Nieoczywisty beneficjent rzeczywisty

Krąg potencjalnych beneficjentów rzeczywistych podmiotów wskazanych w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu może być szeroki. Aby ustalić, kto w danej organizacji jest beneficjentem rzeczywistym w rozumieniu ustawy, należy każdorazowo przeprowadzić analizę struktury danego podmiotu oraz posiadanych uprawnień, zawartych umów czy faktycznych porozumień.

Izabela Dziwińska mecenas, Kancelaria RKKW

fot. mat. prasowe

Funkcjonujący w Polsce od ponad trzech lat Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) to publiczny system informatyczny gromadzący i przetwarzający informacje o beneficjentach rzeczywistych podmiotów funkcjonujących w obrocie gospodarczym. Jednym z głównych celów CRBR jest przeciwdziałanie praniu pieniędzy m.in. poprzez zwiększenie przejrzystości struktur korporacyjnych podmiotów, a tym samym utrudnienie wykorzystywania takich struktur dla działań przestępczych. W CRBR ujawniane są bowiem informacje dotyczące szerokiej gamy podmiotów: spółek prawa handlowego (za wyjątkiem spółek publicznych), europejskich zgrupowań interesów gospodarczych, spółek europejskich, spółdzielni, spółdzielni europejskich, stowarzyszeń podlegających wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego, fundacji, trustów (w rozumieniu ustawy), których powiernicy lub osoby zajmujące stanowiska równoważne mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce lub nawiązują stosunki gospodarcze, lub nabywają nieruchomość na terytorium Polski, w imieniu lub na rzecz trustu.

Kto jest beneficjentem rzeczywistym?

Beneficjentem rzeczywistym jest zawsze osoba fizyczna (lub osoby fizyczne) sprawująca bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad danym podmiotem poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez ten podmiot klienta. Ustawa wskazuje przykładowe okoliczności, gdy należy daną osobę uznać za beneficjenta rzeczywistego. Jest to np. posiadanie więcej niż 25 proc. ogólnej liczby udziałów lub akcji tego podmiotu czy dysponowanie więcej niż 25 proc. ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym podmiotu, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu. Należy jednak pamiętać, że zasadniczo jest to katalog otwarty, a wyliczenie potencjalnych beneficjentów rzeczywistych ma jedynie charakter przykładowy.

Niekiedy to nieoczywiste

W przypadku prostej struktury właścicielskiej ustalenie beneficjenta rzeczywistego na podstawie wskazanych w ustawie wytycznych nie powinno stanowić większego problemu. Niejednokrotnie zdarza się jednak, że określenie beneficjenta rzeczywistego nie jest takie proste – w szczególności, gdy wspólnikiem jest osoba prawna, a nie osoba fizyczna. Wówczas beneficjenta rzeczywistego należy szukać, analizując strukturę spółki będącej wspólnikiem w podmiocie podlegającym zgłoszeniu. Albo strukturę wspólnika tego wspólnika czy nawet podmiotu, który jest wspólnikiem tego wspólnika.

Zawsze na końcu takiego łańcucha właścicielskiego winny znajdować się osoby fizyczne, które spełnią przesłanki uznania je za kontrolujące spółkę. A jeśli faktycznie nie ma możliwości ustalić tożsamości osoby fizycznej stojącej finalnie „za” strukturą, należy zgłosić tzw. beneficjenta zastępczego, czyli osobę fizyczną zajmującą w spółce wyższe stanowisko kierownicze.

Za przesłankę do uznania danej osoby za beneficjenta rzeczywistego nie zawsze możemy przyjąć m.in. posiadanie odpowiedniej liczby udziałów lub akcji czy też głosów na zgromadzeniu wspólników. Nawet bowiem w przypadku, gdy dana osoba posiada bezpośrednio zaledwie jeden udział albo nie posiada ich w ogóle, ale uprawnienia osobiste jej przyznane faktycznie wiążą się ze sprawowaniem kontroli nad podmiotem (np. uprawniając do powoływania wszystkich członków zarządu podmiotu), stanowi to wystarczającą przesłankę do uznania takiej osoby za beneficjenta rzeczywistego. Może wówczas zaistnieć sytuacja, że za beneficjentów rzeczywistych trzeba uznać dwie osoby – właściciela 100 proc. udziałów czy akcji oraz osobę posiadającą określone uprawnienia osobiste.

Uwaga na kumulacje

CRBR wyróżnia trzy rodzaje uprawnień przysługujących beneficjentowi: bezpośrednie uprawnienia (np. posiadanie udziałów), pośrednie uprawnienia (np. wykonywanie prawa głosu przez zastawnika) oraz inne uprawnienia (np. posiadanie uprawnień osobistych). Spośród tych opcji należy wybrać te uprawnienia, które powodują, że dana osoba jest beneficjentem rzeczywistym danej spółki, a niekiedy zsumować uprawnienia posiadane bezpośrednio i pośrednio.

Czasem też, mimo iż pojedyncze uprawnienia bezpośrednie lub pośrednie mogą nie być wystarczające do uznania danej osoby za beneficjenta rzeczywistego, często zsumowanie ich da nam podstawę do tego, aby taką osobę zgłosić do CRBR. Wyobraźmy sobie sytuację, w której wspólnik spółki posiada 1 proc. udziałów w jej kapitale zakładowym, co daje mu 1 proc. głosów na zgromadzeniu tej spółki, dodatkowo posiada 10 proc. udziałów poprzez podmiot kontrolowany, a ponadto osobie tej jako zastawnikowi przysługuje prawo głosu z 40 proc. udziałów. Po zsumowaniu tych wartości danej osobie przysługuje prawo głosu z 51 proc. udziałów w kapitale zakładowym spółki, przez co z całą pewnością należy uznać, iż to ona sprawuje kontrolę nad spółką i jest jej beneficjentem rzeczywistym.

Należy pamiętać, że w każdym przypadku, który jest nieco mniej oczywisty, a beneficjent ustalany jest na podstawie „innych uprawnień” posiadanych przez taką osobę, zachodzi konieczność precyzyjnego i jasnego opisania stanu faktycznego, który nie będzie budził wątpliwości.

Lepiej ostrożnie podejść do problemu

Procedura ustalania beneficjentów rzeczywistych w przypadku każdego podmiotu jest kwestią indywidualną i oprócz odniesienia się do katalogu wskazanego przez ustawodawcę należy przeanalizować wszelkie okoliczności faktyczne. W wielu podmiotach może to wymagać pogłębionej analizy dokumentacji i konieczności współpracy z innymi podmiotami, co może być czasochłonne. Termin na zgłoszenie to zaś zasadniczo 14 dni od dnia zaistnienia zdarzenia i pamiętać należy, że wpisy trzeba aktualizować w przypadku wystąpienia każdej okoliczności uzasadniającej zmianę. Niezachowanie terminu, a także zgłoszenie danych niezgodnych ze stanem faktycznym zagrożone jest karą pieniężną, która może wynieść nawet 1 mln zł. I choć obowiązek zgłoszenia ciąży na osobach uprawnionych do reprezentacji, to osoba będąca beneficjentem rzeczywistym ma obowiązek, pod zagrożeniem kary pieniężnej, dostarczyć wszelkie informacje oraz dokumenty niezbędne do zgłoszenia informacji do CRBR.