Operacyjne aspekty tworzenia i funkcjonowania FIZ

Fundusze inwestycyjne zamknięte istnieją na polskim rynku już od około 10 lat, lecz zawsze stanowiły niewielki udział w ogólnej liczbie funduszy. Od początku można było wśród nich znaleźć zarówno podmioty dedykowane, tworzone dla jednego uczestnika, jak i kierowane do szerszego grona inwestorów, w tym również fundusze emitujące publiczne certyfikaty inwestycyjne

Zasady tworzenia i funkcjonowania funduszy inwestycyjnych zamkniętych (FIZ) reguluje ustawa o funduszach inwestycyjnych z dnia 27 maja 2004 r. (ostatnia jej nowelizacja miała miejsce 13 stycznia 2009 r.). Jednak same regulacje prawne w tym obszarze wydają się często niejasne, szczególnie dla niewyspecjalizowanego w tej dziedzinie odbiorcy, względnie powodują wiele wątpliwości. Dodać przy tym należy, że nawet dla profesjonalnych podmiotów, jakim są niewątpliwie towarzystwa funduszy inwestycyjnych (TFI), niektóre przepisy ustawy są niejednoznaczne. Wiąże się to z koniecznością ich interpretacji, a to z kolei powoduje powstawanie różnych rozwiązań w poszczególnych towarzystwach. Regulacje prawne, których celem jest zapewne ujednolicenie rynku, nadzór na nim i zapewnienie ochrony dla inwestora (bądź uczestnika) funduszy, stanowią zbiór obiektywnych danych wejściowych.

Natomiast ich zaimplementowanie, strona operacyjna i przede wszystkim zrozumienie zachodzących w obszarze funduszy inwestycyjnych procesów wraz z wypracowanym przez towarzystwa know-how to elementy wpływające na pożądany wynik końcowy. Jest nim szeroko rozumiane powodzenie biznesu, czyli z jednej strony przejrzysta struktura dla inwestora, który wie, z czym wiąże się uczestnictwo w funduszu i jakie korzyści za sobą niesie (klient płaci, wymaga i zarabia…), a z drugiej strony fundusz powinien być produktem generującym przychody dla towarzystwa.

[srodtytul]Czym jest fundusz inwestycyjny zamknięty?[/srodtytul]

FIZ jest osobą prawną, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie środków pieniężnych w określonych kategoriach lokat. Jest tworzony, zarządzany, administrowany i reprezentowany przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych, działające jako organ funduszu. Siedzibą i adresem funduszu jest siedziba i adres TFI. Fundusz nie jest podmiotem zależnym od towarzystwa nim zarządzającego. Co najważniejsze - dla wielu osób jest to oczywiste, w innych jednak budzi niepokój - aktywa funduszu stanowią wyodrębniona masę majątkową, nie powiększają aktywów towarzystwa, a należą do właściciela certyfikatów (inwestora).

Celem inwestycyjnym FIZ-ów może być wyłącznie: ochrona realnej wartości aktywów lub osiąganie przychodów z lokat netto lub wzrost wartości aktywów w wyniku wzrostu wartości lokat. Przy określaniu celu inwestycyjnego należy w statucie zastrzec, że FIZ nie gwarantuje jego osiągnięcia, co z jednej strony jest formą ostrzeżenia dla potencjalnego inwestora, ale jednak z drugiej strony może to stanowić swoistą "gwarancję" dla potencjalnego uczestnika, że fundusz ma za zadanie realizację zdefiniowanego celu narzuconego przez ustawodawcę.

