Zasada numerus clausus

W polskim prawodawstwie za papiery wartościowe uznaje się jedynie takie dokumenty, które na mocy ustawy zostały określone mianem papierów wartościowych (zasada numerus clausus).

Obowiązujące regulacje powodują, że ustawodawca decyduje: jakie dokumenty mogą być emitowane, jakie powinny mieć parametry. Dla przykładu, zagadnienie weksli reguluje ustawa z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe, kwestię konosamentu ustawa z 1 grudnia 1961 r. - Kodeks morski, tematykę obligacji ustawa z 29 czerwca 1995 r. o obligacjach, a problematykę akcji ustawa z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych.

Poza tym w zakresie emisji, obrotu, budowy czy praw zawartych w poszczególnych dokumentach zastosowanie mają liczne przepisy ustaw nie związanych bezpośrednio z danym rodzajem papieru wartościowego. Istotną rolę odgrywają również zarządzenia, czy nawet statuty i regulaminy takich instytucji, jak GPW, CeTO czy KDPW.

Gama

papierów wartościowych

Regulacją próbującą określić gamę papierów wartościowych dostępnych na rynku jest ustawa z 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. W myśl jej przepisów za papier wartościowy uznaje się: akcje, prawa do akcji, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne oraz inne dokumenty wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego. Gamę tych walorów niewątpliwie poszerzają jeszcze: czeki, weksle, konosamenty, bony skarbowe, bony pieniężne NBP oraz bankowe papiery wartościowe.

Prawa majątkowe

Ustawa o publicznym obrocie pojęcie papierów wartościowych rozszerza również na niektóre prawa majątkowe. Pierwszy ich rodzaj stanowią zbywalne prawa majątkowe wynikające z innych papierów wartościowych. Osobnym dokumentem może być dla przykładu wydzielone z akcji prawo poboru lub prawo do dywidendy. Papierami wartościowymi są także prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny innych papierów wartościowych. Chodzi tu oczywiście o prawa pochodne. Ich zbiór teoretycznie jest nieograniczony. Podstawowymi instrumentami pochodnymi są: kontrakty forward, kontrakty terminowe, kontrakty opcyjnie, warranty opcyjnie oraz warranty subskrypcyjne.

Funkcje walorów

Wymienione wyżej papiery wartościowe najczęściej pełnią na rynku finansowym kilka funkcji. Jedną z ważniejszych jest niewątpliwie funkcja kredytowa, polegająca m.in. na pozyskaniu przez wystawcę w drodze emisji potrzebnych mu środków finansowych. Ważne znaczenie odgrywa funkcja płatnicza. Sprowadza się ona do używania niektórych papierów wartościowych (np. czeków) jako środka zapłaty. Z kolei dzięki umożliwieniu i uproszczeniu zasad obrotu spełniana jest funkcja obiegowa. Papiery wartościowe mogą być także wykorzystywane do zabezpieczania roszczeń. Wreszcie dzięki funkcji legitymacyjnej umożliwiają identyfikację podmiotów, którym przysługują z danego dokumentu określone prawa.

Nie tylko papiery

Zadania, jakie pełnią papiery wartościowe, równie dobrze można przypisać wszystkim instrumentom finansowym oferowanym na rynku, również tym nieuznawanym w myśl obowiązującego w Polsce prawa za papiery wartościowe. Z ekonomicznego punktu widzenia nie ma praktycznie żadnej różnicy między kontraktem terminowym na WIG20 a kontraktem terminowym na euro. W naszym prawodawstwie pierwszy z wymienionych walorów jest jednak uznawany za papier wartościowy, a drugi już nie, co czasami może wiązać się z pewnymi komplikacjami zarówno dla emitentów, jak i inwestorów.