Uzupełnienie Kodeksu spółek handlowych

9 stycznia Sejm uchwalił nowelizację Kodeksu cywilnego i przekazał ustawę do Senatu.

Ma ona przede wszystkim uzupełnić Kodeks spółek handlowych o przepisy o zasadniczym znaczeniu dla funkcjonowania spółek handlowych, a ponadto zdefiniować podstawowe pojęcia dotyczące obrotu konsumenckiego.

Proponuje się dodanie do części ogólnej Kodeksu cywilnego przepisu definiującego pojęcie konsumenta. Za konsumenta będzie się uważać osobę fizyczną, dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Zaliczenie do tej kategorii jedynie osób fizycznych jest zgodne ze standardem obowiązującym w Unii Europejskiej.

Przedsiębiorca

W wielu aktach prawnych, używając terminu "przedsiębiorca", określano go na potrzeby danej regulacji, niekoniecznie mając na uwadze już funkcjonujące w systemie prawnym pojęcia. Ustawa Prawo o działalności gospodarczej - będąca jednym z podstawowych aktów prawnych - również posługuje się definicją przedsiębiorcy, ale tylko na własne potrzeby.

W znowelizowanym Kodeksie cywilnym zaproponowano dodanie całego nowego działu, dotyczącego przedsiębiorcy i jego oznaczenia. "Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową". Pojęcie to oparte zostało na dwóch kryteriach: podmiotowym i funkcjonalnym. Zgodnie z pierwszym, pojęcie to obejmuje trzy kategorie podmiotów: osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne, nie będące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (np. osobowe spółki handlowe). Nie mieszczą się w tej definicji spółki prawa cywilnego. Kryterium funkcjonalne wskazuje natomiast na cechy uznawane za charakterystyczne dla przedsiębiorcy, podobnie jak w Prawie o działalności gospodarczej, aczkolwiek definicja kodeksowa jest najszersza i nie zawiera jakichkolwiek wyłączeń.

Firma

Na gruncie obowiązującego od 1934 r. Kodeksu handlowego firma nierozłącznie była związana ze spółką prawa handlowego. Znowelizowane przepisy Kodeksu cywilnego (art.43) "odrywają" firmę od przedsiębiorstwa jako przedmiotu prawa i nakazują ją odnosić wyłącznie do przedsiębiorcy. Od tej pory każdy przedsiębiorca będzie działał pod firmą, która będzie jego oznaczeniem. Firmą w przypadku osoby fizycznej będzie jej imię i nazwisko, a w przypadku osoby prawnej jej nazwa. W firmie osoby prawnej będzie można umieścić nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeżeli miałoby to służyć ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy. W tym jednakże przypadku umieszczenie nazwiska albo pseudonimu osoby fizycznej będzie wymagać jej pisemnej zgody, a w razie jej śmierci - zgody jej małżonka i dzieci. Wprowadzenie tego ograniczenia ma służyć wyeliminowaniu posługiwania się znanymi nazwiskami bez wiedzy i zgody zainteresowanych osób.

Prawo do firmy jest prawem podmiotowym, nierozerwalnie związanym z przedsiębiorcą. Dlatego też nie może ono być zbyte, albowiem ciężko wyobrazić sobie sprzedaż własnego nazwiska. Co najwyżej przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swojej firmy, pod warunkiem, że nie wprowadza to w błąd. Zakaz zbywania firmy rodzi konsekwencje dla przedsiębiorcy w perspektywie sprzedaży przedsiębiorstwa, które on prowadzi. Nazwa przedsiębiorstwa w takim przypadku nie powinna być tożsama z firmą. Zakaz zbywania firmy nie wyklucza natomiast przejęcia kontroli kapitałowej nad spółką przez inną osobę - nie ma to wpływu na firmę spółki.

Przepisy dają przedsiębiorcom cztery lata na dostosowanie się do nowych wymagań Kodeksu cywilnego.

Prokura

Wprowadzenie przepisów dotyczących prokury stanowi wypełnienie luki w tym zakresie. Przyjęto, że prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru, obejmującym umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Ustanowić prokurę mogą obecnie wszyscy przedsiębiorcy wpisani do właściwego rejestru, a nie tylko spółki handlowe, jak to było na gruncie Kodeksu handlowego. Oczywiście, dla ważności tej czynności wymagana jest forma pisemna.

Jako zasadę przyjęto, że prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Wyeliminowano zatem możliwość udzielania prokury osobom prawnym. Nic dziwnego, albowiem stosunek prokury opiera się na zaufaniu przedsiębiorcy do prokurenta, a trudno by było mówić o zaufaniu do osoby prawnej, działającej przez anonimowe organy, których skład ulega zmianom.

