Nowy kodeks

Większe uprawnienia dla zarządów, jasne reguły fuzji i przekształceń oraz powołanie dwóch nowych rodzajów spółek handlowych - to najważniejsze propozycje zapisane w nowym kodeksie spółek handlowych. Kodeks został przyjęty przez rząd. Być może zacznie obowiązywać już od początku przyszłego roku.

Nowa ustawa ma zastąpić obowiązujący od lat 30. kodeks handlowy. Zdaniem projektodawców, przepisy w nim zawarte nie działają dobrze w warunkach nowoczesnej gospodarki rynkowej. Nowe prawo - choć dużo obszerniejsze - ma wyjaśnić wiele wątpliwości, jakie powstały przy uchwalaniu innych ustaw gospodarczych, w tym Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi.Zmiany w spółkach akcyjnychNajwięcej zmian nowa ustawa wnosi do przepisów regulujących działalność spółek akcyjnych. Stara się dopasować do stanu prawnego, jaki ukształtował się dzięki takim ustawom, jak Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi czy ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw. Jeden z zapisów projektu wprost odnosi się do przepisów o publicznym obrocie, traktując tę ustawę jako lex specialis (prawo szczegółowe) w stosunku do kodeksu. Oznacza to, że w kwestiach regulowanych przez Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi pierwszeństwo będą miały te właśnie przepisy. W pozostałych przypadkach należy sięgać do prawa spółek handlowych.Wśród zasadniczych zmian należy wymienić zniesienie tzw. sukcesywnego trybu zawiązywania spółki akcyjnej i wprowadzenie ułatwień w procesie podwyższania kapitału. Kodeks spółek handlowych po raz pierwszy jednoznacznie dopuszcza możliwość widełkowej subskrypcji. Wprowadza też instytucję docelowego kapitału zakładowego. Polega to na udzielaniu zarządowi 3-letniego upoważnienia na podwyższanie kapitału w granicach określonych przez statut. W myśl tej zasady zarząd może dokonywać emisji akcji w momencie, który uzna za najbardziej odpowiedni. Drugi sposób zwiększania kapitału to podwyższanie warunkowe. W tym przypadku zarząd uzyskuje szerokie uprawnienia do emitowania akcji dla właścicieli obligacji zamiennych i obligacji z prawem pierwszeństwa oraz dla pracowników spółki. Warunkowe podwyższenie kapitału zmienia zasadniczo sytuację obligatariuszy posiadających obligacje zamienne. Dzisiejszy kodeks handlowy zakłada bowiem, że kapitał akcyjny jest wielkością stałą, a każde jego podniesienie wymaga uchwały WZA i ponownej rejestracji. Taki zapis jest kłopotliwy, bowiem zamiana obligacji na akcje zazwyczaj dokonywana jest stopniowo. W nowym prawie będzie można zarejestrować kapitał warunkowy. Ustawa głosi, że podniesienie kapitału następuje z chwilą wydania akcji obligatariuszom, a nie - jak to jest teraz - w momencie rejestracji.Akcjonariusze zyskali też nowe prawa i obowiązki. Zakazano udzielania pożyczek, zabezpieczeń i innych tego typu świadczeń przez spółkę w celu nabywania jej akcji. Przewidziano możliwość zaliczkowej wypłaty dywidendy, uregulowano uprawnienia osobiste akcjonariuszy. Specjalne prawa akcjonariusz może uzyskać na mocy statutu spółki, a dotyczyć mogą one "prawa powoływania lub odwoływania członków zarządu, rady nadzorczej lub prawa do otrzymywania oznaczonych świadczeń od spółki". Pod rządami nowej ustawy na jedną akcję uprzywilejowaną będą mogły maksymalnie przypadać 2 głosy (teraz 5). Jednocześnie zostanie wprowadzona instytucja akcji niemej (bez prawa głosu). Akcja niema może być uprzywilejowana co do dywidendy. Gdyby jednak uprzywilejowanie to łączyło się z prawem głosu, dywidenda wypłacona w tym trybie maksymalnie o połowę będzie mogła przewyższać dywidendę przyznaną pozostałym akcjonariuszom. Jednocześnie właściciel akcji uprawnionej nie będzie miał pierwszeństwa