PFR wymaga przewietrzenia. Fundusz potrzebny, ale zagubiony

Ekonomiści nie mają silnego przekonania, że Polski Fundusz Rozwoju dobrze wypełnia swoje zadania. Krytycznie oceniają jego brak przejrzystości. Ale zdecydowanych przeciwników ta instytucja nie ma.

„Zabawki” premiera Mateusza Morawieckiego, czyli Polski Fundusz Rozwoju i należący do grupy PFR Bank Gospodarstwa Krajowego, po zmianie rządu czeka tsunami, czyli dokładny audyt – pisał w październiku portal Money.pl, powołując się na rozmowy z przedstawicielami koalicji. Z rozmów tych wynikało, że głównym zarzutem pod adresem PFR-u i BGK było to, że stały się dla Morawieckiego pozabudżetowym, a więc niepodlegającym kontroli parlamentu, wehikułem do finansowania rozmaitych pomysłów rządu Zjednoczonej Prawicy.

Czy jednak poza tym, że PFR przyczynił się do spadku przejrzystości finansów publicznych, instytucja ta spełnia zawartą w jej nazwie rolę, do której została powołana? Zapytaliśmy o to szerokie grono ekonomistów, uczestników panelu eksperckiego „Parkietu” i „Rzeczpospolitej”.

parkiet.com

Parasol do wszystkiego

Polski Fundusz Rozwoju został utworzony w kwietniu 2016 r. przez przekształcenie istniejących wtedy od trzech lat Polskich Inwestycji Rozwojowych. Był to element Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, flagowego programu Morawieckiego. Z czasem PFR został przekształcony w grupę kapitałową, która zrzesza wszystkie instytucje rozwoju w Polsce, w tym BGK, Korporację Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych, Agencję Rozwoju Przemysłu, Polską Agencję Inwestycji i Handlu, a także Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. „Polski Fundusz Rozwoju to grupa instytucji finansowych i doradczych dla przedsiębiorców, samorządów i osób prywatnych inwestująca w zrównoważony rozwój społeczny i gospodarczy kraju” – informuje na swojej stronie internetowej sam PFR. To definicja bardzo pojemna, a więc zakres zadań funduszu również jest szeroki. Jednym z jego flagowych projektów było np. utworzenie Pracowniczych Planów Kapitałowych.

Brak jednoznacznie sformułowanych celów istnienia PFR, a także konsolidacji w jedną grupę wszystkich państwowych instytucji wspierania rozwoju, utrudnia ocenę działalności tego podmiotu. Znajduje to odzwierciedlenie w wynikach naszej sondy.

Uczestników panelu ekonomistów poprosiliśmy o ocenę tezy, że „Polski Fundusz Rozwoju poprawił funkcjonowanie sieci instytucji rozwoju w Polsce”. Aż 36 proc. spośród 37 ankietowanych wybrało odpowiedź „nie mam zdania”. Z tym sformułowaniem zgodziło się 22 proc. ankietowanych, w tym 6 proc. zdecydowanie. Nie zgodziło się z nim 42 proc. ankietowanych. Ale zdecydowanie krytyczny głos był tylko jeden.

Za dużo kryteriów oceny

Ostrożność w ocenach działalności PFR wynika z tego, że ekonomiści co do zasady zgadzają się, że tego rodzaju instytucja była w Polsce potrzebna. Nieprzypadkowo jej zalążki powstały już za rządów koalicji PO-PSL. – Fundusz wspierający rozwój jako taki jest niewątpliwie potrzebny, jednak trudno jest ocenić jego działalność jako całość. Nie spotkałem się z badaniami na ten temat – mówi prof. Andrzej Cieślik z Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Z czego wynika przewaga krytycznych głosów wśród ekonomistów, którzy mają wyrobione zdanie? W niektórych odpowiedziach widać przekonanie, że PFR stał się instytucją upolitycznioną, która w związku z tym nie może działać efektywnie, finansując istotne projekty rozwojowe. Przykładowo, PFR był zaangażowany w „repolonizację” banku Pekao, a co do tego, czy ta decyzja rządu Zjednoczonej Prawicy miała pozytywny wpływ na rozwój polskiej gospodarki, wielu ekonomistów ma wątpliwości. Jak pisaliśmy tydzień temu, tylko 17 proc. uczestników naszej sondy zgodziło się z tezą, że „duży udział własności państwowej w polskim sektorze bankowym sprzyja rozwojowi i stabilności gospodarki (wygładza cykl kredytowy)”.

Inni ekonomiści zwracają uwagę na to, że jednym z podstawowych zadań PFR – podobnie jak całej SOR – było zwiększenie stopy inwestycji w Polsce, w szczególności nakładów na badania i rozwój. Tu większych sukcesów nie widać. – Dość mizerne inwestycje w B+R w Polsce raczej nie sygnalizują poprawy w funkcjonowaniu sieci instytucji rozwoju – ocenia dr Paweł Bukowski, wykładowca w University College London, członek grupy eksperckiej Dobrobyt na Pokolenia.

– Przed powstaniem PFR i konsolidacją instytucji rozwoju w Grupie PFR sieć ta była rozdrobniona, słaba i bez faktycznych zdolności kadrowych i finansowych. Testem dla zdolności instytucjonalnej PFR było skuteczne postawienie Tarczy Finansowej w 2020 r. – zauważa z kolei dr Maciej Grodzicki z Uniwersytetu Jagiellońskiego i Polskiej Sieci Ekonomii. Dodaje, że GK PFR odnosi też sukcesy we wspieraniu eksporterów, ale przyznaje, że nie wykorzystuje swoich możliwości w obszarach polityki przemysłowej i innowacyjności.

Poszukiwanie płaszczyzn porozumienia

Wbrew pozorom w ekonomii niewiele pytań ma jednoznaczne odpowiedzi. Celem panelu ekonomistów „Parkietu” i „Rzeczpospolitej”, który zainaugurowaliśmy w lipcu 2020 r., jest pokazanie pełnego spektrum opinii na tematy ważne dla rozwoju polskiej gospodarki. Do udziału w tym przedsięwzięciu zaprosiliśmy ponad 80 wybitnych polskich ekonomistów z różnych pokoleń i ośrodków akademickich (także zagranicznych) oraz o różnorodnych zainteresowaniach naukowych. Tę grupę ekspertów mniej więcej raz na miesiąc prosimy o opinie i komentarze dotyczące aktualnych zagadnień z zakresu szeroko rozumianej polityki gospodarczej. Takie badania opinii cenionych ekonomistów pozwalają na recenzowanie bez uprzedzeń wszelkich pomysłów, które pojawiają się w debacie publicznej, i wysuwanie nowych. Nasz panel ekspercki wzorowany jest na przedsięwzięciu, które od 2011 r. realizuje Booth School of Business (część Uniwersytetu w Chicago).

Wyniki wszystkich dotychczasowych ankiet można znaleźć na stronie klubekspertow.rp.pl.GS