[srodtytul]Jak przystąpić do FIZ-u?[/srodtytul]

W myśl ustawy uczestnikami funduszu inwestycyjnego zamkniętego są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej:- będące posiadaczami rachunku papierów wartościowych, na którym są zapisane publiczne certyfikaty inwestycyjne albo- w przypadku niepublicznych certyfikatów inwestycyjnych funduszu inwestycyjnego zamkniętego:a) osoby uprawnione z certyfikatów inwestycyjnych w formie dokumentu;b) osoby wskazane w ewidencji uczestników funduszu jako posiadacze certyfikatów inwestycyjnych, które nie mają formy dokumentu.Certyfikaty inwestycyjne reprezentują prawa majątkowe uczestników określone ustawą i statutem funduszu inwestycyjnego, natomiast uczestnicy funduszu nie odpowiadają za jego zobowiązania.

Jak zatem "wejść" do funduszu zamkniętego emitującego niepubliczne certyfikaty inwestycyjne? Przede wszystkim inwestor wybiera TFI zarządzające funduszem oraz sam fundusz, o ile chce przystąpić do podmiotu już działającego. W przypadku, gdy inwestor chce przystąpić do funduszu dedykowanego, "uszytego na miarę", wybiera TFI, któremu gotów jest powierzyć swoje środki i którego warunki są dla niego optymalne. Następnie inwestor i TFI podpisują porozumienie współpracy, czyli umowę szczegółowo regulującą m.in. przepływ informacji pomiędzy nimi na etapie tworzenia i w czasie funkcjonowania funduszu, jego rodzaj i politykę inwestycyjną, koszty pokrywane przez strony porozumienia, wynagrodzenie towarzystwa, sposób i terminy przystąpienia do funduszu.

Istnieją dwa sposoby przystąpienia do FIZ-u:1) utworzenie funduszu dla inwestora:- proces ustalania z TFI treści statutu funduszu, czyli dokumentu w postaci aktu notarialnego określającego m.in. warunki funkcjonowania FIZ-u, cel, politykę inwestycyjną, dopuszczalne kategorie lokat, limity inwestycyjne, kategorię i wysokość kosztów obciążających aktywa funduszu, zasady wnoszenia wpłat, cenę emisyjną certyfikatu inwestycyjnego, zasady wyceny aktywów funduszu, sposób rozwiązania funduszu; - zawarcie przez TFI umowy z depozytariuszem o prowadzenie rejestru aktywów FIZ;- wniosek do Komisji Nadzoru Finansowego, postępowanie, wydanie przez nią zezwolenia;- określenie przez inwestora wysokości wpłat w ramach pierwszej emisji certyfikatów inwestycyjnych i sposobu ich dokonania (np. w formie środków pieniężnych, poprzez wniesienie akcji spółek akcyjnych oraz komandytowo-akcyjnych, dłużnych papierów wartościowych emitowanych przez spółki akcyjne oraz komandytowo-akcyjne lub udziałów w spółkach z o.o.);- ustalenie terminu przyjmowania zapisów - okres ten nie może być dłuższy niż dwa miesiące;- przygotowanie dokumentów ofertowych przez TFI (imienna propozycja nabycia certyfikatów inwestycyjnych, warunki emisji);- zapis na certyfikaty, który jest nieodwołalny i bezwarunkowy;- w przypadku wpłat dokonywanych w papierach wartościowych innych niż zdematerializowane, udziałach w spółkach z o.o. lub prawach własności osoba lub podmiot zapisujący się na certyfikaty inwestycyjne przenosi te instrumenty w drodze umowy, składa je u depozytariusza lub, jeżeli papiery te nie mają formy dokumentu - inny dokument potwierdzający ich posiadanie.

