Kiedy opodatkować pracownicze programy opcyjne i akcyjne?

W ostatnich latach w wielu polskich firmach wprowadzono programy opcyjne i akcyjne jako sposób na motywowanie pracowników oraz związanie ich z firmą. Plany opcyjne czy akcyjne mogą dotyczyć akcji polskiej spółki, w której uprawnione osoby pracują, jak również akcji spółki matki z siedzibą za granicą, co jest bardzo częstym rozwiązaniem w przypadku spółek będących częścią międzynarodowych korporacji

Wprowadzeniu takiego programu w spółce mogą przyświecać dwa zasadnicze cele. Z jednej strony przyznanie pracownikom opcji na akcje spółki czy też samych akcji spółki jest jednym ze sposobów wynagradzania pracowników. Z drugiej strony programy opcyjne i akcyjne mają często na celu zwiększenie lojalności pracowników wobec spółki, jak również zmotywowanie pracowników do zabiegania o jak największy wzrost wartości spółki.

W pierwszym przypadku programy opcyjne i akcyjne kierowane są do szerokiego grona pracowników spółki. W drugim przypadku natomiast krąg uprawnionych do partycypowania w programie opcyjnym czy akcyjnym jest najczęściej ograniczony do członków zarządów spółek i kadry zarządzającej najwyższego szczebla jako osób mających największy i realny wpływ na kształtowanie wartości spółki.

Od tego, jaki jest zasadniczy cel przyświecający wprowadzeniu programu opcyjnego czy akcyjnego w spółce, zależy też ukształtowanie zasad takiego planu opcyjnego. W przypadku gdy celem programu jest jedynie wynagrodzenie pracowników, najprostszym sposobem jest przyznanie im akcji spółki nieodpłatnie lub też za odpłatnością stanowiącą jedynie niewielki procent wartości tych akcji.

Obecnie to, że samo otrzymanie opcji nabycia akcji nie rodzi jeszcze obowiązków podatkowych, jest raczej poza dyskusją

Jeżeli chodzi o osiągnięcie drugiego z wyżej wymienionych celów, to w praktyce spotykanych jest wiele sposobów, od prostych konstrukcji polegających na przyznaniu pracownikom akcji nieodpłatnie lub za niewielką odpłatnością i zablokowaniu możliwości rozporządzania nimi przez ustalony, zazwyczaj kilkuletni okres (vesting period), po konstrukcje uzależniające ilość akcji, do jakiej otrzymania będą uprawnieni wybrani pracownicy, od wyników realizowanych przez spółkę.

Dostałeś akcje – zapłać podatek

Niezależnie od tego, jaki cel przyświecał spółce przy wprowadzaniu programu opcyjnego czy akcyjnego, udział w takim programie jest źródłem finansowych korzyści dla jego uczestnika.

Korzyści uzyskiwane przez uczestników z tytułu udziału w programach akcyjnych czy opcyjnych nie uchodzą jednak uwadze fiskusa, który nakazuje opodatkować zyski pracowników z tytułu uczestnictwa w takich programach. Nie jest to pewnie nic nadzwyczajnego, jednak w przypadku programów opcyjnych i akcyjnych kwestią, która może spędzać sen z powiek uczestników takich programów czy też służb księgowych spółek, jest to, kiedy opodatkować dochód uzyskiwany przez uczestników z tytułu ich udziału w planach akcyjnych i opcyjnych.

W praktyce podatkowej od kilku lat toczy się bowiem nierozstrzygnięta do dziś dyskusja między podatnikami a organami podatkowymi co do momentu, w którym fiskus może się upomnieć o swój udział w korzyściach uzyskiwanych przez uczestnika z tytułu uczestnictwa w programie opcyjnym czy akcyjnym.

Momenty, w których korzyści uzyskiwane dzięki udziałowi w takim programie powinny być zgłoszone do fiskusa, można wskazać zasadniczo cztery:

Opcje na akcje – to jeszcze nie korzyść

W początkach dyskusji nad opodatkowaniem planów opcyjnych i akcyjnych organy podatkowe często uznawały, że już samo przyznanie opcji na akcje skutkuje powstaniem po stronie uczestnika przychodu podlegającego opodatkowaniu. Na szczęście z czasem podatnikom udało się przekonać organy podatkowe do tego, że samo otrzymanie opcji nabycia akcji nie skutkuje jeszcze korzyścią, która może podlegać opodatkowaniu. Dzięki temu obecnie to, że samo otrzymanie opcji nabycia akcji nie rodzi jeszcze obowiązków podatkowych, jest raczej poza dyskusją.