w wypłacie tego świadczenia.Akcjonariusz będzie mógł zaskarżać postanowienia walnego zgromadzenia, ale tylko wówczas, gdy przeciwko nim głosował. Ci, którzy nie brali udziału w WZA, muszą wykazać, że bezprawnie im to uniemożliwiono lub głosowania nie było w porządku obrad. Nowy kodeks nie stawia warunc. udziału w kapitale akcyjnym. W inny sposób próbuje ograniczyć liberum veto: jeżeli powództwo jest bezzasadne, na wniosek spółki sąd może zasądzić od powoda wypłatę nawet 10-krotności kosztów sądowych.Dopuszczono możliwość wykupu przez spółkę własnych akcji w innym celu niż tylko umorzenie. Emitent będzie mógł nabywać własne papiery, żeby zapobiec "bezpośrednio zagrażającej spółce poważnej szkodzie" lub po to, by je potem zaoferować swoim pracownikom lub pracownikom spółki powiązanej. Inne przypadki to m.in. kupno w celu egzekucji roszczeń spółki wobec akcjonariusza i nabycie akcji udziałowca, których ten nie opłacił. Zakaz nabywania własnych akcji nie dotyczy instytucji finansowych, które będą mogły je kupować w celu dalszej odsprzedaży.Nowości w spółkach z o.o.Kodeks umożliwia zakładanie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością w każdym celu dozwolonym prawem, nie tylko działalności gospodarczej. Prawo będzie wymagało, aby tzw. firma spółki była związana z określonym w jej statucie zakresem działalności. Ma to zapobiec wprowadzaniu w błąd innych uczestników obrotu gospodarczego.W projekcie przewidziano podwyższenie progu wielkości kapitału zakładowego. Autorzy nowego kodeksu uważają, że kapitał nie powinien być niższy niż 50 tys. zł. Zwiększono też - do 500 zł - minimalną wartość jednego udziału. Uściślono też zasady tworzenia jednoosobowych spółek z o.o., wykorzystując przy tym m.in. zapisy w prawie UE. Jednoosobowej spółki tego typu nie będzie mogła zakładać np. inna spółka z o.o. Jedyny wspólnik nie może reprezentować spółki w organizacji (czyli takiej, która nie została jeszcze wpisana do rejestru handlowego). Nowe przepisy mają ukrócić nadużycia, jakie powstają przy zakładaniu spółek z jednym udziałowcem. Podobny cel przyświecał autorom ustawy przy wprowadzaniu zapisu o konieczności stosowania formy pisemnej umowy sprzedaży (zastawu) udziałów oraz notarialnego poświadczania podpisów osób reprezentujących strony. W ten sposób projektodawca chce uniemożliwić sprzedaż udziałów z datą wsteczną. Szczegółowo uregulowane są zasady umarzania udziałów. Można tego dokonać tylko wtedy, gdy przewiduje to umowa spółki, a sama spółka jest wpisana do rejestru. Przewidziano dwa sposoby umarzania. Pierwszym jest umorzenie dobrowolne (za zgodą wspólnika spółka kupuje udziały), drugi to przymusowe (bez zgody wspólnika).Rozszerzono też katalog spraw, w których może nastąpić konflikt interesów. Dotychczas dotyczyło to tylko sprzeczności spraw spółki i członka jej zarządu. W nowych przepisach mowa jest już o interesach najbliższej rodziny członka zarządu i osób, "z którymi jest on powiązany osobiście". Jednocześnie członkowie z zarządu nie mogą mieć bez zgody swojej spółki więcej niż 10% udziałów w spółce konkurencyjnej. Zakaz ten obowiązuje również w przypadku, gdy członek zarządu ma prawo do powoływania do zarządu konkurencji co najmniej jednej osoby.