System podatkowy w praktyce

Jak uszczelnianie systemu podatkowego wpływa na pozycję podatnika?

Uszczelnianie systemu podatkowego jest zgodne z deklaracjami politycznymi rządzących oraz w dłuższym okresie jest elementem budowania zdrowej konkurencji pomiędzy przedsiębiorcami. Można mieć jednak poważne zastrzeżenia odnośnie do tempa oraz sposobu wprowadzania zmian związanych z uszczelnianiem systemu podatkowego. Duża liczba nowelizacji wprowadzanych w krótkim czasie nie sprzyja budowaniu poczucia bezpieczeństwa wśród przedsiębiorców. W ostatnim czasie wprowadzono zmiany, które w istotny sposób przemodelowały polski system podatkowy, wprowadzając liczne nowe obciążenia dla biznesu. Najważniejsze z nich to nowa regulacja dotycząca obowiązku raportowania o schematach podatkowych (tzw. MDR), mechanizm podzielonej płatności (tzw. split payment), nowe zasady poboru podatku u źródła (WHT) czy też wreszcie nowelizacja ogólnej klauzuli obejścia prawa podatkowego.

Należy zakładać, że właśnie ze względu na dynamikę zmian i rosnącą niepewność MF zaczęło publikować objaśnienia podatkowe, tłumaczące, w jaki sposób należy stosować/interpretować nowe przepisy podatkowe. Taka sytuacja miała miejsce w przypadku nowych regulacji dotyczących MDR oraz nowych zasad poboru podatku u źródła. Choć takie wyjaśnienia są w pewnych aspektach pomocne, to całość zjawiska jest niepokojąca – prawa i obowiązki podatników powinny jasno wynikać z przepisów prawa, a nie objaśnień ministerialnych. Szczególnie wziąwszy pod uwagę rozliczne sankcje za ich nieprzestrzeganie wprowadzone na przestrzeni ostatniego roku – zarówno o charakterze osobistym (tj. karne skarbowe), jak i te ciążące na spółkach – nowe przepisy przewidują przykładowo możliwość nałożenia dodatkowych zobowiązań na spółkę, która zaniżyła pobrany WHT, lub sankcje związane z nieprawidłowym wdrożeniem przepisów o split payment.

Wszystko to powoduje, że podatnicy czują się niepewnie w coraz bardziej skomplikowanym i rozbudowanym systemie podatkowym.

Jakie są dotychczasowe praktyki w tym zakresie?

W ramach walki z nadużyciami w obszarze prawa podatkowego fiskus nałożył na przedsiębiorców szereg nowych obowiązków informacyjnych. Podatnicy są zobowiązani przekazywać do MF m.in. informacje o schematach podatkowych (tzw. MDR). Zakres przekazywanych informacji został zdefiniowany bardzo szeroko, obejmując na przykład korzystanie ze „zwykłych" ulg lub zwolnień podatkowych czy też wypłatę dywidend o znacznej wartości. Dlatego wprowadzenie przepisów o MDR wiąże się niewątpliwie z dużym obciążeniem dla podatników.

MF sukcesywnie poszerza także obowiązki informacyjne w obszarze cen transferowych. Od tego roku został wprowadzony obowiązek sprawozdawczy TP-R, obejmujący szczegółowe dane dotyczące stron transakcji, szczegółów stosowanej metody cen transferowych, a także informacji pochodzących z analizy danych porównawczych, w tym jej wyniki.

Oprócz zmian legislacyjnych istotna dla podatników okazuje się również zmiana praktyki organów podatkowych w relacjach z podatnikiem. W rozstrzygnięciach podatkowych dostrzegamy często kreatywną wykładnię przepisów podatkowych przez organy podatkowe, czasami wbrew ugruntowanej linii interpretacyjnej. Niemalże standardem stała się praktyka kwestionowania ustaleń poczynionych przez organy skarbowe we wcześniej przeprowadzonych kontrolach. Kolejną negatywną praktyką jest zaostrzenie polityki karnoskarbowej i karnej jako instrumentu wywierania presji na podatnikach.

Zdecydowanie nie sprzyja to budowaniu poczucia stabilności po stronie przedsiębiorców.

W tym kontekście należy wskazać na jeszcze jeden istotny aspekt – spadek wykorzystania przez podatników interpretacji podatkowych. W roku 2015 wydano ok. 37 tys. wiążących interpretacji, podczas gdy w 2018 r. już tylko ok. 23 tys. Źródeł takiego stanu rzeczy należy upatrywać zarówno w zmianach legislacyjnych, jak i zmianach w praktyce wydawania interpretacji – wprowadzeniu klauzuli ogólnej przeciwko unikaniu opodatkowania, zwiększeniu roli objaśnień podatkowych czy interpretacji ogólnych. Ministerstwo Finansów w odpowiedzi na interpelację nr 28059 z dnia 14 grudnia 2018 r. przyznało, że „niewątpliwie dokonane zmiany legislacyjne, których celem było ograniczenie możliwości nadużywania interpretacji w celu zabezpieczania agresywnych optymalizacji podatkowych, również miały na to wpływ".

