UWAGI WSTĘPNE
Zasygnalizowany temat sprowadza się w zasadzie do próby udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy w spółce, w której ponad połowa udziałów należy do Skarbu Państwa (dalej jako „Spółka"), członkowie zarządu odwoływani są wyłącznie przez radę nadzorczą, czy też uprawnienie w tym zakresie przysługuje również walnemu zgromadzeniu (w przypadku spółki akcyjnej) lub zgromadzeniu wspólników (w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością).
USTAWA O KOMERCJALIZACJI I PRYWATYZACJI
Zgodnie z art. 19a ust. 1 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (dalej jako „KomPrywU") w Spółce, w której ponad połowa akcji należy do Skarbu Państwa, członkowie zarządu powoływani i odwoływani są przez radę nadzorczą. Przepis ten został wprowadzony do KomPrywU 15 stycznia 2003 r., na mocy nowelizacji z 5 grudnia 2002 r. bazującej na projekcie z 7 czerwca 2002 r. Z uzasadnienia ww. projektu nie wynika jednak wprost, jak nietrafnie jest niekiedy podnoszone, iż art. 19a KomPrywU wyłącza stosowanie ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (dalej jako „KSH"). Przeciwnie, w ww. uzasadnieniu jest expressis verbis mowa o tym, iż celem projektu jest „podniesienie jakości nadzoru właścicielskiego" (którego główne ramy wytycza KSH – dod. Autora) oraz sprecyzowanie zasad doboru członków zarządów Spółek (m.in. wprowadzono wówczas odrębne postępowanie kwalifikacyjne, które umożliwia powołanie na tę funkcję członków zarządów [z wyjątkiem członków tego organu wybieranych przez pracowników Spółek] – por. art. 19a ust. 2–4 KomPrywU.
KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH
Zgodnie z przepisami KSH walne zgromadzenia (zgromadzenia wspólników) mają, i to nieograniczone w czasie, prawo odwoływania członków zarządu (por. art. 203 § 1 zd. 1 KSH oraz art. 368 § 4 zd. 2 KSH – patrz ramka). Niekiedy (wyłącznie jednak w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością) ww. uprawnienie może być ograniczone do tzw. ważnych powodów (np. choroby członka zarządu, osiągnięcia przezeń określonego wieku, utraty uprawnień zawodowych etc.). Podkreślić należy przy tym, iż ww. zasady mają charakter tzw. norm imperatywnych, tj. nie mogą być w żadnym razie modyfikowane postanowieniami umowy (statutu) spółki. Oznacza to tym samym, że odejście od ich stosowania wymagałoby wyraźnej, niebudzącej żadnych wątpliwości, podstawy normatywnej (np. istnienia przepisu o brzmieniu „art. 203 § 1 zd. 1 KSH oraz art. 368 § 4 zd. 2 KSH nie stosuje się").
Wskazana wyżej regulacja KSH wzmacnia efektywność nadzoru właścicielskiego wykonywanego bezpośrednio przez organ zrzeszający wspólników (akcjonariuszy), tj. ekonomicznych właścicieli spółki. Owo „wzmocnienie" polega na umożliwieniu tym organom odwoływania członków zarządu niezależnie od, określonego w umowie (statucie) spółki lub wynikającego z ustawy (np. KomPrywU), sposobu powoływania i odwoływania zarządców. W kontekście prowadzonej tu analizy trudno pominąć, iż deklarowanym celem wprowadzenia art. 19a KomPrywU było „wzmocnienie (a nie osłabienie – dod. Autora) jakości nadzoru właścicielskiego".
NA STYKU USTAWY I KODEKSU
W odniesieniu do (wszystkich) spółek kapitałowych stosuje się przepisy KSH (jako tzw. lex generalis) – por. art. 1 KSH. Inaczej jest jedynie wówczas, gdy przepisy szczególne (tzw. lex specialis) wyraźnie wyłączają lub modyfikują regulacje KSH. Tezę tę potwierdza także art. 5 ust. 1 KomPrywU, stanowiąc wyraźnie, iż „do (każdej – dod. Autor) spółki powstałej w wyniku komercjalizacji, o ile ustawa nie stanowi inaczej, stosuje się przepisy Kodeksu spółek handlowych". Z sytuacją wyłączenia lub modyfikacji przepisów KSH mamy bardzo często do czynienia, a najlepszym na to przykładem jest... sama KomPrywU. Jedynie celem przykładu wskazać należy na art. 1a ust. 3 zd. 3, art. 5 ust. 2, art. 5 ust. 3 zd. 2, art. 9 ust. 3, art. 36 ust. 4a zd. 2, art. 38 ust. 3a KomPrywU, które – co należy podkreślić: w sposób wyraźny – odchodzą od zasad KSH. W związku z powyższym przyjąć należy, iż we wszystkich innych przypadkach znajdą zastosowanie ogólne zasady dotyczące funkcjonowania spółek kapitałowych zawarte w KSH, w tym także por. art. 203 § 1 zd. 1 KSH oraz art. 368 § 4 zd. 2 KSH.