wynika ze szczególnych przepisów lub nakazów władz publicznych, to mimo przekształcenia spółka pozostaje podmiotem zezwoleń, koncesji oraz ulg, które zostały jej uprzednio przyznane. Tym samym z punktu widzenia uprawnień i zobowiązań cywilnoprawnych spółki przekształcenie pozostaje czynnością neutralną, w którym to przekonaniu utwierdzać może zachowanie przez nią jej dotychczasowych numerów NIP i REGON. Podobne refleksje stosować należy do spraw pracowniczych spółki przekształconej.

[srodtytul]Schemat działania[/srodtytul]

Procedura przekształcenia formy prawnej jest dość schematyczna i wyodrębnia się w niej trzy fazy - przygotowawczą, główną i rejestrową, określane również jako fazy menedżerska, właścicielska i autoryzacji przez organy państwa. W pierwszej z nich potrzeba przekształcenia formy prawnej i jej rodzaj stanowią przedmiot planów osób zajmujących się na bieżąco sprawami spółki. Efektem tej fazy jest uzgodnienie planu przekształcenia, po którego przygotowaniu podmioty kontrolujące spółkę decydują ostatecznie o wszelkich kwestiach związanych z jej nowym ustrojem wewnętrznym (faza właścicielska). W ostatniej - autoryzacji - poczynione ustalenia weryfikowane są przez sąd rejestrowy, a następnie ogłaszane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Prawo stawia jednak pewne ograniczenia dla przekształceń, które ze względu na zły stan finansowy podmiotu mogłyby prowadzić do nadużyć, wyłączając omawianą możliwość w stosunku do spółek znajdujących się w likwidacji (z rozpoczętym podziałem majątku) oraz będących w upadłości. Obecnie restrukturyzacja łączona jest przede wszystkim z zamiarem połączenia się określonego przedsiębiorstwa z innym podmiotem oraz z dokonywanymi przejęciami, co ma ścisły związek z wzrastającą aktywnością spółek giełdowych, które w ten sposób wykorzystują kapitał pozyskany z emisji akcji.

[srodtytul]Łączenie siź spółek[/srodtytul]

Proces łączenia się spółek toczyć się może zarówno w całkowicie przyjazny sposób zakładający odniesienie korzyści przez oba zainteresowane podmioty, jak i, w skrajnych przypadkach, w wyniku wrogiego przejęcia przez przedsiębiorstwo, którego jedynym celem będzie osiągnięcie pozycji dominującej na rynku.

Wśród dopuszczalnych przez prawo form łączenia się spółek odnajdujemy dwa rozwiązania. Pierwsze zakłada przeniesienie całego majątku spółki przejmowanej na spółkę przejmującą w zamian za udziały lub akcje wydawane dotychczasowym wspólnikom spółki przejmowanej, przy drugim natomiast konieczne będzie zawiązanie nowej spółki kapitałowej, na której rzecz przejdzie dotychczasowy majątek wszystkich łączących się podmiotów. Podobnie jak przy procesie zmiany formy prawnej rozwiązanie spółek przejmowanych czy też łączących się zachodzi bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego w dniu wykreślenia ich z rejestru.

Aktualne w omawianym zakresie pozostają również uwagi poczynione w związku z przekształceniami, a odnoszące się do sukcesji uniwersalnej oraz sytuacji prawnej wspólników dotychczas istniejących podmiotów. Odmiennie uregulowana została natomiast kwestia wierzytelności powstałych przed połączeniem, które przed upływem sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia o połączeniu zostały zgłoszone przez wierzycieli.

Zgodnie bowiem z postanowieniami kodeksu spółek handlowych spółki przejmująca bądź nowo zawiązana mają obowiązek oddzielnego zarządzania majątkiem każdej z połączonych spółek aż do dnia zaspokojenia bądź zabezpieczenia wierzycieli. W czasie procesu połączenia przedsiębiorstwa zobowiązane są do dokonania licznych czynności, do których należy przede wszystkim opracowanie planu połączenia, zbadanego następnie przez biegłego w zakresie poprawności i rzetelności. Dodatkowo wymagane są odpowiednie uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia każdej z łączących się spółek oraz wpisy do rejestru przedsiębiorców KRS.

[srodtytul]Podział podmiotów[/srodtytul]

Rzadziej stosowany podział przedsiębiorstw stanowi natomiast doskonały instrument działania mogący doprowadzić do podatkowego wyodrębnienia pożądanych struktur własności przedsiębiorstw, a także oczekiwanej przez inwestora, w tym nowego, struktury portfela inwestycyjnego. Należy zaznaczyć, że podziałowi mogą ulegać wyłącznie spółki kapitałowe.Mając na uwadze przepisy k. s. h., można wyróżnić cztery sposoby podziału spółek:

- poprzez przejęcie polegające na przeniesieniu całego majątku spółki dzielonej na inne spółki za udziały lub akcje spółki przejmującej, które obejmują wspólnicy spółki dzielonej, - przez zawiązanie nowych spółek, na które przechodzi cały majątek spółki dzielonej w zamian za udziały lub akcje nowych spółek, - przez przejęcie i zawiązanie nowej spółki polegające na przeniesieniu całego majątku spółki dzielonej na istniejącą i na nowo zawiązaną spółkę lub spółki oraz - przez wydzielenie, na skutek którego następuje przeniesienie części majątku spółki dzielonej na istniejącą spółkę lub na spółkę nowo zawiązaną. Zasadniczo podział spółki sprowadza się więc do dokonania rozdzielenia lub wydzielenia majątku spółki dzielonej.