Łączenia i przekształceniaPrawdziwą rewolucję wprowadzają przepisy regulujące łączenie i przekształcanie się spółek. W przedwojennym kodeksie handlowym dopuszcza się możliwość fuzji firm jednego typu: np. spółka akcyjna może połączyć się tylko z inną spółką akcyjną. Obowiązujące regulacje są na tyle niejasne, że proces fuzji zazwyczaj wiąże się z postępowaniem sądowym.Kodeks spółek handlowych dopuszcza fuzje między spółkami kapitałowymi a osobowymi. Możliwe będzie łączenie się spółek osobowych, choć będzie ono mogło następować jedynie w trybie powołania nowej spółki (w spółkach kapitałowych drugą formą będzie przejęcie firmy). Nie będzie można zaskarżyć uchwały o fuzji, jeśli jedynym powodem będzie parytet wymiany.Akcjonariusze spółki przejmowanej - oprócz akcji przejmującego bądź nowo utworzonego przedsiębiorstwa - mogą otrzymać dopłaty w gotówce. Wielkość tych dopłat nie może łącznie przekroczyć 10% wartości bilansowej akcji spółki przejmującej. Jeżeli połączenie odbywa się w trybie powołania nowej spółki, dopłaty nie mogą być wyższe niż 10% wartości nominalnej jej akcji. Sam parytet wymiany akcji musi zostać poddany ocenie biegłego sądowego, który w swojej opinii stwierdza m.in., czy "został on ustalony należycie".Zmieniają się też zasady przekształceń spółek. Kodeks dopuszcza wszystkie możliwe konfiguracje zmian: spółka jawna będzie mogła zostać przekształcona w komandytową, osobowa w kapitałową, a jeden rodzaj kapitałowej - np. z o.o. - w inny rodzaj (np. w spółkę akcyjną).Nowe rodzaje spółekKodeks spółek handlowych przewiduje możliwość powoływania dwóch nowych rodzajów spółek. Pierwszy to spółki partnerskie. Będą je mogły zakładać jedynie osoby fizyczne wykonujące wolny zawód. Spółka partnerska ma być nowym rodzajem spółki osobowej, jej charakterystyczną cechą jest ograniczenie (a w niektórych przypadkach - złagodzenie) odpowiedzialności partnerów lub wspólników. Partnerzy nie będą odpowiadać za zobowiązania spółki, które powstały z przyczyn innych niż ich działalność zawodowa. Złagodzenie będzie też dotyczyć solidarnej odpowiedzialności wszystkich wspólników za długi i zobowiązania z tytułu działalności profesjonalnej niektórych z partnerów. Wprowadzenie tej zasady ma zagwarantować udziałowcom takiej spółki, że nie będą odpowiadać za błędy w sztuce swoich wspólników lub pracowników im podlegających.Autorzy projektu ustawy uważają, że umożliwienie zakładania nowego rodzaju spółek osobowych wyrówna szanse między podmiotami krajowymi a zagranicznymi. Nierównowaga ta, jak piszą w uzasadnieniu do kodeksu, mogłaby się jeszcze bardziej pogłębić po całkowitym zliberalizowaniu zasad tworzenia przedsiębiorstw w Polsce. Gdyby obowiązywało stare prawo, działalność polskich spółek przedstawicieli wolnych zawodów obarczona byłaby dużo większym ryzykiem ze względu na istnienie zasady nieograniczonej osobistej i solidarnej odpowiedzialności wspólników.Lepszemu przygotowaniu się na odparcie zagranicznej konkurencji ma też służyć stworzenie możliwości powoływania spółek komandytowo-akcyjnych. W ich przypadku trudniej będzie przeprowadzić wrogie przejęcie. Formuła osobowo-kapitałowa spółki umożliwia łatwiejszy dostęp do kapitału (emisja akcji). Projektodawcy przewidują masowe zakładanie takich firm po wstąpieniu Polski do UE. Ma to być alternatywa dla łączenia się polskich firm z przedsiębiorstwami z kapitałem zagranicznym.W spółce komandytowo-akcyjnej władze będą stanowiły rada nadzorcza i walne zgromadzenie. Rolę zarządu będą pełnili komplementariusze "nie wyłączeni od prowadzenia spraw spółki". W ten sposób zmiany w kapitale akcyjnym (emitowanie akcji) nie będą miały wpływu na kształt zarządu. Drugi bezpiecznik to ustanowienie rygoru jednomyślności przy podejmowaniu niektórych uchwał. Chodzi o decyzje w sprawie sprzedaży i wydzierżawienia spółki, sprzedaży jej nieruchomości, zmian w kapitale akcyjnym i emisji obligacji. Wszyscy komplementariusze muszą się zgodzić na połączenie lub przekształcenie spółki, zmiany w statucie i rozwiązanie spółki. Wspólnie będą też podejmowali decyzje w sprawie prowadzenia zarządu i podziału zysku w części przypadającej akcjonariuszom.

MAREK CHĄDZYŃSKI