Szara strefa w Polsce ponownie wzrosła

Nawet 18,9 proc. PKB, czyli ok. 590 mld zł może wynosić wartość aktywności w gospodarce cienia w tym roku – szacuje w najnowszych raporcie Instytut Prognoz i Analiz Gospodarczych.

Po latach spadków, szara strefa w Polsce ponownie zaczęła rosnąć począwszy od 2020 r. I w 2022 r. może sięgnąć 18,9 proc. PKB (łącznie 590 mld zł) wobec 18,3 proc. (511 mld zł) w 2021 roku i 18 proc. w 2020 r. (449 mld zł). Tak wynika z przedstawionej w środę analizy Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych Fundacja Naukowa.

Do najważniejszych czynników skłaniających firmy do ukrywania dochodów w 2022 r. będą należały niestabilna sytuacja geopolityczna, przewidywana słabsza sytuacja gospodarcza niż w 2021 r. i trudniejsze warunki prowadzenia działalności gospodarczej, niejasne, niespójne i niestabilne przepisy prawne i związane z tym kłopoty z prawidłowym rozliczaniem wynagrodzeń i naliczaniem składek (w tym efekty Polskiego Ładu i dalszych zmian podatkowych), dwucyfrowa inflacja i wyraźny wzrost kosztów prowadzenia działalności gospodarczej (w tym wyższe ceny  surowców i presja płacowa), a także skutki pandemii (takie jak osłabienie koniunktury w niektórych branżach).

Ważnym czynnikiem będzie też trwająca wojna na Ukrainie. W opinii IPAG przedłużający się konflikt zbrojny może dodatkowo zwiększyć udział szarej strefy do 19,4 proc. PKB. Wojna spowoduje dalszy wzrost kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, co jeszcze bardziej zachęci przedsiębiorstwa do szukania oszczędności w szarej strefie. Od strony sektorowej wzrost szarej strefy będzie najbardziej widoczny w budownictwie, gdzie wskutek odpływu części pracowników i wzrostu cen materiałów budowlanych (np. cementu, którego import z Białorusi został objęty embargiem), wystąpi wyraźny wzrost kosztów. Wzrostu szarej strefy należy spodziewać się też w sektorach, które mogą skorzystać na powstałej dodatkowej podaży pracy. Uchodźcy, poszukując środków do życia, mogą znaleźć pracę w tak charakterystycznych dla szarej strefy branżach, jak hotelarstwo, gastronomia, handel, rolnictwo, czy usługi dla gospodarstw domowych.

Z kolei do ograniczenia rozmiarów szarej strefy przyczynia się obrót bezgotówkowy, a w tym względzie można mówić o pozytywnych trendach. Pandemia przyspieszyła rozwój e-commerce i zakupów przez Internet, co przyczynia się do zwiększania transakcji bezgotówkowych w Polsce. W 2021 r. po raz pierwszych w historii wartość transakcji bezgotówkowych była większa niż wartość dokonanych transakcji gotówkowych, a w IV kw. 2021 r. – udział tych pierwszych wyniósł 54 proc.

Pozytywnym zjawiskiem jest także sukcesywny spadek szarej strefy w krajowym rynku papierosowym. W tej branży szara strefa (rozumiana jako nielegalna produkcja i przemyt) maleje sukcesywnie od 2015 roku, gdy wynosiła 19 proc. (w stosunku do legalnej sprzedaży) podczas gdy w drugiej połowie 2021 r. spadła do rekordowo niskiego poziomu poniżej 6 proc. 2021 r. Jest to z w dużej mierze zasługą rozwiązań legislacyjnych i kontrolnych państwa, w tym także uszczelnienia granic np. z Białorusią, co spowodowało wzrost legalnej sprzedaży papierosów mimo podwyżki podatku akcyzowego od 2020 r.

IPAG co roku wskazuje Dzień Wyjścia z Szarej Strefy Gospodarczej. W tym roku przypadł on 10 marca. Oznacza to, że od tego dnia produkcja odbywa się umownie wyłącznie w oficjalnym obiegu gospodarczym, a polska gospodarka symbolicznie opuszcza szarą strefę.