Czas pracy na świecie będzie podlegał kolejnym zakrzywieniom

W czasie gdy w wielu krajach prowadzi się eksperymenty z czterodniowym tygodniem pracy, Grecja pozwoliła na to, by pracownicy niektórych spółek pracowali przez sześć dni w tygodniu. Robi to, choć Grecy są już i tak o wiele bardziej zapracowanym narodem niż Niemcy.

Decyzja rządu greckiego o wprowadzeniu sześciodniowego tygodnia pracy wywołała w innych krajach Europy zdumienie. Modnym trendem w krajach rozwiniętych stało się bowiem w ostatnich latach rozważanie korzyści i wad czterodniowego tygodnia pracy. Greckie władze postanowiły jednak pójść w zupełnie inną stronę. Centroprawicowy premier Kiriakos Mitsotakis twierdzi, że to rozwiązanie jest odpowiedzią na kryzys demograficzny i masową emigrację młodych Greków. Sześciodniowy tydzień pracy ma obowiązywać tylko w sektorze prywatnym i to jedynie w tych firmach, które obsługują klientów przez 24 godziny na dobę. Ich pracownicy będą mieć teoretycznie do wyboru albo osiem godzin pracy szóstego dnia w tygodniu, albo po dwie godziny dodatkowej pracy przez cztery dni w tygodniu. Wypłata za owe dodatkowe godziny ma być o 40 proc. wyższa od standardowej.

– Istota tej ustawy jest przyjazna pracownikowi i prowzrostowa. Przybliża również Grecję ku trendom europejskim – stwierdził premier Mirsotakis. Czy jednak rzeczywiście europejskim trendem jest wydłużanie czasu pracy?

Mit o lenistwie

Choć rząd Grecji twierdzi, że nowa ustawa wprowadziła sześciodniowy tydzień pracy jedynie w „wyjątkowych wypadkach” i przyczyni się do poprawy wydajności pracy, to związki zawodowe widzą w niej kolejny krok w ograniczaniu praw pracowniczych, będący częścią procesu rozpoczętego w trakcie kryzysu zadłużeniowego.

– To prawo zostało przyjęte przez rząd, który jest ideologicznie oddany sprawie zapewniania jeszcze większych zysków dla wielkiego kapitału. Lepsza produktywność pojawia się wraz z lepszymi warunkami pracy i lepszą jakością życia pracowników. To wiąże się nie z większą ilością godzin pracy, ale z mniejszą – uważa Akis Sotiropoulos, członek władz związku zawodowego greckich urzędników.

Krytycy ustawy wskazują, że Grecy wbrew krzywdzącemu stereotypowi o „leniwych południowcach” pracują już i tak znacząco dłużej niż mieszkańcy większości krajów strefy euro. Według danych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) w 2023 r. grecki pracownik średnio przepracował 1897 godzin, podczas gdy niemiecki 1343 godziny, niderlandzki 1413 godzin, a francuski 1500 godzin. Grecy pracowali również w tym czasie średnio więcej niż Brytyjczycy (1524), Amerykanie (1799), Japończycy (1611), Polacy (1803) czy mieszkańcy Korei Południowej (1872). Spośród pracowników z państw uwzględnianych w statystykach OECD wyprzedzali ich tylko: Kostarykańczycy (2171) i Meksykanie (2207).

Średnia roczna ilość godzin przepracowywanych przez Greków wyraźnie jednak spadła w ciągu ostatnich kilkunastu lat, co można częściowo tłumaczyć tym, że wielu z nich w wyniku kryzysu i gospodarczej „terapii szokowej” straciło możliwość pracy w pełnym wymiarze godzin. W przedkryzysowym 2005 r. Grecy przepracowali średnio 2025 godzin w roku, czyli o blisko 600 godzin więcej niż Niemcy. Co nie przeszkadzało później Niemcom snuć propagandowego mitu o tym, że kryzysowi strefy euro są winni „leniwi Grecy”. Widać więc wyraźnie, że problemy Grecji z wydajnością nie były związane z długością tygodnia pracy.

– W czasie gdy inne cywilizowane kraje zmierzają ku czterodniowemu tygodniowi pracy, Grecja idzie w innym kierunku – wskazuje Sotiropoulos. Czy jednak rzeczywiście „inne cywilizowane kraje” myślą o wprowadzeniu czterodniowego tygodnia pracy?

Programy pilotażowe

Jak dotąd żadne państwo nie przeszło na czterodniowy tydzień pracy, ale w kilkunastu krajach eksperymentowano z nim na małą skalę w ramach programów pilotażowych. Na przykład w USA wzięło w nich udział ponad 30 spółek, w Wielkiej Brytanii ponad 80 firm, a na Islandii objęto nim 2,5 tys. pracowników z sektora publicznego. Czy te eksperymenty przyniosły jednak pozytywne rezultaty? Fragmentaryczne dane sugerują, że są korzyści z takiego rozwiązania. Na przykład w trakcie jednego z brytyjskich programów pilotażowych, obejmującego 61 spółek, 38 firm biorących udział w tym eksperymencie zadeklarowało, że będzie go później kontynuowało, a 18, że na stałe przejdzie na czterodniowy tydzień pracy. W czasie realizacji programu pilotażowego przychody uczestniczących w nim spółek były o jedną trzecią wyższe niż w takim samym okresie rok wcześniej. Mocno też spadła liczba osób rezygnujących z pracy.