W umowie wniesienia określona zostaje wartość wnoszonych instrumentów, które są wycenione według określonej w statucie funduszu metody wyceny aktywów przyjętej przez fundusz:- wpłaty do funduszu inwestycyjnego są dokonywane na wydzielony rachunek bankowy lub rachunek papierów wartościowych towarzystwa prowadzony przez depozytariusza;- TFI dokonuje wyceny wniesionych instrumentów w dniu następującym po ostatnim dniu przyjmowania zapisów na certyfikaty inwestycyjne;- depozytariusz wydaje oświadczenie o zebraniu wymaganych statutem wpłat;- towarzystwo dokonuje przydziału certyfikatów inwestycyjnych, jako że są niepodzielne, dokonuje ewentualnych zwrotów nadpłaty wynikającej z różnicy wyceny wniesionych instrumentów na dzień po zakończeniu zapisów i kwoty wpłat w ramach zapisu;- niezwłocznie po dokonaniu przydziału TFI składa wniosek o wpisanie funduszu inwestycyjnego do rejestru;- z chwilą wpisu do rejestru fundusz inwestycyjny nabywa osobowość prawną, towarzystwo staje się jego organem, wydaje on przydzielone certyfikaty inwestycyjne na warunkach określonych w statucie;- po uprawomocnieniu wyroku towarzystwo występuje o wydanie wyciągu z rejestru funduszy inwestycyjnych, nadanie numeru NIP, REGON;2) odkupienie certyfikatów od dotychczasowego uczestnika:- odkupienie certyfikatów istniejącego FIZ od dotychczasowego uczestnika zainteresowanego "wyjściem" z funduszu lub od TFI zarządzającego tym funduszem, które samo objęło certyfikaty w ramach pierwszej emisji; - proces ustalania z towarzystwem treści docelowego statutu funduszu;- podpisanie umowy nabycia certyfikatów (umowa określa cenę, terminy przeniesienia własności na kupującego, sposób wydania certyfikatów);- wydanie certyfikatów kupującemu (poprzez wręczenie dokumentu w przypadku certyfikatów w formie materialnej lub poprzez wpis do ewidencji uczestników funduszu w przypadku certyfikatów niemających formy dokumentu), uczestnik może zażądać wydania zaświadczenia o wpisie certyfikatów do ewidencji uczestników;- wniesienie aktywów (środków pieniężnych lub instrumentów finansowych) do funduszu w ramach kolejnej emisji certyfikatów.

[ramka][srodtytul]Przeczytaj resztę dodatku Forum: Fundusze Inwestycyjne Zamknięte[/srodtytul]

[link=http://www.parkiet.com/artykul/10,863199_Organizacja_Funduszy__Inwestycyjnych_Zamknietych__sposoby_finansowania_oraz_wspolpraca_z_klientem.html]Organizacja Funduszy Inwestycyjnych Zamkniętych, sposoby finansowania oraz współpraca z klientem » [/link]

[link=http://www.parkiet.com/artykul/7,863204.html]Inwestycje w FIZ a kwestie podatkowe. Optymalizacja podatkowa » [/link]

[link=http://www.parkiet.com/artykul/7,863205.html]Fundusze z ochroną kapitału – dlaczego warto mieć w portfelu? » [/link][/ramka]

[srodtytul]Kolejne emisje certyfikatów [/srodtytul]

Poprzez kolejne emisje certyfikatów inwestor może dostarczyć do funduszu środki płynne bez konieczności zbywania lokat znajdujących się w portfelu FIZ lub wnieść do niego inne instrumenty finansowe, których jest właścicielem. Przeprowadzenie drugiej i kolejnych emisji wymaga zmiany statutu FIZ oraz dokonania wyceny funduszu na siedem dni przed dniem rozpoczęcia przyjmowania zapisów. Sam proces przebiega analogicznie do emisji certyfikatów pierwszej serii: przygotowanie dokumentów ofertowych, zapis, wpłaty na wydzielony rachunek bankowy lub/i umowy wniesienia instrumentów finansowych, wycena aktywów funduszu następnego dnia po zakończeniu przyjmowania zapisów, oświadczenie depozytariusza, przydział certyfikatów, rozliczenie emisji, wydanie certyfikatów kolejnej serii.

