Jeszcze większa jawność informacji o beneficjentach rzeczywistych

TSUE wymusił zmianę w podejściu do rejestrów beneficjentów rzeczywistych.

W Parlamencie Europejskim trwają prace nad kolejnymi zmianami w przepisach przeciwdziałających praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. 28 marca 2023 r. właściwa komisja PE zaakceptowała projekt zmian dyrektywy AML. Projektowane zmiany idą w dwóch kierunkach – rozszerzenia katalogu informacji, które trzeba będzie przekazywać do rejestrów beneficjentów rzeczywistych, oraz uregulowania zasad udostępniania tych danych.

Pełna jawność informacji zgromadzonych w rejestrach narusza prawo do prywatności i ochrony danych. Wykazał to TSUE w głośnym wyroku z 22 listopada 2022 r. Podkreślił, że taka jawność narusza Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Stwierdził również nieważność przepisu V Dyrektywy AML, umożliwiającego dostęp do danych w rejestrach beneficjentów rzeczywistych każdemu – bez konieczności wskazania jakiegokolwiek interesu. Tymczasem polski Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych nadal jest w pełni jawny dla każdego zainteresowanego, ponieważ wyrok TSUE nie miał bezpośredniego przełożenia na polską ustawę o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Dzięki projektowanym zmianom pełny dostęp do informacji zgromadzonych w rejestrach beneficjentów rzeczywistych będą miały głównie podmioty publiczne. Dostęp do danych o beneficjentach, ale w ograniczonym wymiarze czasowym, zyskają dziennikarze, uczelnie i organizacje społeczne. Będzie mógł być im przyznany na co najmniej 2,5 roku, z możliwością odnowienia.

Planowane zmiany idą także w kierunku rozszerzenia katalogu informacji, które w Polsce będą musiały być zgłoszone do CRBR. W rejestrze będą dane wszystkich beneficjentów rzeczywistych, zarówno tych aktualnych, jak i dawnych. Celem regulacji jest raczej pozostawienie dostępu do danych zgromadzonych w rejestrze o byłych beneficjentach (obecnie rejestr wskazuje jedynie aktualnych beneficjentów), a nie wprowadzanie danych historycznych. Sposób regulacji publikowania danych o poprzednich beneficjentach ureguluje polska ustawa.

Zawieranie umów a dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych

W projektowanych przepisach zaplanowano też możliwość przyznania dostępu tym osobom, które stwierdzą, że zamierzają nawiązać kontakty gospodarcze z podmiotem i w związku z tym potrzebują zweryfikować informacje zgromadzone w rejestrze beneficjentów rzeczywistych. Nie wskazano jednak, na jakiej podstawie ma się odbywać taka weryfikacja.

To, czy dana osoba powinna uzyskać dostęp do rejestru, każdorazowo sprawdzane jest przez organ prowadzący rejestr na podstawie otrzymanych informacji i dowodów potwierdzających posiadanie takiego interesu. Jeżeli decyzja o przyznaniu lub odmowie dostępu nie zostanie wnioskodawcy przekazana w terminie 10 dni od złożenia wniosku, wtedy dostęp i tak będzie nadany.

Eksperci od dawna alarmowali, że ujawniane dane są zbyt szerokie i potencjalnie mogą być źródłem zagrożeń dla samych beneficjentów oraz ich rodzin.

TSUE w wyroku z 22 października 2022 r. opowiedział się za zmniejszeniem zakresu dostępności tych informacji i poszanowaniem prawa do prywatności, jak również prawa ochrony danych osobowych. Należy pamiętać, że proponowane w Dyrektywie AML zmiany muszą godzić ze sobą postulaty TSUE z celem samej dyrektywy, czyli przeciwdziałaniem praniu pieniędzy. Trzeba więc mieć nadzieję, że w ramach nowelizacji polskiej ustawy dostęp do danych z CRBR zostanie zapewniony podmiotom mającym ustawowy obowiązek badania beneficjentów rzeczywistych swoich klientów (banki, notariusze, adwokaci czy radcy).

Także rozszerzenie katalogu informacji, które będą ujawniane w rejestrze, nie jest sprzeczne z omawianym orzeczeniem. TSUE kwestionował tylko szeroką jawność danych. Nie podawał w wątpliwość sensu ich zgłaszania. Jeżeli teraz w CRBR uprawniony podmiot będzie widział więcej informacji niż do tej pory, to celowość ich wskazywania będzie podlegała ocenie.

Udostępnianie danych archiwalnych innych niż stan aktualny będzie kontestowane w świetle zasadności jawności tych danych i ich zgodności z przepisami o ochronie danych osobowych.