Jakich nowych kierunków zmian możemy się spodziewać?

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na przepisy już uchwalone, z odroczonym terminem wejścia w życie. Tutaj na plan pierwszy wysuwają się zmiany dotyczące VAT: (i) nowe przepisy rozszerzające zakres transakcji objętych obowiązkowo tzw. split payment (wchodzą w życie od listopada 2019) (ii) likwidacja obowiązku składania w urzędzie skarbowym deklaracji VAT poprzez zastąpienie jej nowym plikiem JPK (od połowy 2020) (iii) zmiana matrycy stawek VAT (wejście w życie również 2020).

W kontekście czekających nas w październiku wyborów parlamentarnych należy pamiętać o zasadzie dyskontynuacji, która oznacza, że projekty ustaw nieuchwalone w tej kadencji Sejmu nie są automatycznie procedowane w nowym parlamencie.

Nowy parlament będzie więc zaczynał niejako na nowo. Można przypuszczać, że wśród dużych zmian podatkowych, którymi zajmie się parlament nowej kadencji, będą dwie zasadnicze: (i) nowa ordynacja podatkowa (ii) stworzenie od zera kompletu ustaw w obszarze podatków dochodowych. Jeśli chodzi o nową ordynację podatkową – szkoda że pomimo zapowiedzi nie udało się w tej kadencji parlamentu uchwalić atrakcyjnych dla podatników regulacji, m.in. możliwości negocjacji organów podatkowych z podatnikiem, umowy podatkowej, mediacji. Te długo oczekiwane koncyliacyjne metody rozwiązywania sporów z organami podatkowymi miały zrównoważyć obecny – zdecydowanie bardziej konfrontacyjny – model dominujący w relacjach między przedsiębiorcami a aparatem skarbowym.

Jeśli chodzi o gruntowną reformę systemu opodatkowania w obszarze podatków dochodowych, MF od jakiegoś czasu deklaruje chęć stworzenia zupełnie nowych przepisów, które w odrębnych aktach prawnych regulowałyby: (i) opodatkowanie dochodów osobistych, szczególnie związanych z wykonywaniem pracy oraz dochodów kapitałowych osób fizycznych (ii) opodatkowanie działalności gospodarczej (w rozbiciu na osoby prawne oraz osoby fizyczne).

W jakim zakresie można wykorzystać nowe technologie do zarządzania ryzykiem podatkowym?

Częste zmiany przepisów podatkowych, bardziej skuteczne kontrole skarbowe, dotkliwe sankcje za popełniane błędy w rozliczeniach podatkowych, zapewnienie bezpieczeństwa podatkowego i prawnego spółce oraz jej kluczowym menedżerom – to tylko niektóre z wyzwań, przed którymi stoją podatnicy. Z tego względu kluczowe staje się efektywne i sprawne zarządzanie funkcją podatkową. Jednym z narzędzi dla realizacji tego celu jest rozsądnie prowadzona automatyzacja procesów związanych z rozliczeniami podatkowymi.

Nowoczesne doradztwo podatkowe coraz częściej oznacza bliską współpracę doradcy podatkowego z informatykami i programistami tworzącymi narzędzia do analizy danych lub zarządzania funkcją podatkową. Kilka lat temu było to nie do pomyślenia, ale dzisiaj zespół doradców podatkowych CRIDO jest na stałe wspierany przez kilkunastu specjalistów tworzących nowe narzędzia informatyczne, w tym do zarządzania funkcją podatkową. Tytułem przykładu można wymienić Compass MDR (narzędzie wspierające raportowanie / rozliczenia podatkowe w zakresie MDR, optymalizuje proces raportowania schematów podatkowych), Compass WHT (wspierający ocenę kontrahentów pod katem obowiązków związanych z podatkiem u źródła) czy zaawansowane narzędzia wspierające raportowanie VAT, w tym zapewniające mechanizm tzw. korekty wieloletniej. Ponieważ jedną z ról, jaką spełniają takie narzędzia, jest właściwe dokumentowanie pewnych procesów związanych z rozliczaniem podatków, można pokusić się o twierdzenie, że w większej firmie właściwe zarządzanie ryzykiem podatkowym bez wsparcia odpowiednich narzędzi informatycznych będzie w przyszłości trudne, a nawet niemożliwe.

Częste zmiany przepisów podatkowych, bardziej skuteczne kontrole skarbowe, dotkliwe sankcje za popełniane błędy w rozliczeniach podatkowych, zapewnienie bezpieczeństwa podatkowego i prawnego spółce oraz jej kluczowym menedżerom – to tylko niektóre z wyzwań, przed którymi stoją podatnicy. Z tego względu kluczowe staje się efektywne i sprawne zarządzanie funkcją podatkową. Jednym z narzędzi do realizacji tego celu jest rozsądnie prowadzona automatyzacja procesów związanych z rozliczeniami podatkowymi.