Warsztat inwestora
Analiza zmienności należy do złożonych, a jednocześnie bardzo uniwersalnych metod oceny rynku. Występuje w analizie technicznej, portfelowej oraz wielu metodach statystycznych. Badanie zmienności ceny, stanowiące podstawowy składnik wielu strategii krótkoterminowych, okazuje się skuteczne równieżw analizie rynku w horyzoncie długoterminowym.
Większość inwestorów giełdowych pojęcie zmienności rozumie jako zakres wahań cen papierów wartościowych w określonym przedziale czasu. Analogiczna sytuacja dotyczy także indeksów rynku. Jeśli, przykładowo, indeks WIG rośnie w pewnym dniu o 50 punktów, a podczas następnej sesji spada także o 50 punktów mówimy o niskiej zmienności rynku. Gdy natomiast wzrost, a następnie spadek indeksu wynoszą odpowiednio np. po 300 punktów, rynek w tym okresie cechuje wysoka zmienność.Pomimo wielu metod pomiaru stopnia zmienności rynku, istnieje kilka stałych cech charakteryzujących to zjawisko. Zdaniem amerykańskiego analityka Dave Landry'ego, badającego skuteczność systemów inwestycyjnych opartych na zmienności cen, do najważniejszych należą1:l cykliczność - zmienność ma tendencję do występowania w cyklach. Po wzroście i osiągnięciu szczytu następuje spadek, a po osiągnięciu dna cały cykl powtarza się od nowa. Z tego względu niektórzy inwestorzy twierdzą, że często zmienność jest łatwiejsza do prognozowania niż same ceny,l trwałość - sprawia, że istnieje duże prawdopodobieństwo kontynuacji zmienności w określonym przedziale czasu. Oznacza to, że zmienność, jaka występuje w danym dniu, może wystąpić także w dniu następnym. Ponadto, jeśli zmienność rynku rośnie (lub maleje), prawdopodobne jest także utrzymanie tej tendencji na sesji następnej,l dążenie do średniej - oznacza tendencję ruchu zmienności w kierunku średniej po osiągnięciu wartości skrajnych. Gdy analizowana w długim okresie zmienność rynku osiąga lokalne maksimum, bardzo prawdopodobny jest spadek zmienności do strefy wartości wyznaczonej przez średnią.Rysunek nr 1 przedstawia powyższe zależności na wykresie teoretycznej zmienności. Modelowa zmienność oscyluje pomiędzy okresami o wysokiej i niskiej zmienności. Dni o rosnącej zmienności (odcinek a) poprzedzają podobny okres (odcinek b). Analogiczna sytuacja występuje także podczas spadku zmienności - odcinek c poprzedza odcinek d. Niezależnie od tego, zarówno ekstremalnie niska, jak i wysoka zmienność stanowi zawsze punkt zwrotny, zapowiadający powrót wykresu w kierunku średniej.Metody analizyIstnieje wiele metod oceny i pomiaru zmienności rynku. Najprostszym sposobem jest obserwacja słupkowego wykresu kursu akcji w celu zlokalizowania dni o dużych wahaniach cen na sesji (wide-ranging days). Zdaniem niektórych analityków rynku kapitałowego, m.in. Jacka Schwagera2 tego rodzaju sesje odgrywają szczególne znaczenie w dalszym ruchu kursu.Jeśli silny wzrost na sesji (a jeszcze lepiej gdy także na następnej) nastąpił bezpośrednio po okresie długotrwałego spadku, może to sygnalizować zmianę kierunku trendu. W odwrotnej sytuacji "szeroki dzień" spadków w okolicy lokalnego maksimum kursu w istotny sposób pogarsza techniczny obraz rynku.Wizualne metody oceny zmienności rynku są z reguły bardzo pracochłonne, a więc nieefektywne. Znacznie wygodniejszym rozwiązaniem jest skorzystanie z gotowych wskaźników dostępnych w większości programów do analizy technicznej. Jedną z najprostszych jest tzw. średni zakres. W zależności od przyjętego zakresu obserwacji (godzina, sesja, tydzień, miesiąc) otrzymujemy informacje o średniej zmienności rynku w danym okresie. Przykładowo, obliczenie średniego zakresu z 5 sesji