W przypadku rozdzielenia mamy do czynienia z sytuacją, w której majątek spółki dzielonej jest rozdysponowywany zgodnie z planem podziału pomiędzy nowo zawiązane w tym celu podmioty bądź już istniejące, czego naturalną konsekwencją jest utrata bytu prawnego przez podmiot podlegający podziałowi. W wyniku przeprowadzenia tego typu przedsięwzięcia dotychczasowi wspólnicy czy też akcjonariusze uzyskują udziały/akcje w spółce będącej beneficjentem majątku spółki dzielonej.

Z drugiej strony podział wiązać się może z wydzieleniem części majątku spółki, dla którego charakterystyczny jest fakt, iż w jego wyniku nie dochodzi do przekreślenia istnienia dotychczasowego podmiotu. Następuje bowiem jedynie przeniesienie części majątku spółki dzielonej na już istniejącą lub nowo zawiązaną, przy czym pomiędzy podmiotami nie będzie konieczna więź o charakterze kapitałowym. Dla prawidłowego przebiegu transakcji spółki będą zmuszone przeprowadzić procedurę podwyższania (spółka przejmująca część majątku) i obniżania kapitałów zakładowych (spółka dzielona). Ciekawie natomiast kształtuje się sytuacja dotychczasowych wspólników podmiotu dzielonego, którzy w wyniku całego procesu mogą zarówno pozostać w dotychczasowej spółce, jak i przejść do nowej.

[srodtytul]Sprzedaż albo wniesienie przedsiźbiorstwa[/srodtytul]

Najprostszym z możliwych działań restrukturyzacyjnych wydaje się sprzedaż lub nabycie części przedsiębiorstwa lub jego określonego składnika materialnego albo niematerialnego przeznaczonego do prowadzenia działalności gospodarczej.

W zależności od potrzeb może to dotyczyć tak nabycia lub zbycia własność nieruchomości albo ruchomości, jak i wierzytelności, koncesji, licencji czy konkretnego zezwolenia, przy czym katalog z art. 551 ma charakter otwarty. W tym kontekście podkreślenia wymaga fakt, iż aktualny stan prawny nie pozwala zaliczyć do składników przedsiębiorstwa zobowiązań (długów) związanych z jego prowadzeniem, za zobowiązania te jednak zbywca i nabywca przedsiębiorstwa odpowiadają solidarnie. Przeniesienie przedsiębiorstwa można osiągnąć na kilka sposobów, bliżej warto scharakteryzować dwa, tj. sprzedaży przedsiębiorstwa oraz wniesienie go aportem do innej spółki kapitałowej.

Do sprzedaży przedsiębiorstwa wystarczające jest w zasadzie zawarcie umowy sprzedaży. Warto natomiast zauważyć, iż zgodnie z art. 751 § 2 kodeksu cywilnego zbycie przedsiębiorstwa należącego do osoby wpisanej do rejestru powinno być w nim odnotowane, przy czym wpis ten ma jedynie charakter deklaratoryjny i nie warunkuje skuteczności zbycia. Sama umowa powinna mieć formę pisemną z podpisami notarialnie poświadczonymi, z zastrzeżeniem, iż gdy w skład przedmiotu transakcji wchodzi nieruchomość, konieczny jest już akt notarialny.

Bardzo często w obrocie sprzedaż przedsiębiorstwa łączona jest z dodatkową czynnością polegającą na przejęciu przez nabywcę długów zbywcy związanych z prowadzonym przedsiębiorstwem. Należy jednak mieć na uwadze, że takie przejęcie może mieć miejsce tylko za zgodą osoby trzeciej będącej wierzycielem. Drugim możliwym sposobem jest wniesienie przedsiębiorstwa aportem do spółki kapitałowej. Rozwiązanie to wymaga dokonania wielu szczegółowych czynności, w tym m.in. podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego, zawarcia umowy przeniesienia czy wpisania do rejestru przedsiębiorców KRS odpowiednich zmian.

Podkreślić trzeba jednak, iż sama własność przechodzi już w momencie zawarcia umowy, co do formy której poczynione w poprzednim akapicie uwagi pozostają aktualne.Reasumując, w zależności od wyboru formy przekształcenia przedsiębiorstwa obowiązywać będzie szczególny reżim prawny, do którego nawiązują powyższe uwagi. Aktualne potrzeby podmiotów gospodarczych realizowane są na drodze poszczególnych przekształceń majątkowych bądź podmiotowych. Rezultat w każdym wypadku uzależniony jest jednak od celu restrukturyzacji, obowiązujących ram prawnych oraz oczekiwań podatkowych procesu.

Autor jest radcą w kancelarii Prof. Marek Wierzbowski Radcowie Prawni Spółka Partnerska