Ciekawie prezentują się również wyniki eksperymentu przeprowadzonego przez japoński oddział Microsoftu w 2019 r. W piątki dał on pracownikom płatny dzień wolny. Ograniczył też czas trwania spotkań załogi do maksymalnie pół godziny. W trakcie trwania tego programu zużycie elektryczności przez spółkę spadło o 23 proc., a sprzedaż w przeliczeniu na jednego pracownika powiększyła się o 40 proc. rok do roku. Model czterodniowego tygodnia pracy nie jest również źle oceniany przez rząd japoński. W swoim raporcie z 2021 r. wręcz zarekomendował on, by spółki prywatne przechodziły na tego typu rozwiązanie.

Oczywiście te dane są dosyć fragmentaryczne, a eksperci często podkreślają, że potrzeba więcej badań nad efektywnością czterodniowego tygodnia pracy. W niektórych państwach zdecydowano się już na wprowadzenie rozwiązań pośrednich. Na przykład belgijscy pracownicy mogą przechodzić na czterodniowy tydzień pracy, jeśli zgodzą się pracować w trakcie tych czterech dni po dziesięć godzin. W Zjednoczonych Emiratach Arabskich obowiązuje natomiast dla pracowników rządowych tydzień pracy liczący cztery i pół dnia. Niekiedy podobne rozwiązania wprowadzane są też przez same firmy. W Niemczech, według danych instytutu Ifo, już 11 proc. spółek oferuje czterodniowy tydzień pracy. Jednak aż 51 proc. z nich wiąże go z niższą pensją niż w pełnym wymiarze godzin, 39 proc. pozwala pracownikom mieć wolne w piątki pod warunkiem dłuższej pracy w pozostałe dni, a tylko 10 proc. daje im wolne w piątek przy zachowaniu pełnej pensji.

Pandemia Covid-19 pokazała, że klasyczna praca biurowa stała się anachronizmem i że da się efektywnie pracować również przed laptopem w swoim mieszkaniu. Rozwój automatyzacji i sztucznej inteligencji może sprawić, że coraz mniej potrzebna będzie praca wykonywana przez ludzi przez pięć dni w tygodniu. Tym większym anachronizmem będzie sześciodniowy tydzień pracy.

Od walki o wolne soboty po snucie planów wolnych piątków

– Uważam, że to już jest ten czas, żeby w perspektywie najbliższych kilku lat tydzień pracy faktycznie skrócić do czterech dni – stwierdziła na majowym kongresie Impact’24 Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, minister rodziny, pracy i polityki społecznej. Jej zdaniem za takim rozwiązaniem przemawia m.in. dobra sytuacja gospodarcza Polski. – W stosunkowo dobrej sytuacji gospodarczej, przy niskim bezrobociu i przy oczekiwaniu społecznym ze strony przede wszystkim młodych ludzi, postulat czasu na życie, czasu na rozwój, czasu dla rodziny, jest postulatem, który musi być traktowany poważnie – stwierdziła.

Jej propozycja jak na razie wywołała krytykę ze strony części polityków koalicji rządzącej. – To jest nierealny postulat. Jest też niebezpieczny dla gospodarki – ocenił w rozmowie z Tok FM Ryszard Petru, poseł Polski 2050.

Dyskutując o ewentualnym czterodniowym tygodniu pracy, warto przypomnieć, że aż do 1989 r. obowiązywał w naszym kraju sześciodniowy tydzień pracy. O wolną od pracy sobotę spierano się przez wiele lat, podobnie jak obecnie o zakaz handlu w niedzielę. Wolne soboty po raz pierwszy wprowadzono w 1973 r. Były tylko dwie i musiały być odpracowane. W 1974 r. było ich już sześć w roku, a od 1975 r. dwanaście. Prawo do wszystkich wolnych sobót w roku było jednym z 21 postulatów stoczniowców strajkujących w Gdańsku w sierpniu 1980 r. Rząd PRL zgodził się na nie, podpisując porozumienia gdańskie i jastrzębskie. Nie wywiązał się z nich jednak. W 1981 r. wprowadzono zasadę mówiącą, że co druga sobota będzie wolna, a później zwiększono ich liczbę do trzech w miesiącu. Dopiero upadek komunizmu sprawił, że wolna sobota stała się standardem.

Oprócz sobót i niedziel wolnych jest w Polsce 13 ustawowo wyznaczonych świąt (z czego 2 wypadają zawsze w niedzielę). W PRL po 1960 r. było ich 10, a wcześniej 12. W II RP od 1937 r. obowiązywało 15 świąt wolnych od pracy, wcześniej, od 1925 r. było ich 14, a od 1924 r. 10. HK