Statut funduszu może przyznać dotychczasowym posiadaczom certyfikatów inwestycyjnych prawo pierwszeństwa do objęcia nowych papierów kolejnej emisji w proporcji do liczby już posiadanych - jeżeli propozycja nabycia kierowana jest do innego inwestora niż dotychczasowi uczestnicy. Druga i kolejne emisje certyfikatów inwestycyjnych nie dochodzą do skutku, jeżeli nie zebrano wpłat na nie w liczbie i terminie, o których mowa w dokumentach ofertowych.

[srodtytul]Lokaty FIZ-u[/srodtytul]

Fundusz może lokować aktywa w papierach wartościowych, udziałach w spółkach z o. o., walutach, tytułach uczestnictwa w innych funduszach inwestycyjnych, instrumentach pochodnych (w tym niewystandaryzowanych instrumentach pochodnych), niektórych prawach majątkowych dopuszczonych do obrotu na giełdach towarowych, instrumentach rynku pieniężnego (w tym depozytach bankowych), a także w innych prawach, takich jak własność, współwłasność czy użytkowanie wieczyste nieruchomości, budynków o uregulowanym stanie prawnym.

Jak widać wachlarz dopuszczalnych kategorii lokat jest obszerny, a co najważniejsze dla potencjalnego inwestora, zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych, fundusze inwestycyjne zwolnione są z podatku dochodowego, co oznacza, że nie obciąża on bezpośrednio aktywów funduszu. Obowiązek podatkowy dla inwestora (uczestnika) występuje w odniesieniu do dochodów wynikających z osiąganych zysków z inwestycji w fundusze - dla osób fizycznych jest to zryczałtowany podatek od uzyskanych dochodów z tytułu inwestycji kapitałowych, w wysokości 19 proc., a dla osób prawnych: opodatkowanie na poziomie zysku brutto podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą.

Same kwestie podatkowe w związku z funkcjonowaniem funduszy zamkniętych to na tyle obszerny temat, że poświęcono mu szereg publikacji i szkoleń. Optymalizacja podatkowa jest od kilku lat jednym z wiodących zagadnień współczesnej mikroekonomii i jest obecnie głównym motorem rynku FIZ-ów.

Warto nadmienić, że inwestor dzięki takiej konstrukcji w dalszym ciągu kieruje działalnością operacyjną "swoich" spółek w portfelu funduszu. Podstawowym ograniczeniem inwestycyjnym narzucanym przez ustawodawcę jest limit 20 proc. wartości aktywów w akcje lub udziały jednej spółki. Zgodnie z ustawą, w terminie 12 miesięcy od dnia rejestracji FIZ jest zobowiązany dostosować strukturę portfela do wymagań określonych w ustawie oraz statucie funduszu (fundusz aktywów niepublicznych - w ciągu 36 miesięcy). FIZ może także dokonywać emisji obligacji.

Fundusze sekurytyzacyjne, których działalność koncentruje się na nabywaniu pakietów wierzytelności, mogą na mocy znowelizowanej ustawy zlecić zarządzanie sekurytyzowanymi wierzytelnościami - wymaga to uzyskania przez podmiot zarządzający wierzytelnościami inny niż towarzystwo zezwolenia KNF. Przed nowelizacją ustawy fundusze tego typu zawierały umowę o obsługę sekurytyzowanych wierzytelności z tzw. serwiserem, którym jest często uczestnik funduszu, który to jako jednostka wyspecjalizowana w tym obszarze świadczył usługi administracyjne, operacyjne, prawne w związku z obsługą pakietów wierzytelności znajdujących się w portfelu funduszu. Na towarzystwie zarządzającym funduszem spoczywa odpowiedzialność za podejmowanie decyzji inwestycyjnych.

[srodtytul]Kontrola nad działalnością funduszu[/srodtytul]

W przypadkach i na warunkach określonych w ustawie w funduszu działają również organy kontrolne: rada lub zgromadzenie inwestorów. Członkiem takiej rady może być wyłącznie uczestnik funduszu inwestycyjnego zamkniętego reprezentujący ponad 5 proc. ogólnej liczby certyfikatów inwestycyjnych. Rozpoczyna ona działalność, gdy co najmniej trzech uczestników spełni wymogi formalne. Rada kontroluje realizację celu i polityki inwestycyjnej oraz przestrzeganie ograniczeń inwestycyjnych funduszu.

