Sprawozdawczość a upadłość i likwidacja spółki

Ogłoszenie upadłości spółki przez sąd lub powzięcie przez wspólników uchwały o otwarciu likwidacji firmy kreuje nową sytuację prawną spółki. Jest ona determinowana celem postępowania upadłościowego lub likwidacji.

Choć na pierwszy plan postępowania upadłościowego dłużnika wysuwa się zaspokojenie roszczeń wierzycieli w możliwie największym stopniu, a w przypadku likwidacji – zakończenie bieżących interesów spółki, wypełnienie zobowiązań, ściągnięcie wierzytelności i upłynnienie majątku, nie oznacza to, że obowiązki w zakresie sprawozdawczości, które dotąd ciążyły na spółce zgodnie z ustawą z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości 1) (dalej: „ustawa o rachunkowości") oraz na podstawie innych ustaw, wygasają. Ulegają one pewnym modyfikacjom i przechodzą na podmioty odpowiedzialne za przeprowadzenie postępowania upadłościowego lub postępowania likwidacyjnego, tj. na syndyka, zarządcę i likwidatora.

Ogłoszenie upadłości

Zgodnie z ustawą z 28.02.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze 2) (dalej: „prawo upadłościowe") datą upadłości jest data wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości podaje się niezwłocznie do publicznej wiadomości, w szczególności przez obwieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Ponadto, jeśli upadły jest spółką publiczną postanowienie o ogłoszeniu upadłości doręcza się przewodniczącemu Komisji Nadzoru Finansowego (dalej „KNF"). Jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłej spółki, spółka taka traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym do masy upadłości. Natomiast w postępowaniu upadłościowym układowym zarząd mieniem wchodzącym w skład masy upadłości sprawuje upadły pod nadzorem nadzorcy sądowego, chyba że sąd ustanowił zarządcę.

Likwidacja

Z dniem powzięcia przez wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub przez walne zgromadzenie spółki akcyjnej uchwały o rozwiązaniu spółki następuje otwarcie likwidacji spółki. Do spółki w okresie likwidacji stosuje się przepisy dotyczące organów spółki i obowiązków wspólników (akcjonariuszy), jeżeli przepisy kodeksu spółek handlowych (dalej: „ksh") nie stanowią inaczej lub z celu likwidacji nie wynika nic innego. Po otwarciu likwidacji prowadzenie czynności likwidacyjnych należy do likwidatorów spółki. Likwidatorami są, co do zasady, członkowie zarządu. Na mocy odesłania zawartego w art. 280 oraz art. 466 ksh do likwidatorów stosuje się przepisy dotyczące członków zarządu. Likwidatorzy mają obowiązek zgłosić otwarcie likwidacji do sądu rejestrowego oraz ogłosić o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji (w przypadku spółki akcyjnej dwukrotnie), wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności.

Obowiązki przejmuje syndyk lub likwidatorzy

Ogłoszenie upadłości lub otwarcie likwidacji spółki kapitałowej, obok innych zmian w sytuacji prawnej upadłej lub likwidowanej spółki, wprowadza także zmiany w zakresie obowiązków sprawozdawczości, w szczególności poprzez przeniesienie ich z członków zarządu na syndyka (zarządcę) czy też likwidatora. W postępowaniu upadłościowym rozstrzygające w tym zakresie znaczenie ma art. 169 ust. 1 prawa upadłościowego, zgodnie z którym syndyk lub zarządca wykonuje obowiązki sprawozdawcze, jakie ciążyłyby na upadłym. Zakresem tej regulacji objęte są nie tylko sprawozdania finansowe przewidziane w ustawie o rachunkowości, ale także m. in. przekazywanie informacji do Głównego Urzędu Statystycznego i składanie sprawozdań do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku likwidacji spółki likwidatorzy są zobowiązani wykonywać obowiązki w zakresie sprawozdawczości na zasadzie odesłania do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących członków zarządu.

Uzupełnieniem powyższych regulacji są przepisy ustawy o rachunkowości. Za kierownika jednostki, który ponosi odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości, ustawa ta uważa również likwidatora, a także syndyka lub zarządcę ustanowionego w postępowaniu upadłościowym. Obowiązki w zakresie sprawozdawczości rachunkowej po ogłoszeniu upadłości lub po otwarciu likwidacji ciążą zatem odpowiednio na syndyku (zarządcy) i likwidatorze.

Sprawozdawczość w przypadku upadłości emitenta papierów wartościowych lub domu maklerskiego

Na syndyka lub zarządcę przechodzi także obowiązek składania KNF, spółce prowadzącej rynek regulowany oraz do publicznej wiadomości informacji poufnych oraz informacji bieżących i okresowych stosownie do art. 56 ustawy z 29.07.2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych 3), jeśli ogłoszono upadłość spółki będącej emitentem papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym.

W przypadku ogłoszenia upadłości domu maklerskiego uczestniczącego, zgodnie z ustawą z 29.07.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi 4) (dalej: „ustawa o obrocie"), w systemie rekompensat tworzonym i prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (dalej: „KDPW"), art. 140 ustawy o obrocie nakłada na syndyka lub zarządcę obowiązek niezwłocznego, lecz nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości domu maklerskiego, ustalenia i przedstawienia w formie pisemnej KDPW m.in. listy inwestorów uprawnionych do otrzymania rekompensat, kwot środków pieniężnych oraz wartości instrumentów finansowych inwestorów, za które przysługuje rekompensata, wyliczonych kwot rekompensat należnych poszczególnym inwestorom oraz kwoty płynnych środków domu maklerskiego wchodzących w skład masy upadłości według stanu na dzień ogłoszenia upadłości.