Inną istotną zmianą, dotyczącą prokury, jest umieszczenie poza jej zakresem wszelkich czynności, które pozbawiają przedsiębiorcę prawa do korzystania z przedsiębiorstwa. Zgodnie z tą zasadą, zbycie przedsiębiorstwa, dokonanie czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania oraz zbywanie i obciążanie nieruchomości wymaga pełnomocnictwa do poszczególnych czynności.

Tak jak było do tej pory prokura może być w każdym czasie odwołana i wygasa: w przypadku wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji, przekształcenia przedsiębiorcy, a także z chwilą śmierci prokurenta.

Udzielenie prokury i jej wygaśnięcie przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru, określając jej rodzaj. Nową regulacją jest przepis ustalający sposób podpisywania się przez prokurenta. Ma on za zadanie zwiększyć bezpieczeństwo obrotu poprzez bezproblemową identyfikację prokurenta. Prokurent musi złożyć własnoręczny podpis, zgodny ze znajdującym się w aktach rejestrowych wzorem wraz z dopiskiem wskazującym na prokurę, chyba że z treści dokumentu wynika, że działa jako prokurent.

Zawarcie umowy

Znowelizowane przepisy Kodeksu cywilnego wprowadzają nowoczesne sposoby zawierania umów. Może się to odbyć w drodze oferty i jej przyjęcia, w drodze aukcji i przetargu oraz w drodze negocjacji. Regulacja dostosowane są do wymagań obrotu gospodarczego, odbywającego się już niejednokrotnie przy wykorzystaniu elektronicznych nośników informacji.

Przepisy nowego art. 66 dopuszczają wprost możliwość złożenia i przyjęcia oferty w postaci elektronicznej. Składający ofertę będzie nią w tym przypadku związany, jeżeli druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie. Uregulowano także zasady, dotyczące odwoływania ofert przed zawarciem umowy. Warunkiem dopuszczającym takie działanie jest złożenie oświadczenia o odwołaniu drugiej stronie wcześniej, zanim wysłało się oświadczenie o przyjęciu oferty.

Przepisy dotyczące aukcji i przetargu przywróciły tradycyjną terminologię. Doprecyzowano, że oferta złożona w toku aukcji przestaje wiązać, gdy inny uczestnik (licytant) złożył korzystniejszą ofertę. Zawarcie umowy w wyniku aukcji następuje z chwilą przybicia. W przypadku przetargu oferta przestaje wiązać, gdy została wybrana inna oferta albo gdy przetarg został zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert. Do ustalenia chwili zawarcia umowy w drodze przetargu stosuje się analogiczne przepisy, jak w przypadku oferty.

Integralnym składnikiem stosunku przetargowego i aukcyjnego jest wadium, którego przedmiotem jest określona suma pieniężna. W przypadku gdy odroczona jest jego płatność, niezbędne jest ustanowienie odpowiedniego zabezpieczenia zapłaty wadium. Przyjęto dominujące w praktyce przetargowej rozwiązanie, zgodnie z którym wadium stanowi zastępcze zaspokojenie organizatora aukcji albo przetargu, w przypadku gdy uczestnik aukcji albo przetargu, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy. Wadium wyklucza również dalszą odpowiedzialność majątkową oferenta. Dodatkowo w przypadku gdy organizator aukcji albo przetargu uchyla się od zawarcia umowy, ich uczestnik - którego oferta została wybrana - może żądać zapłaty wadium w podwójnej wysokości albo żądać naprawienia szkody.

Ostatnim ze sposobów zawarcia umowy, uregulowanym w znowelizowanym Kodeksie cywilnym, są negocjacje. Przychylając się do ogólnie akceptowanego poglądu, stwierdzono, że do zawarcia umowy w drodze negocjacji dochodzi wtedy, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji.

Wprowadzono także nowy przepis (art.72 par. 2), w którym określono kryteria, według których należy oceniać postępowanie negocjujących partnerów, jeżeli nie doszło do zawarcia umowy. Rozpoczęcie lub prowadzenie negocjacji z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, uzasadnia przyznanie roszczenia o wyrównanie szkody powstałej przez to, że zamierzona umowa nie doszła do skutku.

Ponieważ bardzo często negocjujące strony wymieniają się informacjami poufnymi, wprowadzono obowiązek nieujawniania i nieprzekazywania tych informacji innym osobom, a także wykorzystywania ich dla własnych celów. Naruszenie tego obowiązku skutkuje roszczeniem o naprawienie wynikłej szkody oraz o wydanie drugiej stronie korzyści uzyskanych przez stronę, która obowiązku tego nie wykonała.

Przepisy znowelizowanego Kodeksu cywilnego mają wejść w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy.