Emerytura w wysokości jednej piątej pensji? Być może

Możliwości oszczędzania na starość jest sporo. Są też bonusy. Ale korzystają z tego raczej zamożniejsi Polacy.

W ubiegłym roku 90 proc. osób uprawnionych do otrzymania świadczenia z ZUS wystąpiło o emeryturę zaraz po ukończeniu 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni) albo w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Decyzje te były podejmowane zapewne z różnych przyczyn. Jedni i tak nie byli już nigdzie zatrudnieni. Inni nie mogli dłużej pracować ze względu np. na stan zdrowia czy sytuację rodzinną. Jeszcze inni wybrali opcję: emerytura z ZUS plus działalność gospodarcza (wtedy płaci się tylko składkę zdrowotną).

Pewnie wielu spośród tych, którzy z różnych przyczyn zaprzestali aktywności zawodowej, może mieć problemy z dopięciem domowego budżetu. Nie mówiąc już o utrzymaniu poziomu życia, do jakiego się przyzwyczaili.

W końcu ubiegłego roku ZUS wypłacał ponad 365 tys. emerytur niższych niż świadczenie minimalne (a to wynosi w tym roku 1588,44 zł brutto). Około 80 proc. takich emerytur dostają kobiety. Powyżej 3 tys. zł brutto, po ostatniej waloryzacji, otrzymuje tylko 35 proc. kobiet, w tym niespełna 8 proc. – ponad 5 tys. zł brutto. Lepiej wygląda to w przypadku mężczyzn. Świadczenia 74 proc. z nich przekraczają 3 tys. zł brutto, a 25 proc. – 5 tys. zł brutto.

Zdaniem ekspertów w przyszłości emerytury z ZUS mogą być jeszcze niższe w relacji do dochodów z pracy. W 2020 r. stopa zastąpienia wynosiła 42 proc., czyli przechodząc na emeryturę, mogliśmy spodziewać się świadczenia w wysokości 42 proc. dotychczasowego wynagrodzenia. W 2022 r. wskaźnik ten nawet wzrósł do 54 proc., ale był to efekt dodatkowych świadczeń, a nie stałej tendencji. Według prognoz (np. opublikowanych na stronie ZUS) do 2060 r. stopa zastąpienia może spaść nawet do ok. 19 proc. (przy założeniu obecnego wieku emerytalnego).

W gorszej sytuacji mogą znaleźć się kobiety, które często płacą niższe składki i na ogół robią to krócej co najmniej o pięć lat niż mężczyźni.

Owszem, można liczyć na to, że jakoś to będzie, że emeryci są ważną grupą wyborców i rządzący muszą się z nimi liczyć, że prognozy się nie sprawdzą. I usprawiedliwiać brak oszczędności zbyt niskimi dochodami. Prowadzi to do paradoksu: wszystkie formy zbierania kapitału ze wsparciem państwa (np. w postaci bonusów podatkowych, dopłat) są wykorzystywane w największym stopniu przez zamożniejszych Polaków. To inwestorzy giełdowi najwięcej wpłacają na konta emerytalne, wybierając te prowadzone przez biura maklerskie.

Kto ma nadwyżki finansowe, pewnie się zabezpieczy na starość, bo możliwości jest wiele. Dla pozostałych przydałyby się zdecydowanie atrakcyjniejsze i bardziej czytelne zachęty ze strony państwa.

Dobrowolne formy oszczędzania na emeryturę wciąż mało popularne

192 mld zł

wynosiły w lipcu 2023 r. akty- wa zgromadzone w OFE; przez miesiąc stan kont powiększył się o ponad 12 mld zł; fundu- sze te zarobiły średnio w lipcu 7,2 proc., od początku roku 24,4 proc., a w skali trzech lat 56,5 proc. – podały Analizy.pl;

18 mld zł

Polacy zgromadzili do końca lipca w PPK; to 7,6 proc. więcej niż było w czerwcu i 84 proc. więcej niż rok temu; od początku roku fundusze PPK wypracowały ok. 2,5 mld zł, a z regularnych składek wpływa do nich ok. 0,5 mld zł mies.;

14 mld zł

o wartość oszczędności na 800 tys. kont IKE w końcu 2022 r.; najwięcej kont było w TFI, 420 tys., ale najwyższą wartość miały aktywa na ra- chunkach maklerskich (4,5 mld zł), choć z tej formy korzystało tylko 104 tys. inwestorów

6,6 mld zł

znajdowało się na IKZE na koniec grudnia ubiegłego roku; konta takie miało 475,5 tys. osób, w tym najwięcej, 208,3 tys., wybrało ofertę TFI; w fun- duszach inwestycyjnych było ulokowane 3 mld zł, a np. w bankach niespełna 0,5 mld zł;

Czy emerytury są na odpowiednim poziomie? System zachęt podatkowych sprzyja oszczędzaniu na starość? Świadczenia pochodzą z wielu źródeł?

To podstawowe kryteria oceny systemów emerytalnych w 44 krajach w raporcie Mercer CFA Institute Global Pension Index 2022. Polska uzyskała łącznie 57,5 pkt. Została zakwalifikowana do piątej kategorii (C) w siedmiostopniowej skali. Najwięcej, 84,7 pkt, uzyskał system emerytalny Islandii. Autorzy raportu przygotowali rekomendacje, których realizacja poprawiłaby ich zdaniem ocenę naszego systemu. Zalecają m.in. zwiększenie udziału Polaków w programach przeznaczonych do gromadzenia pieniędzy na emeryturę, takich jak PPE, PPK, IKE czy IKZE. Pod tym względem wciąż wypadamy słabo. Do PPK pracownicy są zapisywani automatycznie (można się wypisać), a i tak partycypacja wynosi tylko 44 proc. Na dobrowolnych kontach IKE (istnieją od 2005 r.) i IKZE (od 2012 r.) zgromadziliśmy relatywnie niewielki kapitał. Co jeszcze należałoby zrobić? Zwiększyć minimalne emerytury, publiczne wsparcie najbiedniejszych, poziom oszczędności Polaków i ich aktywność zawodową (zwłaszcza osób w wieku 55+).