ŚW. MIKOŁAJ, biskup Miry, był uznawany za wielkiego dobroczyńcę i wokół jego życiorysu stworzono wiele legend. Santa claus to już jego odległe amerykańskie echo. Do wykreowania wizerunku tej postaci przyczyniły się ilustracje w prasie i książkach z XIX wieku, a także reklamy Coca-Coli z lat 30. XX wieku.
Ubrany na czerwono starzec z długą białą brodą, rozwożący po świecie prezenty w zaprzężone w renifery saniach lecących po niebie, stał się globalnym symbolem świąt Bożego Narodzenia, a zwłaszcza ich materialnego aspektu. Ten chrześcijański święty głęboko przeniknął do popkultury również w krajach od chrześcijaństwa kulturowo dalekich. Co więcej, stał się patronem przedświątecznych serii zwyżek na giełdach, czyli rajdu św. Mikołaja. Oczywiście postać św. Mikołaja przez ponad 1700 lat obrosła elementami, które mocno oddaliły ją od historycznego oryginału, a jej ewolucja mocno odzwierciedlała zmiany w cywilizacji zachodniej.
Najpopularniejszy biskup
Historyczny św. Mikołaj był Grekiem. Urodził się w mieście Patras około 270 r. n.e. Został biskupem miasta Mira (obecnie Demre w południowej Turcji). Był więziony za wiarę podczas ostatnich rzymskich prześladowań, a biorąc w 325 r. udział w soborze nicejskim, uderzył w twarz Ariusza, twórcę arianizmu, czyli herezji kwestionującej bóstwo Chrystusa. Mikołaj z Miry był znany jednak nie tyle z krewkiego charakteru, co z działalności charytatywnej. Jedna z legend mówiła, że podrzucił do ubogiego domu pieniądze na posag dla trzech panien, które ojciec chciał sprzedać do domu publicznego. Miał też wyprosić u cesarza ułaskawienie dla młodzieńców skazanych na karę śmierci i wskrzesić trzech mężczyzn zabitych przez hotelarza, któremu nie mogli zapłacić za pokój w pensjonacie. Mikołaj był biskupem bardzo szanowanym przez lud za życia, a po śmierci jego kult szybko się rozprzestrzeniał. Najstarszy wizerunek biskupa Mikołaja pochodzi z VI w. i zachował się w jednym z kościołów w Bejrucie. W tym czasie w Konstantynopolu wystawiono mu bazylikę. Jego grób doznawał czci w Mirze, a w 1087 r. został przeniesiony do włoskiego Bari. „Gdybym miał tysiąc ust i tysiąc języków, nie byłbym zdolny zliczyć wszystkich kościołów, wzniesionych ku jego czci" – twierdził jeden ze średniowiecznych kronikarzy. W Polsce jest obecnie 327 kościołów poświęconych św. Mikołajowi. Jest on uznawany m.in. za patrona: Albanii, Grecji, Rosji, Antwerpii, Bydgoszczy, Chrzanowa, Elbląga, Głogowa, Moskwy, cukierników, piekarzy, gorzelników, kierowców, marynarzy, kupców, studentów, panien szukających męża i więźniów. Jest również jednym z najpopularniejszych świętych w prawosławiu, uznawanym za wielkiego cudotwórcę. Kult św. Mikołaja przetrwał również w części krajów protestanckich. Dzień 6 grudnia (czyli data śmierci świętego) był tam przemianowywany z Dnia św. Mikolaja na Dzień Mikołaja.
W wielu tradycjach europejskich św. Mikołaj przejmował atrybuty dawnych pogańskich bogów. U Słowian – zwłaszcza na Rusi – wchodził w dawną rolę boga Welesa. U ludów nordyckich upodabniał się natomiast do Odyna. W Finlandii prezenty dzieciom w święta tradycyjnie wręcza staruszek o imieniu Joulupukki, czyli „bożonarodzeniowy kozioł". (W części krajów alpejskich niegrzeczne dzieci odwiedza natomiast Krampus, czyli demon z głową kozła.) Na Wyspach Brytyjskich domy podczas Wigilii odwiedzał Father Christmass, starzec w zielonej szacie i z wieńcem na głowie. Zwyczaj ten był mocno zwalczany w połowie XVII w., za rządów Oliviera Cromwella. Purytańscy fanatycy uważali świętowanie Wigilii za „katolicki przesąd", a Father Christmass był przez nich postrzegany jako „pogański diabeł". Ponad 100 lat wcześniej sprzeciwiający się kultowi świętych Marcin Luter propagował dawanie dzieciom prezentów w Boże Narodzenie – tak by dzieci uznawały, że prezenty dostają od Jezusa, a nie od katolickiego św. Mikołaja.
Fale zawirowań religijnych w Europie skutkowały więc powstaniem różnych lokalnych zwyczajów dotyczących prezentów świątecznych. Widać to również w Polsce. I tak w sporej części Małopolski na Wigilię prezenty zostawia Aniołek (na Górnym Śląsku Dzieciątko), a św. Mikołaj robi to 6 grudnia. W Wielkopolsce, na Kujawach, Pałukach, Kaszubach i części Pomorza Zachodniego prezenty w Wigilię wręcza Gwiazdor. Są też w Polsce miejsca, gdzie podarki bożonarodzeniowe rozdaje Gwiazdka lub nawet krasnoludki.