Nabycie akcji czy dopiero nabycie prawa do rozporządzania akcjami?

Nabycie akcji w ramach programu opcyjnego?czy akcyjnego nieodpłatnie lub też za odpłatnością niższą od wartości rynkowej akcji jest korzyścią, którą zdaniem fiskusa uczestnik takiego programu powinien się z nim podzielić.

Jednak odpowiedź na pytanie, czy fiskus może się upomnieć o swój udział w korzyściach płynących z uczestnictwa w programie opcyjnym czy akcyjnym w momencie nabycia akcji czy też dopiero w momencie nabycia prawa do rozporządzania akcjami, jest prosta jedynie w przypadku, gdy te dwa momenty są zbieżne.

Nabycie akcji w ramach programu opcyjnego czy akcyjnego nieodpłatnie czy też za odpłatnością niższą od wartości rynkowej jest korzyścią, którą zdaniem fiskusa uczestnik takiego programu powinien się z nim podzielić

Często jednak uczestnik programu opcyjnego czy akcyjnego po nabyciu akcji może nimi swobodnie dysponować dopiero po upływie ustalonego okresu. Przed upływem tego czasu nie jest on uprawniony do zbycia nabytych akcji, najczęściej jednak w tym okresie przysługuje mu prawo do otrzymania dywidendy z tych akcji.

W takim przypadku do dzisiaj pozostaje nierozstrzygnięte pytanie, czy podatek należy zapłacić już w momencie nabycia akcji, czy też dopiero w chwili nabycia prawa do rozporządzania tymi akcjami.

Niezależnie jednak od odpowiedzi na to pytanie należy zauważyć, że w obydwu przypadkach uczestnik programu opcyjnego czy akcyjnego może być zobowiązany do poniesienia finansowego ciężaru podatku jeszcze przed uzyskaniem korzyści finansowych z tytułu otrzymania akcji w ramach takiego programu. Nie licząc ewentualnego prawa do dywidendy, rzeczywistą finansową korzyść uczestnik programu zrealizuje bowiem dopiero w momencie sprzedaży nabytych w ramach programu akcji.

Co więcej, opodatkowanie korzyści płynących z nieodpłatnego otrzymania akcji czy też z tytułu ich nabycia po cenie niższej od rynkowej, niezależnie od momentu, w którym takie opodatkowanie nastąpi, nie zwalnia, zdaniem fiskusa, uczestnika z obowiązku opodatkowania się po raz drugi w momencie sprzedaży akcji i uzyskania dochodu z tej sprzedaży.

A może dopiero sprzedaż akcji?

Na powyższą niedogodność zwróciły uwagę niektóre składy orzecznicze sądów administracyjnych, wychodząc naprzeciw podatnikom i uznając, że zyski z tytułu uczestnictwa w programach opcyjnych i akcyjnych powinny być opodatkowane tylko raz, dopiero w momencie sprzedaży akcji.

Niestety taka postawa, bazująca na wciąż niemogącej się szerzej przebić do polskiej praktyki podatkowej zasadzie in dubio pro tributario („w razie wątpliwości na korzyść podatnika") jest podzielana tylko przez niektóre składy orzecznicze sądów administracyjnych.

W orzecznictwie można nadal spotkać się bowiem także z profiskalnymi stanowiskami uznającymi, że obowiązek opodatkowania korzyści uzyskiwanych dzięki uczestnictwu w programie opcyjnym czy akcyjnym powstaje już w momencie nabycia akcji i następnie po raz drugi w momencie sprzedaży tych akcji.

Czy podatki są takie pewne?

Beneficjenci programów opcyjnych czy akcyjnych powinni zastanowić się nad opodatkowaniem korzyści uzyskiwanych dzięki uczestnictwu w takich programach. Powyższe rozważania wskazują bowiem, że pomimo już kilkuletniej obecności programów opcyjnych i akcyjnych w praktyce polskich firm to, w jaki sposób opodatkować korzyści płynące z uczestnictwa w takich programach, jest nadal kwestią otwartą.

Powszechnie znane jest powiedzenie Benjamina Franklina, że w życiu pewne są tylko śmierć i podatki. Wątpliwości, jakie wiążą się z opodatkowaniem korzyści uzyskiwanych dzięki uczestnictwu w pracowniczych programach opcyjnych, stanowią przykład tego, że polskim podatkom tej pewności cały czas brakuje, przynajmniej jeżeli chodzi o pewność zasad, na jakich powinny one być płacone.

W następnym odcinku za dwa tygodnie napiszemy o sprawozdaniach skonsolidowanych zgodnie z nowymi standardami.