Zgromadzenie inwestorów działa podobnie jak zgromadzenie wspólników w spółce akcyjnej. Do ustawowych uprawnień tego organu należy wyrażenie zgody na: zmianę depozytariusza, emisję nowych certyfikatów inwestycyjnych lub obligacji. Zgromadzenie inwestorów w terminie czterech miesięcy po upływie każdego roku obrotowego rozpatruje i zatwierdza sprawozdanie finansowe funduszu. Jego statut może rozszerzyć uprawnienia zgromadzenia inwestorów np. o akceptowanie decyzji inwestycyjnych funduszu lub treści zawieranych umów w danym obszarze.

[srodtytul]Rachunkowość i wycena funduszu[/srodtytul]

Prowadzona jest zgodnie z ustawą o rachunkowości z 29 września 1994 r., a także zgodnie z rozporządzaniem z 24 grudnia 2007 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości funduszy inwestycyjnych. Tak więc rachunkowość funduszu obejmuje w szczególności: przyjęte zasady rachunkowości, prowadzenie ksiąg rachunkowych, okresowe ustalanie rzeczywistego stanu aktywów i pasywów, wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego, sporządzanie sprawozdań finansowych, przechowywanie dokumentacji księgowej, poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą, ustalanie wyniku z operacji, obliczanie wartości aktywów netto, a także aktywów netto na certyfikat inwestycyjny.

Potoczne określenie "wycena funduszu" oznacza dokonanie wyceny aktywów funduszu, ustalenie jego zobowiązań i wartości aktywów netto oraz wartości aktywów netto przypadającej na certyfikat inwestycyjny. Wycena funduszu dokonywana jest z częstotliwością określoną w statucie, nie rzadziej jednak niż raz na trzy miesiące oraz na siedem dni przed rozpoczęciem przyjmowania zapisów na certyfikaty kolejnej emisji, a także w dniu ich wykupu.

Wycena funduszu jest uzgadniana z depozytariuszem, którego ustawowym obowiązkiem jest zapewnienie, aby wartość netto aktywów funduszu inwestycyjnego i certyfikatu była obliczana zgodnie z przepisami prawa i statutem funduszu.W uproszczeniu aktywa funduszu wycenia się, a jego zobowiązania ustala się według wiarygodnie oszacowanej wartości godziwej, czyli takiej, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej.

Wartość godziwą instrumentów finansowych znajdujących się w obrocie na aktywnym rynku stanowi cena rynkowa. Wartość składników lokat nienotowanych na aktywnym rynku wyznacza się, w przypadku dłużnych papierów wartościowych - w skorygowanej cenie nabycia, oszacowanej przy zastosowaniu efektywnej stopy procentowej, natomiast dla lokat innych niż papiery dłużne - według wartości godziwej wyznaczonej przy zastosowaniu modelu bazującego na danych wejściowych pochodzących z aktywnego rynku lub za pomocą powszechnie przyjętych metod estymacji, względnie korzystając z usług wyspecjalizowanego, niezależnego podmiotu świadczącego tego rodzaju usługi, o ile możliwe jest rzetelne oszacowanie przez niego przepływów pieniężnych związanych z tym składnikiem lokat.

W praktyce niezależny podmiot wyceniający akcje i udziały spółek niepublicznych (często wskazywany przez inwestora) dostarcza wycenę wybranych składników lokat, wycena ta powinna być niezależnie weryfikowana przez depozytariusza. Zysk lub stratę ze zbycia lokat wylicza się metodą HIFO (Highest In First Out), czyli "najdroższe sprzedaje się jako pierwsze", polegającą na przypisaniu sprzedanym składnikom najwyższej ceny nabycia danego składnika lokat.

[srodtytul]Podstawowe obowiązki informacyjne FIZ-ów[/srodtytul]

TFI i FIZ mają obowiązek dostarczania do KNF okresowych sprawozdań oraz bieżących informacji dotyczących ich działalności i sytuacji finansowej, a także, na żądanie urzędu nadzoru, innych informacji, dokumentów lub wyjaśnień niezbędnych do wykonywania efektywnego nadzoru. Fundusz inwestycyjny ma obowiązek ogłaszać, w sposób określony w statucie, wartość aktywów netto na certyfikat inwestycyjny niezwłocznie po jej ustaleniu. FIZ emitujący niepubliczne certyfikaty inwestycyjne udostępnia na żądanie uczestnika roczne i półroczne sprawozdania finansowe niezwłocznie po ich zbadaniu lub przeglądzie przez biegłego rewidenta.

[srodtytul]Wyjście z inwestycji[/srodtytul]

FIZ może wykupywać certyfikaty inwestycyjne, które wyemitował, jeżeli statut funduszu tak stanowi. Cena wykupu jest równa wartości aktywów netto funduszu przypadającej na certyfikat inwestycyjny według wyceny aktywów z dnia wykupu. Z chwilą wykupienia certyfikaty są umarzane z mocy prawa, a fundusz niezwłocznie dokonuje wypłaty kwoty stanowiącej iloczyn liczby umarzanych papierów i ceny wykupu.

Niezależnie od powyższego, FIZ może zostać rozwiązany zgodnie z zapisami ustawy o funduszach inwestycyjnych. Rozwiązanie funduszu jest spowodowane m. in.: upływem okresu, na który został on utworzony, zaprzestaniem wykonywania przez depozytariusza obowiązków (jeżeli nie zawarto umowy o prowadzenie rejestru aktywów z innym depozytariuszem), podjęciem przez radę albo zgromadzenie inwestorów uchwały o rozwiązaniu funduszu, co stanowi dla inwestora ostateczną furtkę "wyjścia". Jednak rozwiązanie funduszu inwestycyjnego następuje po przeprowadzeniu przez depozytariusza jego likwidacji.

[srodtytul]Popularność rośnie, ale nie oszałamia[/srodtytul]

W ostatnich kilku latach aktywność na rynku funduszy zamkniętych zdecydowanie się ożywiła. Dzieje się tak z jednej strony dlatego, że mają one coraz większy staż, co oznacza, że produkty tego typu nie są czymś nowym. Może FIZ-y nie są jeszcze popularne, ale z pewnością stają się coraz bardziej znane. Jednak w dalszym ciągu część inwestorów, która zdefiniowała swoje oczekiwania i cele inwestycyjne, obawia się FIZ-ów ze względu na nieznajomość lub brak zrozumienia ich praktycznego funkcjonowania. Dlatego też znajomość aspektów operacyjnych jest tak istotna i może rozwiać wątpliwości potencjalnego inwestora co do przystąpienia do funduszu.

Coraz więcej funduszy oferowanych klientom zamożnym przyjmuje formę FIZ-ów, co dla inwestorów niesie ze sobą możliwości znacznej dywersyfikacji inwestycji. Dla TFI są one alternatywą na tworzenie produktu, którego wyniki i poziom pobieranego wynagrodzenia za zarządzanie FIZ nie są tak ściśle związane z koniunkturą na rynku, jak w przypadku funduszy otwartych. Dodatkowo FIZ-y charakteryzują się bardziej elastyczną polityką inwestycyjną w porównaniu z funduszami otwartymi, pozwalającą na większą swobodę alokacji aktywów, co daje zarządzającym bogatszy zestaw narzędzi do osiągnięcia wyższej stopy zwrotu.

Autor jest dyrektorem departamentu operacji funduszy w Idea TFI