informuje o zmienności cen w ciągu ostatniego tygodnia. Ponieważ jednak charakterystyczne dla wielu rynków o dużej zmienności jest występowanie luk cenowych, lepszą miarą jest tzw. zakres rzeczywisty (true range) zaproponowany przez amerykańskiego analityka Wellesa Wildera. Pojęcie zakresu rzeczywistego zostało przez niego zdefiniowane jako największa różnica (w wymiarzezględnym) spośród następujących wartości:l dzisiejszego kursu najwyższego i dzisiejszego kursu najniższego,l dzisiejszego kursu najwyższego i wczorajszego kursu zamknięcia,l dzisiejszego kursu najniższego i wczorajszego kursu zamknięciaRysunek nr 2 przedstawia konstrukcję zakresu rzeczywistego dla dwóch sesji w przypadkach trendu wzrostowego (odcinek b) i spadkowego (odcinek c). W obu przypadkach wystąpiła luka cenowa, co uwzględnia także zakres rzeczywisty.W praktyce średni zakres podlega wygładzaniu średnią ruchomą. Powstały w ten sposób wskaźnik "Średni zakres rzeczywisty" (Average True Range) można znaleźć w wielu amerykańskich programach do analizy technicznej, także w popularnych w Polsce programach MetaStock i SuperCharts. Średni zakres rzeczywisty stanowi także składnik niektórych wskaźników technicznych oraz systemów inwestycyjnych. Wskaźnik ATR może być interpretowany w oparciu o te same techniki, które są stosowane w odniesieniu do innych wskaźników zmienności. Wartość średniego zakresu rzeczywistego wykazuje tendencje zwyżkowe dla okresów o większej niż przeciętna zmienności, natomiast tendencje zniżkowe w czasie zmienności mniejszej niż przeciętna. Lokalnym wierzchołkom na wykresie kursu towarzyszy zwykle duża zmienność, podczas gdy niska zmienność charakteryzuje dna cenowe.Cykliczny charakter zmienności kursu Banku Handlowego przy pomocy wskaźnika ATR dobrze ilustruje rysunek nr 3. Wszystkie ważniejsze szczyty i dołki na wykresie cenowym znalazły swoje odbicie także na wykresie średniego zakresu rzeczywistego, a nieznaczne przesunięcie w czasie wynikało z przyjęcia stosunkowo długiego okresu uśrednienia wskaźnika (14).Zmiennośćwedług ChaikinaInnym popularnym wśród inwestorów wskaźnikiem ułatwiającym ocenę zmienności jest wskaźnik o nazwie Zmienność Chaikina. Określa on wzrost zmienności jako zwiększenie różnicy pomiędzy notowaniami najwyższymi a najniższymi w danym okresie (tzn. jako wystąpienie większych fluktuacji cen w ciągu dnia). Liczbowa wartość wskaźnika wyznaczana jest w dwóch etapach: najpierw obliczana jest średnia ruchoma typu wykładniczego z różnicy pomiędzy kursem najwyższym i najniższym, a następnie wyznaczany jest procent zmiany z tej średniej. Wynika z tego, że działanie wskaźnika określają dwa parametry. Pierwszy dotyczy okresu uśrednienia, drugi określa zakres wskaźnika zmiany. Autor wskaźnika, amerykański analityk Marc Chaikin, sugeruje stosowanie w obu przypadkach okresu 10-sesyjnego.Istnieją dwie podstawowe zasady interpretacji wykresu omawianego wskaźnika. Według pierwszej z nich - klasycznej, znanej także z innych wskaźników zmienności, lokalnym maksimom kursowym towarzyszy zwykle większa zmienność niż przeciętna, co można wytłumaczyć zwiększoną nerwowością inwestorów i niepewnością co do dalszego rozwoju wydarzeń na rynku. Niska zmienność cechuje natomiast fazy konsolidacji oraz okresy łagodnych spadków.Uzupełnienie klasycznej interpretacji wskaźnika zaproponował sam Chaikin. Jego zdaniem, gwałtowny wzrost zmienności podczas bessy jest silnym sygnałem zbliżającego się dna, co wiąże się z paniczną wyprzedażą walorów przez inwestorów giełdowych. Przykład takiego zjawiska na wykresie kursu Agory przedstawia rysunek nr 4.
Karol Jarzyński
Literatura:
