CRBR – fakty i mity

Po co powstał CRBR i kogo on dotyczy?

Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) to kolejny system kontrolny każdego z państw UE, w którym gromadzi się i przetwarza informacje o obrocie finansowym, w tym konkretnym przypadku o transakcjach beneficjentów rzeczywistych, tj. osób fizycznych sprawujących bezpośrednią lub pośrednią kontrolę nad daną spółką lub pobierających z nich pożytki. Utworzenie CRBR reguluje ustawa z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (DzU z 2019 r., poz. 1115 ze zm. – ustawa krajowa), która implementuje przepisy IV dyrektywy AML (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady [UE] 2015/849 z 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu). W intencji ustawodawcy ustawa krajowa uwzględnia również te z postanowień negocjowanej obecnej wersji V AML (obecnie w uzgodnieniach pomiędzy Radą Europejską a Parlamentem Europejskim w ramach tzw. trilogów), które zostały „bezsprzecznie" ustalone w procesie pomiędzy ww. organami UE, a w stosunku do których z wysoką dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że zostaną przyjęte w V AML. Tego rodzaju uwzględnienie uznano za wskazane ze względu na spodziewany krótki termin implementacji zmian wprowadzanych przez V AML do dyrektywy 2015/849, co jednak nie nastąpiło.

Przepisy dyrektywy zobowiązują państwa członkowskie do przechowywania informacji na temat beneficjentów rzeczywistych w centralnych rejestrach krajów członkowskich oraz do udostępniania tych informacji właściwym organom i jednostkom analityki finansowej, a także podmiotom zobowiązanym (w ramach stosowania środków należytej staranności wobec klienta).

Należy ocenić, że ustawa krajowa reguluje szerzej niżli Dyrektywa zakres funkcjonowania i dostępu do rejestru, przykładowo poprzez rozleglejszy krąg podmiotowy instytucji obowiązanych, całkowicie jawny w dostępie do danych charakter rejestru (wobec braku konieczności wykazania interesu prawnego), czy wskazywane powyżej odniesienie regulacyjne jedynie do projektu V AML. Ma to służyć zapewne zwiększeniu tzw. ogólnej przejrzystości transakcji finansowych, przeciwdziałaniu unikaniu opodatkowania, ochronie bezpieczeństwa uczestników obrotu gospodarczego poprzez możliwość weryfikacji kontrahenta, zapewnieniu właściwego poziomu ładu korporacyjnego, zwiększeniu kontroli informacji, w tym przez media i organizacje społeczne czy budowaniu zaufania do systemu finansowego. Z pewnością jednak wpisuje się w założenia i funkcjonowanie obecnej polityki fiskalnej państwa. Podmiotami obowiązanymi do zgłoszenia beneficjenta rzeczywistego są wszystkie typy spółek poza spółkami publicznymi oraz partnerskimi, na co wskazywać ma katalog zamknięty oznaczony w art. 58 ustawy krajowej.

Kto i w jaki sposób będzie mógł wykorzystać informacje z CRBR?

Komentowane normy prawne opierają się na następującym schemacie: przedsiębiorca zobowiązany jest pod sankcją do wskazania swojego beneficjenta rzeczywistego, czyli podmiotu kwalifikowanego, który najistotniej wpływaj na określoną działalność gospodarczą, jak i uzyskuje w istocie największą korzyść z jej, którego dane umieszcza się i aktualizuje w centralnym rejestrze - CRBR. Oświadczenie o osobie beneficjenta składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Jawny charakter CRBR – z nieograniczonym dostępem każdego – umożliwi analizę, ocenę i kontrolę wszelkich znaczących transakcji gospodarczych z zamiarem odsiewu z obrotu tych transakcji, które mogą być kwalifikowane jako służące praniu pieniędzy lub finansowania działań przestępczych.