Dzień bilansowy

Syndyk lub likwidator są zobowiązani do sporządzenia sprawozdania finansowego spółki na dzień poprzedzający otwarcie likwidacji lub ogłoszenie upadłości spółki, ponieważ zdarzenia te są dniem bilansowym, na który zamyka się księgi rachunkowe. Uzupełnieniem tej regulacji są przepisy art. 307 prawa upadłościowego, zgodnie z którymi na podstawie spisu inwentarza i innych dokumentów upadłego oraz oszacowania syndyk sporządza sprawozdanie finansowe na dzień poprzedzający ogłoszenie upadłości i niezwłocznie przedkłada je sędziemu-komisarzowi. Jeżeli z jakichkolwiek przyczyn syndyk nie może sporządzić spisu inwentarza, oszacowania, planu likwidacji lub sprawozdania finansowego w terminie jednego miesiąca od dnia ogłoszenia upadłości, składa sędziemu-komisarzowi pisemne sprawozdanie ogólne o stanie masy upadłości i o możliwości zaspokojenia wierzycieli. Złożenie sprawozdania nie zwalnia syndyka od obowiązku sporządzenia sprawozdania finansowego i innych dokumentów, gdy tylko będzie to możliwe. Niezależnie od sprawozdań rachunkowych syndyk, nadzorca sądowy i zarządca składają sędziemu – komisarzowi w terminach przez niego wyznaczonych, przynajmniej co trzy miesiące, sprawozdanie ze swoich czynności.

Likwidator natomiast, oprócz sporządzenia sprawozdania finansowego na dzień poprzedzający otwarcie likwidacji, jest zobowiązany także do sporządzenia bilansu otwarcia likwidacji i przedstawienia go zgromadzeniu wspólników lub walnemu zgromadzeniu do zatwierdzenia.

Badanie, zatwierdzanie i składanie do rejestru sprawozdań finansowych

W czasie likwidacji likwidator powinien po upływie każdego roku obrotowego składać sprawozdanie ze swej działalności oraz sprawozdanie finansowe zgromadzeniu wspólników (walnemu zgromadzeniu) do zatwierdzenia. Zgodnie z ustawą o rachunkowości likwidator jako kierownik jednostki jest zobowiązany złożyć w rejestrze przedsiębiorców roczne sprawozdanie finansowe wraz z opinią biegłego rewidenta (jeśli jednostka podlega badaniu), odpisem uchwały organu zatwierdzającego spółki o jego zatwierdzeniu i podziale zysku lub pokryciu straty oraz sprawozdaniem likwidatora z działalności w ciągu 15 dni od dnia zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego. Podobny obowiązek ciąży na syndyku, z tym zastrzeżeniem, że zgodnie z art. 53 ust 2a ustawy o rachunkowości przepis wprowadzający obowiązek zatwierdzenia przez organ zatwierdzający (zgromadzenie wspólników/walne zgromadzenie) rocznego sprawozdania jednostki nie dotyczy jednostek, w stosunku do których ogłoszona została upadłość. Zgodnie z prawem upadłościowym sprawozdania finansowe (jak również sprawozdania z działalności) składane przez syndyka lub zarządcę podlegają zatwierdzeniu przez sędziego – komisarza. Syndyk, podobnie jak likwidator, jest także zobowiązany do złożenia sprawozdania finansowego we właściwym urzędzie skarbowym. Jeżeli chodzi o obowiązek badania sprawozdań finansowych, to zgodnie z art. 64 ust.1 ustawy o rachunkowości badaniu podlegają jednostki kontynuujące działalność. W przypadku upadłości likwidacyjnej założenie kontynuacji działalności co do zasady nie będzie spełnione. Jednakże w świetle stanowiska KNF 5) należy mieć na uwadze obowiązujące emitentów papierów wartościowych przepisy rozporządzenia ministra finansów z 19.02.2009 r. w sprawie informacji bieżących i okresowych przekazywanych przez emitentów papierów wartościowych oraz warunków uznawania za równoważne informacji wymaganych przepisami prawa państwa niebędącego państwem członkowskim 6), które przewidują obowiązek zbadania rocznego sprawozdania finansowego i odpowiednio rocznego skonsolidowanego sprawozdania finansowego przez podmiot uprawniony do badania sprawozdań finansowych oraz zamieszczenia w raporcie rocznym i odpowiednio skonsolidowanym raporcie rocznym opinii o badanym rocznym sprawozdaniu finansowym. Jak wynika z powyższego, na podstawie ustawy o ofercie publicznej oraz ww. rozporządzenia, należy uznać, że obowiązkowi badania rocznego sprawozdania finansowego i rocznego skonsolidowanego sprawozdania finansowego podlegają emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym, w tym emitenci, w stosunku do których ogłoszona została upadłość, także likwidacyjna.

Dzień zakończenia likwidacji lub postępowania upadłościowego jest także dniem bilansowym, na który to likwidator lub syndyk jest zobowiązany sporządzić sprawozdanie finansowe. Likwidator sporządza także, zgodnie z wymogami ksh, sprawozdanie finansowe na dzień poprzedzający podział między wspólników (akcjonariuszy) majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli (tzw. sprawozdanie likwidacyjne). Syndyk, nadzorca sądowy albo zarządca składają natomiast sprawozdanie ostateczne ze swoich czynności.

1) DzU 2013, nr 330 tj.

2) DzU 2012 nr 1112 tj.

3) DzU z 2009 r. nr 185, poz. 1439, j.t. ze zm.

4) DzU z 2010. nr 211.1384 j.t.

5) Raport KNF: „Zgodność sprawozdań finansowych emitentów papierów wartościowych z MSSF, analiza przeprowadzona w 2011 r.", s. 25

6) DzU z 2009 r. nr 33, poz. 259