Uprawnieni i zobowiązani do takich czynności kontrolnych obok organów państwa są także przedsiębiorcy i to niejedynie na zasadzie ryzyka gospodarczego. W szczególności chodzi o wskazane w ustawie krajowej tzw. instytucje obowiązane. Spośród nich przykładowo wskazać należy: banki czy SKOK, instytucje finansowe czy płatnicze, firmy inwestycyjne, instytucje rynku kapitałowego, stowarzyszenia posiadające osobowość prawną, fundacje, a nawet podmioty zajmujące się usługowym prowadzeniem ksiąg rachunkowych; z ograniczeniami przedmiotowymi: notariuszy, palestrę, w tym doradców podatkowych. Instytucje obowiązane będą weryfikować obowiązkowo beneficjentów rzeczywistych swoich klientów, a w szczególnych okolicznościach donosić o ich transakcjach.

Czy rzeczywiście spółki publiczne są wyłączone z regulacji?

Jak wspomniano, obowiązek zgłoszenia beneficjenta rzeczywistego bezpośrednio nie dotyczy spółek publicznych. Jednakże spółki publiczne najczęściej tworzą, jak też i same uczestniczą w grupach kapitałowych. Mogą zatem one, w niektórych przypadkach zaś będą do tego zobowiązane, uczestniczyć w procesie ustalania beneficjenta rzeczywistego ich spółek zależnych, co doprowadzi do nieuchronnej szczegółowej weryfikacji całej struktury właścicielskiej i zarządczej w ramach grupy własnej jak i ponad spółka publiczną.

Oznacza to, że w interesie także spółki publicznej leży pilna implementacja w system wewnętrznego compliance, postanowień ustawy krajowej oraz wydanych na jej podstawie aktów wykonawczych celem oprzyrządowania procesu i podział odpowiedzialności wewnętrznej za jego przebieg, gdyż poza samym aktem zgłoszenia beneficjentów kluczowe jest stałe monitorowanie zmian i terminowe dokonywanie zgłoszeń aktualizacyjnych. Brak zgłoszenia i zmian w osobie beneficjentów w terminie jest bowiem sankcjonowany.

Jakie mogą pojawiać się trudności w identyfikacji beneficjenta w grupie kapitałowej?

Kryteriami przesądzającymi o uznaniu danej osoby za beneficjenta są przede wszystkim uprawnienia właścicielskie. W związku z powyższym w pierwszej kolejności należy stworzyć mapę grupy, sięgającą możliwie do samego jej szczytu, tj. aż do osób fizycznych zarówno krajowych jak i zagranicznych. Przydatne w tym celu będą przede wszystkim rzetelne audyty nakierowane na absorpcję informacji od podmiotów stojących ponad strukturą własną, jak i zakres ujawnień w CRBR. Dane zgromadzone w rejestrze objęte są bowiem domniemaniem prawdziwości. Zatem to na podmiocie zgłaszającym dane informacje ciąży odpowiedzialność w przypadku ich nieprawidłowości lub nieaktualności. Zwraca także uwagę możliwość odpowiedniego stosowania dla dokonywanej kwalifikacji definicji podmiotu dominującego z ustawy o rachunkowości.

W przypadku, gdy dane w rejestrze nie dostarczą dostatecznych informacji lub w przypadku podmiotu zagranicznego, należy podjąć odpowiednie działania identyfikacyjne zgodnie z metodologią zawartą w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, a w braku takich wskazań działania racjonalne, możliwe do przeprowadzenia zgodnie ze stopniem organizacji i wiedzy spółki. Tytułem przykładu, jeżeli w strukturze właścicielskiej pojawia się podmiot polegający na powierniczym zarządzie majątkiem (czyli trust), który dodatkowo regulowany jest przepisami prawa obcego, pomocne okaże się wyliczenie znajdujące się w art. 2 pkt 1 lit. b tejże ustawy. Otóż w przypadku trustu za beneficjenta rzeczywistego ustawodawca nakazuje uznawać: założyciela, powiernika, nadzorcę (jeżeli został ustanowiony), beneficjenta lub inną osobę sprawującą kontrolę nad trustem. W legalnej definicji za trust ustawodawca uznaje regulowany przepisami prawa obcego stosunek prawny wynikający ze zdarzenia prawnego, umowy lub porozumienia, w tym zespołu takich zdarzeń lub czynności prawnych, na podstawie którego dokonuje się przeniesienia własności lub posiadania wartości majątkowych na powiernika w celu sprawowania zarządu powierniczego oraz udostępniania tych wartości beneficjentowi tego stosunku.

Beneficjenta rzeczywistego należy szukać aż do skutku. Stopień skomplikowania struktury nie jest przesłanką ekskulpującą dla odstąpienia od jej weryfikacji; wręcz przeciwnie – zaniechanie działania uznać należy za sprzeczne z celami regulacji. Motywy dyrektywy wskazują bowiem, że identyfikacja beneficjentów rzeczywistych powinna obejmować także podmioty prawne będące właścicielami innych podmiotów prawnych, tak by zidentyfikować osoby fizyczne sprawujące kontrolę nad daną spółką ostatecznie (poprzez własność udziałów lub w inny sposób).

Dopiero wobec udokumentowanej – tu znów przydatne będą uregulowania wewnętrzne o charakterze compliance celem wykazania osadzonego w dokumentacji wewnętrznej należytego poziomu staranności – niemożności ustalenia lub niedających się rozstrzygnąć wątpliwości co do poziomu kontroli przemawiającego za wskazaniem beneficjenta (np. wobec stopnia rozdrobnienia struktury właścicielskiej), w uzasadnionych w ten sposób przypadkach, za beneficjenta wskazywana będzie osoba fizyczna zajmującą wyższe stanowisko kierownicze. W praktyce krajowej będzie to najczęściej osoba sprawująca zarząd bądź osoba prowadząca sprawy spółki. Tej wyjątkowej sytuacji musi towarzyszyć jednakże brak podejrzeń prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Należy bowiem pamiętać, że to na zgłaszającej spółce ciąży odpowiedzialność należytego dokumentowania procesu decyzyjnego w ww. zakresie.

Porady praktyczne przy zgłoszeniu?

Do zgłoszenia nie można ustanowić pełnomocnika. Zgłoszenie składane jest w formie dokumentu elektronicznego, nieodpłatnie za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Nie można zatem dokonać zgłoszenia w formie pisemnej za pośrednictwem operatora pocztowego. Zgłoszenie opatrywane jest kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP. W przypadku spółek, których reprezentacja obejmuje łączne działanie co najmniej dwóch osób, podpis elektroniczny muszą złożyć wspólnie te osoby. CRBR przewiduje możliwość podpisania wniosku przez więcej niż jedną osobę. Jeżeli zgłaszana do CRBR osoba nie posiada numeru PESEL, wówczas należy podać datę urodzenia osoby zgłaszanej. Dokonanie zgłoszenia potwierdzane jest przez urzędowe poświadczenie odbioru, które wydawane jest za pomocą systemu teleinformatycznego.

W przypadku stwierdzenia przez spółkę oczywistej omyłki w złożonym zgłoszeniu spółka powinna niezwłocznie, nie później niż w terminie trzech dni roboczych od dnia stwierdzenia oczywistej omyłki, złożyć skorygowane zgłoszenie zawierające poprawne dane.

W przypadku stwierdzenia przez organ właściwy w sprawach CRBR, że zgłoszenie zostało złożone z naruszeniem art. 58-61 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu lub zawiera oczywiste omyłki, spółka powinna dokonać zgłoszenia ponownie, w terminie trzech dni roboczych od dnia otrzymania pisemnego żądania ponownego złożenia zgłoszenia przekazanego tej spółce przez organ właściwy w sprawach CRBR.